Katalog

BİLİM DÜNYASINDANHABERLER Balıkla genetik benzerliklerimiz bazı hastalıkların kısa sürede tanımlanmasına katkıda bulunacak. £ nsan Genom Projesı (Human Genome I Project) 3 yılını doldurdu Bu projenın | hedefi 2005 yılına kadar ınsan DNA'sının taşıdığı 3 mılyar kımyasal bırımı çözumleyıp aynı zamanda tum genlerı keşfederek tıp ve bıyolojı alanında bır devrım yaratmak Araştırmayı yurutenler tum zorluklara karşın uygulamaların başanyla devam ettığını belırtıyorlar Ancak projenın tamamlanmasına 12 yıllık bır sure kalmasına rağmen yalnızca bırkaç mılyon nucleotıdın deşıfre edılmesı bazı uzmanlar tarafından proje amaçlarının şışırılmesı olarak değerlendırılıyor öte yandan kısa bır sure önce Ingıltere'den bır bılım adamı, Japonların fugu olarak adlandırdıklan kırpı balığı soyundan bır balık turunun, ınsan genlerıyle ılgılı araştırmalara ıvme kazandırabıleceğını öne surdu Fugu balığı 400 mılyonluk nucleotıd tabanıyla omurgalı hayvanlar ıçınde en az gene sahıp olan turdür Ancak evrımsel bıyolojıye göre ınsanlarla bu balık arasında bırçok benzer nokta var Her ıkısı de hormon ureten salgı bezlerıne, omurgaya, beyın ve karacığere sahıp, bu da kırpı bahğının yaklaşık 100 000 ınsan genı taşıdığtnı gösterır Işte bu aşamada, ınsanoğlunda varolan DNA'nın yaklaşık yedıde bırını ıçeren bu balığın nasıl yaşadığı bılım adamlannın kafasını kurcalıyor Yenı ınceleme sonuçlanna göre kırpı balığı az sayıda "hurda" DNA barındırıyor Bu genetik malzemenın ışe yaramadığı ve pek Balık genetik biliminin hizmetinde çok turun gen duzenını bozduğuna ınanılıyor Fugu'da bulunan hurda DNA dığer genlerden net bır bıçımde ayrılıyor Camb rıdge'dekı Tıbbı Araştırma Konseyı'nden molekuler genetik uzmanı Dr. Sydney Brenner, bu özellığınden dolayı balığın, genlerın bölunerek ıncelenmesı ışlemı ıçın ıdeal bır aday olduğunu belırterek Insan Genlerı Projesı'nde karşılaştırma amacıyla kullanılacak özel organızmalar lıstesıne Fugu'nun da dahıl edılmesını ıstıyor Gunumuzde molekuler genetik alanındakı yöntemler son de rece yavaş sonuç verdığı ıçın genetik sıstemın sırlarını çözum lemek yıllarca değıl asırlarca surebılır Işte bu nedenle bazı araştırmacılar kestırme yollara başvuruyor Dr Brenner kırpı bahğının Fugu balığı omurgalılar ıçırde en az gene sahıp olan genlennın bölunerek ıncelenmesı turdur. Bılım adamları ınsanoğlunun genetik sıstemının ışlemının bu yolda atılacak en uy keşfınde fugunun DNA'sındanyararlanabılmeyı umut gun adım olduğunu belırtıyor edıyor. Standart genetik yöntemlerıne talıklana nedenını bulmak amacıyla doktorgöre kırpı balığında bır gen keşfınden sonlar ıik önce hastanın soyunu ınceleyıp bora araştırmacılar ınsan vucudunda bunun zuk genın kaynağı olan ışaretlerı keşfetmeeşdeğerını hemen bulabılecekler ye çalışıyorlar Ancak bu ışaretler arasında Dr Brenner balığın DNA parçalarında kı mesafe mılyonlarca nucleotıd uzunluğun ınsan ve fare genlerıne benzeyen pek çok da olabılır Bu açıdan da "enlerı belırlemek gen keşfettı Bu aşamadan sonra bılım kolay bır ışlem değıl Oysa bılım adamları adamı, balıktakı genlerın ınsan vucudundakı eşdeğerlerı gıbı dızılıp dızılmedıklerını araştıracak Londra'dakı Impenal College'den Dr Petter Lıtlle, gen duzenının aynı olması durumunda ınsanlarda hastahklara yol açabılecek genetik bozuklukların belırlenmesınde balığın önemlı bır rol oynayacağını ılerı suruyor Şu anda, kas dıstrofısi gıbı kalıtsal has kırpı