Katalog

SPORCU SAĞLIĞI Sporcularda ayak bileği burkulmaları Fonksiyonel tedavinin en önemli özelliği erken rehabilitasyondur. Ağrının izin verdiği ölçüde ayak bileği hareketlerine hemen başlanmalıdır. Halıt Pınar (*), Devrım Aksekı (**) yak bıleğının dış tarafındakı bağlar, genellıkle bıleğın ıçe doğru burkulması ıle dış tarafın gerılmesı sonucu yırtılır Dunyada her gun 10 000'de 1 kışıde bu tur yaralanma olduğu tahmın edılmektedır Ingıltere'de her gun yaklaşık 5000, ABD'de yıne her gun yaklaşık 23 000 kışıde bu tur yaralanma olmaktadır Iskandınav ulkeferınde hastanelerın acıl servıslerıne başvuran olguların % 710'unu ayak bileği burkulmaları oluşturmaktadır Ayakbıleğı burkulması, en sık spor yaralanmasıdır Iskandınav ulkelerınde yapılan çalışmalarda tum spor yaralanmalarının % 1621'ını ayakbıleğı burkulmalarının oluşturduğu saptanmıştır Yaralanma bırçok spor dalında olabılmektedır Basketbol yaralanmalarının % 45'ını, futbol yaralanmalarının % 31 'ını oluşturmaktadır Ayakbıleğı burkulmalarının % 75'ı dış yan bağları ılgılendmr Ayakbıleğının dış tarafında başlıca uç adet bağ vardır On talofıbuler, kalkaneofıbuler ve arka talofıbuler bağ Çoğu burkulmada ayak ıçe doğru dönduğunde aynı zamanda aşağı doğru da bukulduğunden en sık yaralanan bağ on talofıbuler bağdır (Resım 1) Burkulmaların yaklaşık uçte ıkısınde sadece bu bağ yaralanır Içe doğru dönme fazla ıse kalkaneofıbuler bağ da yaralanır Bu ıkı bağın bırlıkte yaralanması yaklaşık % 20 oranında olur Kalkaneofıbuler bağın tek başına yaralanması hemen hıç görulmez Arka talofıbuler bağ da nadıren yaralanır Ayakbıleğı burkulmaları yaralanmanın cıddıyetıne göre uç derecede ıncelenır Hafıf, orta ve cıddı Hafıf yaralanmada bağın lıflerı gerılır, uzar, fakat gorunen bır yırtık yoktur Şışme ve hassasıyet azdır Fonksiyon kaybı yoktur veya nafıftır Eklemde gevşeklık yoktur Orta derecede yaralanmalarda bağda kısmı kopma söz konusudur Yırtık yerınde orta derecede ağrı, şışme ve hassasıyet vardır Muayenede bıraz hareket kaybı ıle bırlıkte hafıf ya da orta derecede gevşeklık goze çarpar Uçuncu derece yanı cıddı yaralanmalarda bağ tam kopmuştur ve ılerı derecede ağn, şışme ve hassasıyet vardır Fonksiyon kaybı ıle bırlıkte eklemde belırgın bır gevşeklık vardır Tanı genellıkle klınık muayene ıle konür, fakat her ayak bileği burkulmasında radyografıler mutlaka çekılmelıdır Böylece kemıkleıie ılgılı bır patolojı (kırık veya çıkık) olup olmadığı gorulebılır Ayakbıleğı çevresındekı en önemli bazı knşler de muayene edılmelı ve kopmadıklarından emın olunmalıdır Çekılen fılmlerle ayak bileği eklemının ust kısmını oluşturan ıkı kemığın (tıbıa ve fıbula) bırbınnden ayrılmadığı gorulmelıdır Bu ıkı kemığın bırbınnden uzaklaşması aradakı bağların (sındesmoz) koptuğunu A gösterır kı bu daha cıddı bır yaralanmadır Bağ yaralanmasının derecesını ortaya çıkarmak ıçın eklemı çeşıth yönlere zorlayarak bazı fılmler çekılebılır, fakat bu yapılacak tedavıyı etkılemeyecek ıse gerek yoktur Dığer bır deyışle, ortopedıst yaralanmanın cıddıyetı ne olursa olsun amelıyatsız tedavı taraftarı ıse bu fılmlerı çekerek hastaya