Katalog

B I Ll M T AR İH I Bilim Homo Sapiens ile başlar Bilim çevrelerinde, bitimin Antik Yunan'da başladığı ve tarihte teknolojik gelişmenin bilimsel gelişmeden daha önce gerçekleştiği şeklindeki düşünceler yaygın kabul görmektedir. Bu düşünceler gerçekte doğru mudur? Osman Bahadır I u tartışmaya gırmeden önce, bıhm . ve teknolojı kavramlarının tanımla'nnı yapmamız gerekıyor Bılım, doğanın temel yasalarının araştınlması ve oğrenılmesı etkınlığıdır Teknolojı ıse ınsanlığın doğa ıçındekı gucunun nasıl arttınlacağının araştırılması ve oğrenılmesı çabalarıdır Bu tanımlardan hareket ederek tarihte bılımın ılk kez ne zaman ve nasıl başladığını bazı ornekler uzerınde ıncelemeye çalışalım Tekerlek M ö 3500 de Sumerler tarafından ıcat edıldı? Bunu kımse bılmıyor Çunku bu aletın ılk kez yapılışı konusunda herhangı bır yazılı belge ya da bılgı yok Ama bazı tahmınlerde bulunabılıriz Mucıtler oncelıkle yuvarlak doğal cısımlerın daha kolay ve hızlı hareket ettığını doğada defalarda gormuş olmalı Yuzbınlerce yılda mılyonlarca kez tekrarlanan bu olgu gunun bırınde mucıt ya da (mucitler) gozunde bırden onem kazanmıştır Kuvvet, ağırlık ve kutle gıbı kavramların henuz oluşmadığı bır evrede, mucıdın tekerleğın yuvarlak olması yuzunden zemınle surtunme kuvvetının duşük olacağını hesap etmış olacağını varsaymak zor Ama çok belırgın bıçımde olmasa da buna yatkın bır şekılde akıl yurütmüş de olabılır Fakat böyle olmasa da bunun çok fazla önemı yok Çunku mucıt gerçekte bır doğa yasasına uygun düşen adım atmayı başarmıştır Bır cısmın bır zemınle olan temas yuzeyı ne kadar küçükse, o cısmın surtunme kuvvetı de o kadar küçuktur Bu bır doğa (fizık) yasasıdır ve buna uygun davranma yonündekı bır adım, açıkça formule edılmış bır teonye dayanmasa da bilimsel bır nıtelık taşır Tekerlek orneğınde, duşunce ıcattan önce gelır ve boylelıkle ıcadın süreklılığını garantı eder Tekerlekten daha eskı ıcatlar ıçın de aynı şeyler soylenebılır Ateşın keşfi, M ö 500 000 yıllarına kadar gıder Ateşın kâşıfi, ateşı şımşek kıvılcımlarının çalıları tutuşturması ya da ağaçların şıddetlı çarpışmalan sırasında gormüştu önce ondan korktu ama sonra onu kullanabıleceğını fark ettı Ateşın doğadakı oluşumunu taklıt ederek onu elde ettı Bunu ılk kez nasıl başardığı bılınmıyor Ama ılk gırışımınde de daha sonradakılerde de onu yonlendıren şey, nedensellık ılkesıydı Belırlı cısımlerle belırlı hareketlen yaptığında ateşı elde edebıleceğını duşunüyordu Nedensellık düşüncesının yol açtığı ateş, keşfinı ızleyen yuzbınlerce yıl boyunca her yenıden elde edılışınde bu kez nedensellık düşüncesının guçlenmesıne hızmet ettı Taştan yapılma el baltası, ınsanoğlunun ıcat ettığı en eskı aygıtlar arasında dır Mılattan 2 mılyon yıl önce yapılan taş baltalarla Homo Sapiens ın çıkışına ulaşırız Taş baltanın mucıdı atamız, taşlan bırbırıyle karşılaştırarak bırkaç denemeden sonra baltasının en sert ve dayanıklı taştan yapma becerısını