bahğının gen sıstemınde aynı ışaretleri belırleseler bu bölge ınsan DNA'sının, yedıde bın uzunluğunda söz konusu genın yerinı daha çabuk bulabılırler Seattle'dakı VVashıngton Universıtesı'nden genetik uzmanı Dr Leroy E Hood Fugu balığıyla yakından ılgılenıyor Ancak pek çok hastalık yalnızca Insanoğluna özgu olduğu ıçın Dr Hood balığın bu konudakı yararhlığı konusunda cıddı endışeler taşıyor Ona göre kırpı balığıyla ılgılı çalışmalar "hoş bır fantezı"den ıbaret Nıtekım kırpı balığı, gen sıstemı sıkıştmlmış bır ınsan modelı olarak kabul edılse bıle bu yöntemın başarısını engelleyecek pek çok etken var Fare ve solucanlardan farklı olarak kırpı balığı tutsakken ureyemez Bılım adamları şımdıye kadar mutasyona uğramış bır Fugu balığı bulamadılar Oysa geleneksel genetik yöntemlerı, genetik değışımlerın ıncelenmesı ıçın mutasyona uğramış turlerın çıttleştınlmesı ışlemıne dayanır Ancak Dr Brenner gunumuzde gerçekleştırılen hayvanlar arası gen naklını örnek gÖstererek bu göruşlerın geçertıhğını yıtırdığını belırtıyor Bılım adamına göre mutasyona uğramış bır kırpı balığı genı ıncelenmek ıstenıyorsa balığın genlerını fareye nakletmek yeterlı Uzayda çarpışma felaket getirir mi? D ev bır kuyrukluyıldızın parçalanmasıyla yeryuzunde uygarlıklar son bulmuş ve Avrupa "Karanlık Çağ" ıçıne ıtılmış olabilır mı? 1908 yılında, Sıbırya da büyuk bır alanın yok olmasına neden olan ve Tunguska olayı adıyla anılan kuyrukluyıldız patlaması bu tur bır felaketın en son yaşanmış olanı olabılır ve bın yıl sonra dunyamız bır kez daha böyle bır olayla karşılaşabılır Bu söylenenler sıze bıhmkurgu gıbı gelebılır ama geçenlerde Londra'da yapılan Kralıyet Astronomı Derneğı toplantısında uzmanlar konuya cıddıyetle eğıldıler Meteor ve kuyrukluyıldızların dunyaya çarpması sonucunda doğacak etkı, Luıs ve Walter Alvares'ın, 65 mılyon yıl önce bu tur bır olayın dınozorlann yok olmasına neden olduğu yolundakı görüşu ortaya attıkları 8O'lı yılların başından berı bılım adamlannın kafasını kurcalıyor Bu kuram artık lyıce yerleşmış durumda ve Meksıka Körfezı'ndekı Yukatan'da etkısı kanıtlandı Bu tur felaketlenn çok ender yaşandığı doğru olabılır, ama daha ufak boyutlu olanlarının meydana gelme olasılığı hangı oranda? Uzaybılımcıler, guneş sıstemının dışında, 200 kılometre çapında ırı buz parçalarından oluşan kuyrukluyıldız çekırdeklerıne benzer nesneler olduğunu belırtıyor Bunlardan bın Jupıter'ın ardında dönmekte olan Chiron. Her bın kuyrukluyıldızdan bır tanesı, guneş sıstemını çevreleyen kuyrukluyıldızların da çoğu buyuk olasılıkla dev boyutlu Lıverpool John Moores Unıversıtesı'nden Mark Baıley, özellıkle Jupıter ve Saturn'den kaynaklanan yerçekımı bozukluklannın bu dev kutlelere olan ve yaklaşık her 200 000 yılda bır bırının guneş sıstemının ıçıne duşmesıne yol açan etkısını ınceledı Bılgısayar bulguları kuyrukluyıldızların yörungelerının durağan olmayıp karmakanşık guçlerın etkısı altında bulunduğunu ortaya koyuyor Ama enınde sonunda guneşe çok yakın bır yerden geçen bır yörungeye ulaşarak, tıpkı ShoemakerLevy'nın Jupıter tarafından parçalanması gıbı, Guneş tarafından parçalanıyor Sonuçta dağılan ve guneşın yörungesınde dönen parçalar dünyanın yörungesıne gırıyor Dunya böyle bır akıntının ıçınden geçerken bınlerce yıllık bır zaman suresı ıçınde toz zerrecıklen yağmuruna tutuluyor Dunyamız, atmosferınden yuzeyıne duşen yılda 5700 mılyon ton ağırlığında tozu supuruyor