Katalog

NEW ENGLAND'DAN NOTLAR Kıpıp kıpır çocuklar ve sorunları Bir uçtan diğer uca koşturan, yerinde hop oturup hop kalkan bir çocuğun nesi olabilir? Bu yazıda aşırı hareketlilik ve dikkat eksikliğine yol açabilecek farklı durumlar îrdeleniyor: Duygular hareketleri nasıl etkiler? Çok hareketlilik dikkati neden azaltır? Yankı Yazgan orfez vapurunun alt kat salonu bir uçtan öbur uca koşarak kateden ufaklık bir yandan sağasola gulucukler dağıtıyor Vapurun tahta sıralarındakı buyukler gulumseyerek karşılık verırlerse bızımkı hızını ve koşarken çıkardığı 'patpat, sesını daha da arttırıyor Bıraz çatık kaşlıcana bir teyze çocuğun annesıne, 'Maşallah pek de hareketlı' dıyor Anne teyzenın demek ıstedığını anlıyor da anlamazdan gelıyor, "babası da boyleymış, hıç yennde durmaz koşturur dururmuş " Teyzenın soran bakışlarına karşılık "Sonra sonra durulmuş " Çocuk koşturmaya devam edıyor Teyze, "okulda da boyle olursa, ışınız zor" Anne cevap vermıyor Çocuk durmuş, bir şeye dıkkatle bakıyor Alt kata ınen merdıvenlerın hemen yanındakı akvaryuma gozlerını dıkmış oylece, kırmızı, mavı balıklaıia bırlıkte kafası bir sağa bir sola gıdıyor Bırkaç dakıka sonra yıne koşmaya devam edecek lara estığı gıbı davrandığına açıklamalar getırmeye çalışacağım "Vapurdakı ufaklık" orneğıne doneyım Ikııkıbuçuk yaşında varyok Yurumeye başlayalı neredeyse bir yıl olmuş, koşmanın tadını ıse yenı yenı çıkarmaya başlamış Hareket sıstemı ancak elvermekte Delıler gıbı sağasola koştukça sadece yenı edındığı bir hareket ozgurluğunu pervasızca kullanmıyor, yenı oğrendığı bir becerıyı de pekıştırmış oluyor Kımı anababalar, çocuklarının emeklemeye başladığında da aşırı hareketlendığını hatırlayabılırler Daha da gerıye gıdıp, beşığınde yerinde duramayan bebeklerı bıle bulabılırız Fılancanın çocuğunun ıse bu denenlerın hıçbirını yapmayıp, kuzu kuzu oturduğunu, nereye koydunsan orada kaldığını soyleyenler de çıkabılır Vapurdakı annenın dedığını hatırlayın, "babası da böyleymış " Sabırsız, hareketlı, koşturan Elbette sorunun genetık olduğunu gostermez bu ama, kımılerının aşırı hareketlı ve dıkkatı ek sık olması olasılığı aılevîgenetık etkenlerle artar Bu arada ufakhğa 'dıkkatı eksık' dedık ama akvaryumun önunde geçırdığı bırkaç dakıkayı (erışkın zamanıyla bırkaç saat) yabana atmayın 'Dıkkatı eksık' çocuklar gerçekten ılgılerını çeken bir şeyle dakıkalar hatta saatler geçırebılırler örnek mı, televızyon ya da vıdeo oyunları benım aklıma gelenler Ufaklık, ılgınç bulduğu bir şey buldu mu, pur dikkat kesılıp, kımıldamaksızın ya da gereklı hareketlerden bir fazlasını yapmaksızın oylece durabılıyor "Ilgınç" deyınce genellıkle olumlu ya da keyıf verıcı duygular uyandıran, "motıvasyon" arttırıcı durumları kastedıyorum Çocuktan çocuğa, buyukten buyuğe ve gunden gune değışen ılgı çekıcı, hoş duygular uyandırıcı şeyler Duygularla hareket sıstemı ve dikkat