boşuna ağrı vermemelıdır Tedavi Hafıf ve orta derecedekl dış yan bağ yaralanmalannda amelıyatsız (nonoperatıf) tedavı hızla lyıleşme sağlar Bu konuda fıkır bırlığı vardır Tedavinin sonucu hemen daıma başarılıdır Uygulanan tedavı programına fonksiyonel tedavı denır ve uç aşamadan oluşur Yaralanmadan sonrakı ılk ıkıuç gunde ayak bıleğıne kompressıf bandaj ve soğuk uygulaması yapılır Bu amaçla elastık bant sarılabılır veya daha lyısı bır ayak bıleklığı kullanılabılır Soğuk uygulaması bunun uzerınden yapılır, doğrudan cılt uzerıne uygulanmaz Soğuk uygulama ıçın bır naylon torbaya doldurulan buz kalıplan kullanılabılır Ayak bıleğıne çepeçevre sarılabılen hazır jel paketlerı daha etkılıdır Pıyasada kullanılan bır başka soğutma sıstemı Cryocuff'dır Dığerlerıne göre belırgın olarak daha pahalı olmasma rağmen ozellıkle profesyonel sporcularda bu sıstemı önerıyoruz Daha genış bır alana soğutma sağlamasının yanında aynı zamanda etkılı bır kompresyon da sağlar Soğuk uygulaması aralıklı olarak yapılır Ilk ıkıüç günku tedavinin önemli bır parçası da yatak ıstırahatı ve bacağın yuksekte tutulmasıdır Fonksiyonel tedavinin ılk aşamasından sonra ayak bileğının bazı hareketlerını kıReslm 1: En sık görulen ayak bileği burkulma sıtlamak ve ıstenmeyen hapozisyonu. Dış tarafta ön taloflbuler bağ ve kalkareketlerı (burkulma yönunneoflbuler bağın yırtıldıldığı görulüyor. dekı hareketlerı) engellemek ıçın tedbır alınmaîıdır Bu şekılde henuz geçmermş olan ağrı ve şışme de kontönce vurguladığımız gıbl ılk ıkiuç gunrol altına alınır Bu amaçla hafıf yaralande soğuk uygulaması ıle ağrı ve şışlığin mada bandajlama ve teypleme yapilaazaltılması son derece onemlıdır bılır Orta ve az sonra soz edeceğımız cıddı yaralanmalarda ust duzey sporAmelıyatın, oluşabılecek muhtemel cularda bız breys kullanılmasının gerekkomplıkasyonlardan başka malıyet delılığine ınanıyoruz Genellıkle Aırcast vezavantajı da goz onunde tutulmalıdır ya benzerı olan Ezy Wrap ayak bileği En hızlı lyıleşme ve dolayısıyla en erken breyslerını yeğlıyoruz Bu şekılde eklem sportıf aktıvıteye dönuş fonksiyonel teıçın çok önemli olan erken ve kontrollu davı ıle mümkundur Sonrakı donemde hareket mumkun olmaktadır gelışebılecek tekrarlayan burkulma nskı de dığer yöntemlerden fazla değıldır Fonksiyonel tedavinin en önemli Ayrıca herhangı bır komplıkasyonu da özellıgı erken rehabilitasyondur Ağrının yoktur Tekrarlayan burkulmalarda yaızın verdığı olçude erken ayak bileği ha reketlerine hemen başlanmalıdır Ylne hasta ağrıyı tolere ettığı ölçude ayaöı uzerıne basmaya başlayabılır Ayak bıleğı dış tarafındakı adelelerı guçlendırme egzersızlerı ve denge tahtasında proprıoseptıf eğıtım de erkenden başlamalıdır Fonksiyonel tedavı ıle, sportıf aktlvltenın ağırlığına göre hafıf yaralanmada 12 hafta sonra, orta derecede yaralanmada 24 hafta sonra spora dönmek mümkundur Cıddı dış yan bağ yırtıklarının tedavısl ıse ortopedı dunyasında tartışılagelmıştır Başlıca uç seçenek vardır 1)Amelıyatla bağın dıkılmesı, 2) Sadece alçı tespıtı, 3) Fonksiyonel tedavı Bu uç tedavı metodundan en lyısının belırlenebılımesı