Dünyanın "yuklendığf bu maddenın havadakı ağırlığı, ortalama bır mılyar tonu buluyor Oxford Unıversıtesı'nden Bıll Napıer'e göre bu mıktar yeryuzu ısısının 3 ıle 5 derece arasında duşmesıne yetıyor Bu da bır buzul çağını başlatmaya neden olabılır Ancak tek sorun bu değıl Bu toz akıntısının ıçınde boyutlan bırkaç santımetre ıle onbınlerce kılometre arasında değışen kuyrukluyıldız parçalan bulunuyor Dınozorlann yeryuzunden sılınmesıne yaklaşık 10 kılometre çapındakı bır nesne yol açmış Ancak buyuk kutlelerın dunyaya çarpması olasılığı kuçuk parçalara kıyasla daha az Yıne Oxford Unıversıtesı'nden olan Vıctor Clube ıse, guneş sıstemının ıç bölumunde meydana gelen bır dev kuyrukluyıldız patlamasının sonrasında yaşadığımızı ılerı suruyor Clube'a gore bu olay, yaklaşık 100 000 yıl önce başlayan en son buzul çağı ıle ılıntılı olabılır Dahası, olaydan sonra çıkan akıntının, 30 hazıran dolaylarında gunışığında ortaya çıkan ve her yıl kasım ayında gecelerı "uçan yıldız" olarak gözumuze çarpan Taund meteor akıntısıyla bağlantılıolduğu da ılerı suruluyor Clube'a göre dunya, bu dökuntu kuşağının en yoğun bölumunden her 3000 yılda bır geçıyor En son I S 250 yılında, ondan önce ıse I ö 2500 yılında bu%tur olaylann gerçekleştığı sanılıyor 10 yıldır bu tur olaylann yeryüzündekl felaketlenn kökeni olduğu göruşunu ırdelemeye çalışan Clube ve meslektaşlan artık bu göruşu destekleyen guçlu kanıtlara sahıp Tunguska olayı bu zamanlamaya uygun bıçımde gerçekleştı Bundan sonra 3000 yılında dıkkatlı olmamız gerekıyor Bılım adamlan ılk kez olarak kestırımlerınde yanılıp yanılmadıklarını anlayamadan bu dunyadan göçeceklerınden mutlular (r.u) Bılım adamlan "hurda" genlen dığeriennden kolay kolay ayıramamalanna karşın hucreler proteın uretmek ıstedıklerınde ayırma ışlemını zorianmadan başarabılıyorlar Bu genlerın hucre kopyalarını alarak araştırmacılar, ınsan genlennın ışler bölumlenne uyan UNA'larla ılgılı kıtaphklar dolusu bılgı elde edebılırler Nıtekım Washıngton yakınlarında kurulu özel bır gen araştırma enstıtüsunden Dr Venter, proteın molekullerını sentetıze eden hucrelenn gen kopyalarını ınceleyerek yüzbınlerce ınsan genı dızınınin sıtiannı ortaya çıkardı DNA'ların kopyaları mesaj taşıyan RNA olarak adlandırılır RNA'yı bölerek ıncelemek zordur, ancak bılım adamlan RNA'yı tekrar DNA'ya kopyalayacak özel bır enzım kullanıyorlar Bu kopyalar tamamlayıcı (complementary) DNA ya da cDNA olarak adlandırılır Dunyada cDNA üzennde çalışanlar 100 000'den fazla cDNA dızını elde ettıler Houston'dakı Bylor Tıp Kolejı'nden genetik bılımcı Dr C Thomas Cashey cDNA dızınlerının çözümunun pek çok hastalığın tedavısınde önemlı bır rol oynayacağını belırtıyor örneğın, genetik bılımcıler bır hastalığın mılyonlarca nucleotıd uzunluğunda bır genden kaynaklandığını keşfetseler, cDNA araştırmacılan söz konusu gene komşu olanların bır lıstesını oluşturabılııier Böylece, hastalığa yol açan genı bulmaya çalışan doktoriar, 100 genlık bır lısteyı ınceleyerek suçluyu ortaya çıkarabılırler Nıtekım, geçen yılın başlarında doktoriar lıssencephaly olarak adlandırılan cıddı bır akıl hastalığının nedenını belırlemek ıçın cDNA dızınlerını ınceledıler Kırpı bahğının genlennden farklı olarak cDNA dızınleri kalıtsal hastalıkların buyuk bır bölümunun sebebını çözumleyebılecekler Gen araştırmalarında ikinci bir yöntem Çeviri: AnahM Hazaryan Th* New Yorfc TintM, Aralık 28,1983 3797