arasındakı ılışkıye gelınce Kafanızın 'bozuk' olduğu zamanları düşunun Evın ıçınde bir oraya bir buraya gıdıp gelıyor olabılırsınız Ya da, ah bir kafanızı verıp de bir şey okuyamıyorsunuzdur Uzuntu, öfke, çökuntu, kırgınlık kısa ya da uzun K surelerle dıkkatınızı bozup, sızı yerınızde rahat oturtmayabılır Bu ılışkı çocuklarda çok daha belırgın Çocukların beynı 'yapım halınde' yanı gelışmekte olduğu ıçın beyındekı çeşıtlı altsıstemler arasındakı ılışkılerde o denlı bırbırlerını etkıleyebıhyor, hatta bir dığerının ışleyışını bozabılıyorlar Dolayısıyla, 'duygu sıstemı' (yanı duygularla ılgılı beyın bölgelerı) ınışçıkışlar yapmaya başladığında, onunla zaten sıkı karşılıklı bağlantı ıçınde olan dikkat ve hareket sıstemlerı de teklemeye başlayacaklar Sozunu ettığım sıstemler, normal gelışme sonucunda bırbırlerıyle bağlantılarını koparmaksızın "mesafeh" hale getırebıldıklerı ölçude erışkınler sıstemlerarası parazıtlerden daha az etkılenıyorlar Aşırı hareketlilik ABD'de çocuk psıkıyatrıstlerının gorduğü 512 yaş arasındakı her on çocuktan beş ılâ yedısı "aşırı hareketlilik" şıkâyetı ıle getırılıyor Beşten kuçuk ya da onıkıden buyukler arasında da sık sık duyulan bir şıkâyet gerçı ama, okula başladıktan sonra tırmanışa geçıp, ergenlıkle bırlıkte ılk şıddetını kaybeden ya da başka bir kılığa gıren bir 'sorun' Konuyla ılgılı olanlar bılecektır, 'aşırı hareketlilik' dendığınde çocuk psıkıyatrıstlerının, nörologlarının yaklaşımlarında ulkeden ulkeye buyuk farklar var Kımılerı ABD'dekı doktorların aşırı hareketlılığın hemen her turlusunu aynı kefeye koyduğunu, kımılerı de dığer ulkelerde (özellıkle Ingıltere, Fransa vs) aşırı hareketlılıkle gıden davranış problemlerının yeterınce tanınıp tedavı edılmedığını one suruyor Burada tanı tartışmalarına gırıp, kafaları karıştırmak ıstemıyorum Ustelık, her ulkede doktorun kararı genelgeçer bir kalıbın hastaya uydurulmasından zıyade, çocuğun neye ıhtıyacı olduğuna göre bıçımlenıyor Çoğunlukla Son yıllarda Tıme, Newsweek gıbı dergılerın de katkılarıyla populerleşen "dıkkat eksıklığıaşırı hareketlilik bozukluğu" gerçekte bir bozukluk değıl, bırkaç şekılde kendını gösteren ve bırçok nedene bağlı olarak ortaya çıkabılen bir sorunlar kompleksı Dolayısıyla bırçok farklı yaklaşımı mumkun ve gereklı kılıyor Bılım Teknık'ın öncekı sayılarında Dr Atılla Turgay'la yapılan bir soyleşıde bu yaklaşımlara, özellıkle de ılaç tedavılerıne değınılmıştt Bu yazıda dıkkatın nasıl "eksıldığıne," çocukların nasıl olup da "aşırı hareketlendığıne" ve duşunmeksızın akıl Vapurdakı ufaklığın bıraz daha buyuyup okul yaşına geldığını varsayalım Dikkat eksıklığı ve aşırı hareketlılığın özellıkle göze çarptığı dönem bu Çocuğun karşılaştığı etkenlerın de bir o kadar arttığı bir zaman Başka çocuklarla bırlıkte bir şeyler yapmak, oğretmenlerın sözunü dınlemek, başarılı olmak, sınıfta oğretılenlerı öğrenmek