Katalog

HAYVANLARDÜNYASI Göçmen kuşların pusulası: Güneş ve yıldızlar Kuşların dünyanın manyetik alanını gördüğü kanıtlandı. ilim adamları 20 yılı aşkın bir süre. dir, kuş ve başka hayvanların dünyanın manyetik alanından yararlanarak yol aldığını biliyor. Ancak şimdi, kuşların manyetik yön bulma duyularını sık sık gün ışığının doğal polarması gibi manyetik olmayan Imlerle ayarlamak zorunda kaldıkları düşünülüyor. Dahası, yeni bir araştırma, kuşların en az bir türünün, gün ışığının yaydığı enerjiden yararlanarak gözleriyle dünyanın manyetik alanın, saptayabildlğini ortaya koyuyor. Kuş, amfibyen, sürüngen, balık ve hatta memelilerin yön bulma yetenekleri, manyetik alan, görsel biçem, ses ve koku gibi çeşitli ve karmaşık imlere dayanıyor. Elde edilen son bulgular manyetik alanın insanlar üzerinde biyolojjik etki yaptığını da doğrulamakta, yıllardır göz ardı edilen bir gerçeği su yüzüne çıkarmaktadır. Durum ne olursa olsun, son ikl teze göre, biyolojik uçuş sistemlerinin, birçok araştırmacının düşündüğünden çok daha karmaşık ve incelikli olduğu ilerl sürülüyor. llk tez, kuzeydoğudan güneye göç eden savanlık serçelerinin gün ışığının tek bir yöne çevrildiğini görmekle kalmayıp, bunu uçuş için kullandıklarını ve böylece yönlerini belirlediklerini gösteren kanıtlar sunuyor. Şaşırtıcı olan, kuşların yalnızca, "Rayleigh dağılımı" olarak bilinen ve gökyüzüne mavı rengini veren güneşin konumundan etkilenmediği. Belki de bu kuşlar, güneşin 90 derece uzağında gökyüzündeki çok karanlık bir polarma kuşağını görüyor. Bu kuşaktaki, insan gözüyle görülemeyen eğim, kuşa güneşin konumunu ve yeryüzüne yönelişini belirtiyor. Ton ve somon gibi birçok balık türu de yolunu olağanüstü bir biçimde bulma yetisine sahip. Ancak bunlann polarılmış ışıktan yararlanabilmelerr için su yüzeyine çok yakın yüzmeleri gerekiyor. Insanlar çıplak gözle ışığın polarmasını görememekle birlikte bunu özel gözlük ya da filtrelerle gerçekleştirirler. Bu konuda deneylerini sürdüren Kenneth ve Mary Able, savanlık serçelerini gökyüzüne bakan kafeslerde tutarak gelişmeleri izlediler. Göç mevsimi gelince serçelerde huzursuzluklarını yansıtan devinimler görüldü. Kuşlar, kafeste olmasalardı gidecekleri yöne kümelenmişti. Bir deneyde de, büyük bir mıknatısla deneklerin çevresinde yapay manyetik alanlar oluşturulmuş, bu durumda kuşların değişime ayak uydurup yön değiştirdikleri görülmüştür. Sonuçta, göç eden türlerin, manyetik yön bulma bulma yetilerine, öteki göksel imler bulunmadığında başvurdukları anlaşılıyor. Kuşların gökbilimciler gibi inanılmaz yeteneklere sahip oldukları sanılıyor. Çoğunlukla gece göç eden kuşlar, yıldızların konumunu ve karanlık gökyüzünün eğimi ve dönüşünü çok iyi tanıyor. Kuzey yarıkürede, kutup yıldızına doğru uzanan Büyük Ayı'nın göç eden kuşlara yön gösteren önemli bir kılavuz olduğu sanılıyor. Kusraraı Içindekl manyetik pusula Qöç eden kuşlann yönlerini bulmalannda, yerin manyetik alanındaki değişlmlere duyarlı olan "iç pusulalan" önemli bir yer tırtar. Dirçok hayvan türünde hatta bakterilerde bile böyle bir sistem vardır. Manyetik Kuzey Kutbu Güneş'in ;onumu Manyetik çoğunluk her enlemde aynı ışığı, manyetik pusulalannı kontrol vv etmek için kullanırtar. 90 derecelik açıda güneş işiği polarize olur yani bir yüzeyde titreşir ve çıplak gözle algılanmaz. Kuşlar, polarizasyon bandının acılanmasına bağlı olarak . '. bazı yön bulma P o 1a r ı z e açı' problomlerini çözerler. 'Ş ^ Polartze ıştğm )Şık önemli POIÜ Bazı serçeler polarize Polarize, ş konumu Çeşitli duyularla yön bulma Kuşlar yönlerini yalnızca göç sırasında değil, kısa mesafeli uçuşlarda da bulmakla birlikte, bu ikl sürecin farklı yöntemlere dayandığı sanılıyor. Göçlerde ruzgardan yararlanıp az yorularak uçmak, yönü kestirmekten çok daha önemli. Kuşların yuvalannı bulmakta son derece usta oldukları biliniyor. Görme duyusundan yoksun olsalar bile, yuvalarına yakın ya da uzak olduklarını, bir biçimde sezinliyorlar. Bunda, yuvanın bulunduğu yerdeki manyetik topoloji ve gücün oranı etkili olmaktadır. Manyetik güç dışında, kokunun da yön saptamada etkili olduğu sanlıyor. Kımı kuşlarda ışık göze gırmekte, ağ tabakaya vurmakta ve rodopsin adı verilen ve görmeyi olası kılan bir pigmentteki elektronları devinime geçirmektedir. Bu elektronlar devinimde olduğu sürece pigment paramanyetik duruma gelerek manyetik alanların etkisi altında kalıyor. Yönlerini bulmaya çalışan birçok hayvanın manyetik alanlardan yararlanabilmesi İçin manyetit adlı mineralin çok Manyetik alanları "görme" önemli bir işlevi olduğuna inanılıyor. Bu mineral manyetik alanlar aracılığıyla devinen bakterilerde ve bu alanları duyumsayabilen omurgalılarda bulunuyor. Kaliforniya Teknoloji Enstitüsü'nden Dr. Joseph L. Kirschvink, birçok hayvanın yanı sıra, insan beyninin de magnetit kristal zerrecikleri içerdiğini ileri süruyor. Yine de, insanların manyetik alanları duyumsadıkları yolunda somut bir kanıt bulunmuyor. Ancak, bu, manyetik alanların insanların bilinçaltı düzeylerinde duyumsandığı ve hiçbir biyolojik etkisi olmadığı anlamına gelmemeli. 36316