ıçın kıyaslamalı cıddı bılımsel çalışmalara gereksınım vardır Bu tıp çalışmalar ıse pek azdır Az sayıdakı bu çalışmaların çoğunda fonksiyonel tedavı onerılmektedır Sadece bırkaç çalışmada genç ve çok aktıf sporcularda amelıyatın gereklı olduğu belırtılmektedır Son yıllarda fonksiyonel tedavıye doğru bır eğılım göze çarpmaktadır Alçılı tedavı ıse bu uç yöntem ıçınde en kötusudür Gözlemlerımıze göre yaralanmadan hemen sonra ayağın alçıya ahnması en sık yapılan hatadır Daha pılabilecek amelıyatların başarı şansı da ılk anda yapılan amelıyatlara yakındır Bu da ortopedıstı fonksiyonel tedavıye yönlendırebılecek bır faktordur Aktıvıte duzeyı çok yüksek genç sporcularda bıle, % 1020'sınde ılerıde amelıyat gerekebıleceğı göz önunde tutularak ılk anda fonksiyonel tedavı uygulanabılır Konumuz olmamakla bırlıkte, yaralanma olduğu anda amelıyatın göz önune ahnması gereken bazı yaralanma tıplerıne de dıkkat çekmek ıstıyoruz Dış yan bağın tam yırtığında ek olarak ıç yan bağda da cıddı yırtık olması veya ek olarak eklemı oluşturan ıkı kemığın (tıbıa ve fıbula) bırbınnden ayrılması yanı sındesmoz bağlarında da yırtık olması amelıyat gerektırebılır Dıkkatlı bır klınık ve radyografık muayeneden sonra seçılecek tedavıye karar venlmelıdır Tedaviden sonraki dönem Ilk yaralanmadan sonra burkulma sık sık yıneleyebılır Bu durumda önce ayak bileği desteöı (breys) ve fızyoterapı denenmelıdır Bu başarılı olmazsa ve kışının aktıvıte duzeyını olumsuz etkılıyorsa amelıyat gerekır Bazı hastalarda ayak bıleğının dış ön tarafında, daha az olarak ıç tarafında devam eden ağrı yakınmaları olabılır Bazı çalışmalarda hastaların yaklaşık % 50'sınde ağrı yakınmalarının devam ettığı belırtılmektedir Bu durum genellıkle eklemın dış ön tarafında yaralanmadan sonrakı aylar ıçınde oluşan yumuşak doku sertleşmesıne ve buyumesıne bağlıdır Manyetık rezonans görüntulemesi Ile tanı konabılmekle beraber ayakbıleğı artroskopısı en doğru bılgıyı verır Atroskopı, 34 mm kalınlığındakı bır skop ıle eklem ıçının ıncelenmesı ışlemı olup kesın tanı ve tedavı aracıdır Yıne 4 mm 'lik bır başka delıkten amelıyat aletlerl sokulup bu doku çıkarılır Ulkemızde ayak bileği artroskopısı, klınığımızın de ıçınde bulunduğu sadece bırkaç merkezde yapılmaktadır Devam eden yakınmaların bır başka nedenı de eklem ıçınde serbest bır kemıkkıkırdak parçasının bulunmasıdır Serbest cısım dedığımız bu parça genellıkle uzun bır süreç ıçınde kopup eklem Içine duşer Tedavı serbest cısmın çıkarılmasıdır Bu ışlem de artroskopık olarak yapılabılır Eklem genış olarak açılmadığı ıçın artroskopık amelıyatlarda sonra sportıf aktıviteye dönuş daha çabuk olmaktadır özetle, her ayak bileği burkulması mutlaka bir ortopedıst tarafından görulmelı ve cıddı yaralanmalar ekarte edılmelıdlr Dış yan bağ yırtıklarının tedavısınde asıl görev fızık tedavı ve rehabılıtasyon uzmanlarına ve fızyoterapıstlere duşmektedır Ancak bu şekılde ortak bır çalışma ıle sporcu kısa surede aktıvıtesıne donebılır Dokuz Eylül Unlversitesi, Tıp Fakultesı, Ortopedı ve Travmatolojı Ana Bilim Dalı. (*) Öğretim Görevllsi (**) Araştırma Görevlısi 42812