gostermıştır Karşılaştırma Bu sıhırlı sozcuk ya da kavram bızı hemen bılım dunyasının eşığıne getırır Homo SaBununla bıriıkte Yupiens ın ortanan bılımı Mısır ve ya çıkışı ve Mezopotamya bılımıeskı Yunan nın basıt bır devamı bılımının dodeğıldır Bılım Yunanlı ğuşu arasınbuyuk bılımcılerın elında geçen su de şımdıkı bulgulanmıre ıçınde çok za göre tanhte ılk kez, sayıda keşıf Edison Günümüz toknoloJKerinln babası mantık ılkelerıne dayave ıcat gernan akılcı ve eleştırısel sıstematık ve büçekleştırıldı Yağ lambasının ıcadı, ok ve tunsel bır yapı kazandı Bu gelışme bılım yay ıcadı, bakır, bronz ve demınn keşfı ve tanhınde onemlı bır aşamayı ıfade eder erıtılmesı, kayığın ıcadı, pıramıtlerın yapıÇünkü, boylelıkle bilim artık kendı gelışımı, hayvanlann evcılleştırılmesı ve buyük mının ıç mekanızmalannı da yaratmış olutarım devnmı bunlardan bazılarıdır bunyordu lar, ınsanlık tanhının uzun yolunda çok Modem bılım çağı, Polonyalı astroonemlı kılometre taşlarıdır Ancak sürenın nom Copemıcus un (14731543) "Goksel uzunluğu gozönune alındığında, sağlaKürelenn Donuşu Uzerıne" adlı kıtabının nan ılerlemenın çok yetersız olduğu du1543'te yayımlanmasıyla başlar Eskı Yuşunulebılır Bu yetersızlığın çeşıtlı nedennan bılımı, buyuk deneycl Archımedes ı len vardır Homo Sapiens, yuzbınlerce yıl (M ö 287212) bır yana bırakırsak manboyunca dunyanın çeşıtlı bölgelenne yatık ve gozlem üzenne yukselmıştı Moyıldı Nufus çok azdı ve gruplar arasında dem bılım ıse mantık ve gözlem kadar ıletışım kopuktu Bu yuzden bazı keşıf ve deney ve olçmeye de önem verdı Mateıcatlar, farklı topluluklar tarafından tekrar matığın doğa bılımlenndekı rolü arttı ve tekrar gerçekleştırılmek zorunda kalıyorkendı gelışımı de hızlandı Gozlem, dedu Dolayısıyla bılım ve teknolojı, kendı ney ve olçme araç ve yontemlennın geurunlennden beslenemedı Nufusun artlışmesıne bağlı olarak bılgılerın ve kuramması, ulaşım araç ve ımkânlarının gelışlann test edılebılmesı ımkânı doğdu Boymesı ve yazının ıcadıyla bu kopukluk bulece spekülatıf bılgı ve bilimsel bılgı arayük olçüde ortadan kalktı sında aynm netleştı Eskı Yunan bılımının ozellıklerıne geçModem bılımın oluşumuyla teknolojik meden once, bılım ve teknolojı arasında gelışmeler de hız kazandı Bilimsel keşıfılışkıler hakkında bırkaç şey soylemek ler teknolojik buluşlara yol açıyor, bu bugerekır luşlar da bır sure sonra yenı bilimsel keBılım olmadan teknolojı olmaz Her şıflenn doğuşuna hızmet edıyordu Telesteknolojik gelışme, doğanın temel yasalakobun ve mıkroskobun ıcadının sağladığı rının bılınmesıne ya da onlara uygun davbilimsel gelışmeler lyı bılmıyor Isı teonranılmasına dayanır Elde edılen her teksındekı gelışmeler makıne teknolojısıyle nolojik urun de, yansıttığı doğa yasalanelektrık teorısındekı gelışmeler de elektrık nın daha lyı anlaşılmasına hızmet eder ve elektronık teknolojısıyle el eie gıtmışAncak teknolojısız bılım ya da henuz artır Bılım ve teknolojı arasındakı