Katalog

BİLİM KÜLTÜR Giintüş, uzay çağının madeni Gümüşün kullanım alanları günümüzde o kadar genişledi ki saymakla bitiremezsiniz. Vehbı Belgıl umüşun sembolu "Ag" Romalıların 'argentum' sözcuğunden alınmadır Daha önceleri buna "Luna" (Ay) deniyordu ve bır hılal ıle göstenlıyordu Arkeolojlk çalışmalar, ınsanlann, gumuşle en az 6 000 yıldan berı tanışık olduklarını gösterıyor Sumer mezarlarında gumuş takılar ve susleme eşyası bulunmuştur (Isa'dan 4 000 yıl oncelerı) Isa'dan önce 3100 yıllarında Mısır'da hükum surmuş olan Menes'ın koyduğu bir yasa gümuşun altına göre 2,5 kez daha az değerde olduğunu bildırmıştır Yani, bır unıte altın alabılmek ıçin 2,5 unıte gumuş vermekgerekıyordu Bu arada Indüs Nehrı ıle Nıl Nehrı arasında yaşamış uygarlıklarda gumuşun para olarak kullanıldığını bı'ıyoruz Bugunku bılgılere gore, Romalılar, gumuş ışlemede ustat durumunda idiler Gökten elmas ıya Paşa (18251880), unlu Terkib'ı Bend'inde "Gökten yağmur yerıne ıncı, elmas yağsa talıhsızın bahçesıne bır tanesı düşmez" demıştı Incı, elmas tabıı duşmez talıhsızın bahçesıne Paşamız "taş yağsa duşmez" demelı ıdı Ama, olacak bu ya Bır elmas bır talıhlının bahçesıne duşmuş Yanlış anlamadınız "elmas" Ingılızce adı ıle "dıamond" Amerıkanın Şıkago ve Clemson unıversıtelerınden gökbılımcıler bır göktaşında (meteorıt'te) mıkroskopla görulebılen elmas zerrelerı bulmuşlar "Bulmuşlar da mılyariara mı kavuşmuşlar?" denecek belkı Hemen ekleyelim Gerçek bir bılım adamı ıçın bilimsel bır buluş mılyarlardan daha yararlı "Gök elmas'rnın en ılgınç yanı, güneş aılesının oluşmasından önce "oluşmuş" olması Başka bır deyışle, bu elmas zerresı Guneş, Merkur, Dunya, Mars, Jupıter, Zuhal, Uranus, Neptun, Pluton'dan once oluşmuş Süleyman Çelebı'nın Mevlıt'te dedıgı gıbı "Tanrı varken ınsan da, melek de, yeryuzu, gökyuzu, Ay, Guneş ve dokuz gezegen yoktu" G Gumuşun daha tarıhın ılk gunlerınde bılo bu kadar aranan bır madde olmasının nedenlerı vardı Dövulup ışlenebılırlığı ve tel bıçımıne sokulabılışı, parlaklığını korum^ı (sulfurlu gazların bulunmadığı ortamda), sıcağı ve elektriğl iyi iletmesı başlıca ozellıklerı ıdı Bununla bırlıkte, gumüşun başka ozellıklerı uygarlığın ılerlemesı ıle ortaya çıktı Bu nedenle, gumuşe bugun "uzayçağı madenlerı" arasında yer verebılıyoruz Gumuş bugun o kadar çok alanda kullanılıyor kı bu kullanış alanlarını tam saymak olanağı hemen hemen yoktur Bız burada bunlardan sadece bırkaçını, örneklerle gostereceğız • Kararmaması nedenıyle eskı Mısırlıların "beyaz altın" dıye adlandırdıkları gumuş başlıca bu özellığınden dolayı para olarak kullanılıyordu altının yanında Bundan başka, gumuş, çekıcı parlaklığı ıle, çatal, bıçak, tabak, süs eşyası olarak da kullanılmakta Türk uzüm ve incirlerının ne kadar buyuk değer taşıdığını şu cumle çok guzel gösterıyor Avrupa'da kullanılan bu söze gore, Turk uzum ve ıncırlerı, altın ve gumuş sofra takımları ıle yemek yenen saray ve köşklerde çok aranırmış Altın ve gumuş, hemen butun dıllerde karşılaştırma sozcuğu olarak bugun bıle kulianılıyor "Soz gumuşse sukut altındır" sözumuzu bılmeyen yok "Altın kralsa gümüş kralıçedir" sozu de var • Gumuş, dövulerek ınce tele çevrılebılır 65 mlligram ağırlıktakı bır gumuş parçası haddeden geçırılerek 120 metre uzunlukta bır ıp halıne getırılebılıyor Istanbul'da Beyazıt'ta Supurgecıler Hanı'nın hemen yanındakı "Sîmkeşhane'i Amıre" (Dovlet gumuş tel çekme yer) bu ışe yarıyordu Zamanla bu meslek tavsayınca bına harap oldu Bugun, restorasyonla, halk kıtaplığı yapıldı Özellikleri • Işık yansıtma: Temız bır gumuş levha, ışığı butun öbur madenlere göre daha guzel yansıttığı ıçın (yansıtma oranı % 95) guneş enerjısını toplayıp elektrık akımı ureten tesıslerde gumuş levhalar kulianılıyor Bunlardan yansıyan ışık bir noktada toplanarak yuksek sıcaklık elde edıllyor, bununla da su kaynatılıp buhara çevrılıyor ve turbınlerde elektrık akımına dönuşturuluyor Yıne mukemmel yansıtma özellığı nedenlyle, luks aynaların "sır"larında kullarnlıyor gumuş Gumüş, sıcaklığın yansıtılmasında kullanılan altın varaklannı korumak ıçın de kulianılıyor Böylece de, bu soylu maden, uzayçağının da, bır kıyısından, madeni oluyor • llaçlarda: Gumuş, oksi|enın bakteri öldurme özellığını arttırdığı ıçın su temızlemede, kömurle bırlıkte kullanılış yerı buluyor Yanık yaralarının merhemlerınde de gumuş yer buluyor • Çok iyi iletken: Sıcaklığı ve elektrık akımını ıletmede gumuş, bakırdan ustun olduğundan kulaklıklarda, bılgısayarlarda ışe yarıyor Denızaltılarda ve haberleşme uydularında gümüş oksitll pıl ve akumulatorier kulianılıyor Arabaların elektrik kontaklarında, telefon ve bılgısayarlarda, kuçücük gumuş levhalar kullanış yerı buluyor Sonra, uzay mekıklerınde gumuşten contalar, yakıt olarak kullanılan oksıjenhidrojen sıvılarının ateş alıp patlamalarını önluyor • Yağmur yağdırma: Gumuş lyodur zerrelerı suya çok duşkun olduklarından, uçaklarla veya uzun menzıllı toplarla bulutlara ekılen bu maddeler, yağmur getırmede yararlı oluyor Ama, kımı hallerde sel halınde boşanan yağmur, buyuk zararlara da yol açıyor • Fotoğrafın, sınema ve röntgen fılmlerının uzerıne surulen gumuş karışımlı ince bır perde bunların yapılmasını mumkun kılıyor Sonra, sadece sıyahbeyaz resımlerde değıl, renklı resımlerde de, gumuş, renklerın daha iyi belırtılmesınde rol oynuyor Bır gramlık gümüş, 200 renklı fılm yapıyor • Kaplamacılıkta. Altın suyuna batırılmış, gumuş suyuna batırılmış dlye adlandırılan bılezik, vazo, tepsı gıbı eşyalarda ınce bir gumuş tabaka, tenekeye veya demır eşyaya guzel bır görunum verır Z Son beş, altı bın yıl ıçınde butun dunyada çıkarılan gumuş 2 mılyon tona yaklaşıyor Bunun dortte uçu Güney ve Kuzey Amerıka'da, Kanada'da Bu gumuşler Meksıka'da, Avustralya ve Sovyetler Bırlığı'ndekı madenlerden çıkarılmıştır Ikı mılyon ton ınsana çok gıbı gorunuyor Ama bu kadar gumuş bugunku dunya nufusuna uleştırılse adam başına 200 gram ya duşer ya duşmez Sonra bu kadar gumuş, depolarda saklanmıyor 1942 ekımınde, Amerıkan hukumeti, savaş Için uretım yapan fabrıkalarda kullanılmak uzere 34 000 ton gumuş vermıştı Bugunku gumuş kullanma temposuna göre yıllık gumuş uretiml, tuketımı karşılamakta gerı kalıyor 1981'de gumuş talebı 12 000 tonu aşmıştı Gumuşun insanı gulduren kullanılış yerleri de var Jaıpur Mıhracesi 1902'de Ingıltere'de yapacağı bır gezı içın muazzam bır kup yaptırmıştı Halis gumuşten Buna Ganj nehrınin kutsal sularından doldurulmuştu gezı boyunca mihracenln ıçmesı ıçın Gumuş madenlerı olmadığı halde gumüşu olan ulkelere, Hındıstan ömek gösterılebilır Nereden gelmış bu madenler? Portekız, Fransa, Ingiltere gıbı, sömürgecı devletlerden Ne karşılığı? Satılan baharat, ıpeklı kumaş, çay gıbı malların karşılığı olarak Tabıı bır mıktarı da ruşvet olarak Mıhracenın "evet" demesı karşılığı Bu ülkede, bugun 140 000 ton dolayında gumuş olduğu soylenıyor Çok gumuşu olan bır ulke de Meksıka Beyaz altın burada hâlâ büyuk değer taşıyor Ulke gumuş uretımınde dunya bırıncısı olduğu halde Çunku, bır Meksıka halk sözune göre "Yenı bır gumuş madeni açmak, bır altın madeni fıyatına patlıyor" Dünyada ne kadar gümüş var? Mevcut bılgılerımıze göre, elmas büyuk ağırlık ve sıcaklık alttnda kalan kömurdur Yerın derınlıklennden çıkarılan elmaslar böyle oluşmuş Pekı, gökten gelen elmas zerrelerı nasıl oluşmuş? Bunun ızahı ıçın de bır kuram gereklı Yukarda adlarını yazdığımız unıversıtelerın gökbılımcılerı elmasın güneş sıstemınden önce oluşmasını şöyle ızah edıyorlar Elmas, guneş sıstemımızın oluşmasından öncekı bol karbonlu bır supernovanın sıcak ve basınçlı fırınında meydana gelıyor, sonra öbur yıldız tozları ıle bırlıkte gezegenlerle göktaşlarının ıçıne suruklenıyor Bu elmas parçaları, zerrelerı dunyamızın hamuru ıle bırlıkte gelışıyor, elmas madenlerımızı oluşturuyor Ekmek hamuruna karışan bır taş parçasının meydana çıkması gıbı Elmasın dünyamızdan da önce oluşmuş olabıleceğı kuramını "ağır xenon" ızotopları da guçlendırıyor (ızotop, nötron sayıları başka atomlar) Çünku, söz konusu göktaşında bu madde de bulunmuş Ana super nova, "neutrınoyıldız" (neutrınostar) aşamasından geçmış bır gök cısmı olabılır Nötrınoyıldız, bır supernovanın kendı kendının ustune çöktuğu zaman oluşur ve çevresıne parçacıklar saçar Işte bu parçacıklar, "xenon"u ağır ızotopa çevırmiş olabılır Elmas oluşum kuramı değişiyor 363 13