gıbı somut hedefler bırçok çocuğu şaşkına çevırebılıyor Ustelık daha onceden aşırı hareketlı olup uslananlar olduğu gıbı, onceden de 'akıllıuslu' olup, yaramazlaşanlar (sız onu 'aşırı hareketlıdıkkatı eksık' dıye okuyun) da bollaşıyor Anababadan ayn olmanın gergınlığını kavgacılığa ve azgınlığa döken pek çok çocuk okulda zaptedılemez hale gelıyor Ustelık kaygılarını dıle dokmekte, doğal olarak zorlandıkları ıçın yaramaz damgasını yıyen bu çocuklar 'derslerde' başarısız oluyorlar Bazıları ıse, derslerle daha başlangıçtan pek hoşlanmıyorlar Ana sınıfı ya da bınncı sınıfları duşunun Okuma guçluğu çeken çocuklar ıçın okul hıçbır ılgı çekıcı yanı olmayan, başarısızlıkların ard arda yaşandığı bir yere donuverır Bu çocuk ların da, belkı zaten aksak olan, dikkat sıstemlerı okulla ılgılı her şeyde ıflas eder Artık sınıftakı sıralarında oturup, oğretmenı ızlemelerı ıçın pek bir neden kalmamıştır Bir başka grup çocuk ıse, neredeyse ezelden berı aşırı hareketlı gelmıştır ve oylece devam eder Dıkkatını vermekte hep zorlanmıştır En cazıp oyun, en eğlencelı TV pragramı bıle onu yerinde tutamaz Dikkat eksıklığı tanısı olanların ıçınde, bu çocukların dıkkatı sorunun adına layık olacak derecede ve ta baştan bozulmuş tur * * * Bir çocuk dıkkatı dağınık ve aşırı hareketlı ıse, bunun ıçın pek çok sebep olabilir Ama yaklaşımlar sebepler denlı çeşıtlı olmak zortında değıl örneğın, 'uyarıcı ılaçlar' dıye bılınen Rıtalın ya da Dexedrın gıbı amfetamın turevlerı pek çok durumda dıkkatı duzeltıp, aşırı hareketlılığı azaltabılıyorlar Ancak, soruna yolaçan etkenlerı saptamak daha etkılı yaklaşımlar kullanılmasını sağlayabılır örneğın, kaygı, gergınlık vb nedenlerle 'nareketlenen' çocuklarda uyarıcıların etkısı sınırlı kalır Çocuğun kaygısını soze dokmeyi öğrenmesının, sıkıntılarıyla uğraşmayı öğrenmesının (özellıkle uzun vadede) çok daha yararlı olduğu yaygın bir kanı Ilaç seçimınde de, uyancılar yerıne kullanılabılecek başka ılaçlar tedavı etkılerını kalıcılaştırabılır Okuma guçluğu olan çocuğa bakın Eğer ses ıle yazı arasındakı ılişkıyı kuran sıstemınde bir bozukluk varsa, bu sısteme yönelık "okuma tedavısı" yapmaksızın dıkkatı duzeltmek pek bir yarar sağlamayabılır vapurdakı ufakhğa donersek Aşırı hareketlılığın bir sorun mu, yoksa gelışımının doğal bir gostergesı mı olduğunu bıraz da zaman gosterecek Babasının da bir zamanlar boyle olup, sonradan "duzeldığını" bılmek umıt verıcı Ama bir çocuğun ıstenenden 'fazla ya da eksık' her davranışını problem olarak damgalamaksızın atılacak bir suru adım var Neden ve nıçınlerı yanıtlarken olsun, tedavıyı eğıtımi planlarken olsun akılda tutulacak şeylerden bırısı, bence en onemlısı Bu problem bu çocuğun hayatını, gelışımını, öğrenımını ne kadar etkılıyor? Bu sorunun cevabını göz önunde tutmaksızın uygulanacak tedavı edıcı yaklaşımların 'hızaya getırmek'ten bir farkı olmayabılır 476 7