ılışkı gukeolojık sonuçlarına ulaşmamış bılım numuzde daha çok sıkılaştı Bugun hangı mumkundur Euclıd ın geometrısı Arıstobilimsel keşfin hangı teknolojıye ve hangı tales ın ıç ıçe geçmış knstal kurelerle ıcadın ne tür yenı bilimsel gelışmelere yol temsıl edılen evren teorısı ya da Faraaçtığının dokumunu yapmak oldukça day ın henuz ılk formule ettığı şeklıyle zorlaştı elektrık teorısı gıbı bu nedenle bılım ve Bılımın 2 mılyon yıllık serüveni devam teknolojı arasındakı ılışkıde önce gelen edıyor bılımdır Eskıçağ Yunan bılımıne gelınce, bu ısımle nıtelendinlen bılım de, doğal olarak kendısınden önce yaratılan bınkımlere dayanır Thales ya da Pythagoras gıbı büyük Yunan bılımcılen, Mısır'a ve Mezopotamya ya gıttıler ve yörede yapılan bilimsel çalışmalardan yenl bılgı ve tecrubeler kazanmış olarak gen döndüler Mıletus lu Thales (M ö 624546), 28 Mayıs M ö 585 yılında Kızılırmak yakınlannda gerçekleşen güneş tutulması olayını onceden tahmın ettı ve büyük bır un kazandı Thales ın güneş tutulmaayla ılgılı bu hesapları eskı Mısır ve Babıl kaynaklarından öğrendığını hemen hemen butun bılım tanhçılerı kabul etmektedır, Eskı Yunan bılımı, ozellıkle matematık ve astronomı alanında Mısır ve Mezopotamya bılımınden yararlanmıştır Kadın neden Adem'in kaburga kemiğinden yaratılmış? Muazzez llmıye Çığ* Bundan 5000 yıl önce çıviyazısını ıcat eden Sümerlıler, zengın bır edebıyatı da yaratmayı başarmışlardır Bu edebıyatın ızlen, ozellıkle tek tanrılı dınlenn kıtaplarına da gırerek zamanımıza kadar ulaşmıştır Bunlar arasında etkısı çok belırgın olan konulardan bın, Sümerlıler'ın "cennet efsanesı"dır Bu efsaneye gore, yer tannçası Ki, Dılmun denılen tanrılann oturduğu cennet bahçesınde 8 çeşıt bıtkı yetıştırıyor Bunların yenmesı yasak Fakat bılgelık tanrısı Enkı dayanamayıp ıkı yuzu olan vezınne bunlardan toplattırarak yıyor Buna çok kızan tannça tannyı lanetleyerek ölum halınde hastalanmasına neden oluyor Bu duruma uzulen tannlar, tannçaya onu sağlığına kavuşturması ıçın yalvanyorlar Kalbı yumuşayan tannça, tanrının yanında oturarak her ağnyan yen ıçın bır tann veya tannça yaratıyor Boylece tannnın yedığı 8 bıtkıye karşı sekız organından sonuncusu kaburgaya gelıyor sıra Onu lyı edecek bır tannçadır Adı da "kaburganın hanımı" anlamına gelen Ninti olmuştur Bu kelımede Nın hanım, tı kaburga demektır tı'nın ıkıncı anlamı "yaşam"dır Ikıncı anlam alınırsa, tannçanın adı "Yaşamın hanımı" olur Bu hıkâye yazılı veya sözlü olarak yüzyıllar boyu varlığını sürdürüp Tevrat'a kadar gelmıştır Burada Sümer'ın cennet bahçesınde yasak meyveyı yıyen tann "Adem" olmuş Kaburgasını lyı eden tannça, kaburgadan yaratılan kadına donüşmüş Tannça'nın adındakı ti'nın "yaşam" anlamı alınarak bu kadına "yaşamın hanımı" anlamındakı "Havva" adı venlmıştır (Kur'an'da Havva adı yok) Tannya yasak meyveyı getıren ıkı yüzlu vezır de bazen şeytan, bazen yılan veya kadın olarak karşımıza çıkmaktadır *Sumerolog 40772