Katalog

PSİKOLOJI "Miidür Bey" niçin bağırıp çağırır? Bu durumda mudur, kendısine u yazıda öfkenın sosyobıyolo/ık ve ılgilı ılışkın hıssettığı 1 psıkolo/ık ışlevını ıncelemek ıstıyo gözukmektedır yetersızlığı, bılınçlı ' rum Konuyu butun yönlenyle ele olmaksızın karşıBelkı bır zafke kalıtsal almak yerıne, daha çok otorıte konumun manlar yamyamsındakı memurlara dakı kışılenn öfkelerı uzennde odaklaşayansıtır (projekte lar, öfkelendıklerı fke niçin diş sıktınr? cağım uzetle, ofkelı mudur beylerden eder) ve onların kişıyı yemeye cenin perde arkası... yetersız olduklarısöz edeceğım "Müdur" derken, otorıte başlamadan önnı duşunmeye konumundakı herhangı bir kişıyı kastedı ce dışlerını sıkıteli olmak rol gereği mi? başlar yorum Bu kışı, bır ışyenndekı gerçek bır yorlardı, mıdelerı mudur olabıhr, bır şef olabılır, ya da em de asıt salgıhyorMudur adeta nnde btnlen çalışan herhangı bır kışi ola du "yetersız olan ben \ bılır Söz konusu öfkelı otonteyl kısaca değılım, bunlar yeFakat artık şu"mudur" dıye adlandırmamın nedenı, tersız" dıyerek kurler olsun, öfkegunluk yaşamda bağırıp çağırmanın mu lendığımız kışılerı memurlarına öfkelenmekted<r Mudürlere yakışır bir davranış olarak algılan en azından gerdur böyle davranmasıdır Gerçekten de bazı mudurlere çek anlamda yedığı, yanı yetersız ıçın, göre "bağırmak" adeta mudurluğun slm medığımız olduğu gerçeği ıle dış sıkma ve asıt gesıdır Aşağıda bu sımgeyi ırdeleyeceyuz yuz gelmedığı salgılama davrağız. ıçın rahatlar nışlarının fazlaca bır ışlevı kalmaYapılan gözÖfke kalıtsal mı? mıştır Gelecekte lemlere göre, psiDarvvln'e gore evet 1872'de yayımlabunların tamamen koterapı/psıkolojik dığı "Insan ve Hayvanlarda Duygulann terk edıleceğını udanışma gruplaıfadesi" adlı kıtabında Darwın, yuz ıfademıt edebılirız Burında en sık raslalerını incelemıştı (1) Ona göre, ınsanlargun ıçın söyleyenan sır, kişlsel da ve hayvanlarda bugun gozlemlediğibıleceğlmız şey, yetersizllk duygumız duygu belırten yuz ıfadelen, uzun bır öfkelendığımız kısudur "Ben yeevrım sureci sonucunda ortaya çıkmıştır şılere dışlerımızı tersızım, Işgal etAralarında ofkenın de bulunduğu söz kogöstermemızın, ıltığım pozısyon nusu yuz ıfadelen, oğrenmeden bağımkel bır davranış beni korkutuyor" sızdır, kalıtımla edınılır, bu yuzden de evolduğudur demek guçtur, renseldır Temel duygusal ifadelerın evtoplum tarafından rensel olduğu yargısını destekleyen araşDlş sıkmak, yadırganır Oysa tıırma bulguları elde edılmıştır (2) yumruk sıkmak ve bağırmak, ılkel davranışlar olabilır Anbunun yerıne "bu beceriksiz insanlara öfYuz ıfadelerının tamamen kalıtsal nıtecak bunlar, geçmışte olduğu gıbı bugun de kelenlyorum" demek, hem sosyal kabul lıklı olduğu konusunda Darvvin'e katılmaönemlı bır ışleve sahıptır Insanlar, kavga görur, hem de soyleyenı rahatlatır Fakat yan araştırmacılar da vardır Sayıları oloncesınde rakıplerını korkutarak kavgadan bu rahatlama bıçımı, bırtakım kişılerarası dukça kabarık olan bır grup araştırmacıcaydırmak ıçın bu davranışları sergılerler çatışmalara yol açabılır Ustelık bazı meya gore.yuz ıfadelen, oğrenme yoluyla Eskı Istanbul'da unlu kabadayılar ve unlu murların da benzerı yola başvurarak, kendı kazanılır (3) Bu ıkı uç goruşu bırleştıren naralar vardı Gecenın bır yarısında, narası yetersızlıklerını mudure yansıtmaları durugöruşler de vardır (4) Bunlara gore ozetbeş mahalle öteden duyulan bır kabadayı munda çatışma daha da büyur le, butun yuz ıfadelerıne, bu arada öfkeıle kapışmak ıster mıydınız? Eskı naralar, de kalıtım ve oğrenme bırlıkte etkılı olur pek çok kabadayıyı gerekstz kavgadan koÖfkelenen ınsanların takındıkları yuz ıfaÖfkeli olmak rol gereği mi? rumuş olabılır Fakat gunumüzde yönetlcidelen kalıtımla kazanabılmış olabılır, anToplumda bellı bır pozısyonda bulunan lerın, korıdorlardakı nara kalıntısı bağırışlacak ınsanlar neye, ne olçüde öfkelenekışıden beklenen davranışlara "rol" adı verı, kavgaları önlemek bır yana, sonu gelceklerını oğrenırler örneğın bır ülkede inrilır örneğın öğretmenlık, doktorluk, annemeyen surtuşmelere yol açabılır sanları çok kızdıran bır söz, bir başka üllık bırer roldur Bır role talıp olan kışıden, o kede tepkı uyandırmayabılır role uygun davranışlar sergılemesını beklerız Yönetıcı/mudur rolundekı kışılenn de Öfkenin arkasında ne var? bu role uygun davranmaları doğaldır öfke duygusunun niçin ortaya çıktığını Öfkelendiğimizde Niçin ve ne işe yaradığını açıklayan yaklaşımlarMudur rolundekı bır kışiden beklenen Dişlerimizi Sıkarız dan binsı de Psıkanallz'dır Bu yaklaşıma davranışları belııieyen başlıca ıkı kaynak Gterek Darvvın e, gerekse onun göruşgöre öfke, benlığımızı kaygıdan (anskıyetevardır Bunlardan bırısı yasalardır, dığeri lerının bır uzantısı sayılabılecek Sosyobiden) korumak amacıyla sergilediğımız bir ıse bu konudakı göreneklerdır Konumuz yolojik Kurama gore, ofkenın ve dığer davranıştır (6) bunlardan ıkıncısı, yanı görenekler Göreduygulann önemlı bır ışlevı vardır, canlılanek derken şunu kastedıyorum "öfkeli Bu açıklama bıçımını, bir müdürün öfrın çevrelerıne uyum sağlamalarına katkımüdür tipi1 buyuk bır ıhtımalle, mudurlerın kesinl ele alarak şoyle ornekleyebılırız Dıda bulunur, dolayısıyla turun devamına kışısel buluşlan değildır Bır mudur, bulunyelım kı bır mudur, ışgal ettığı makamın yardımcı olurlar (5) (örneğın yavrularını duğu pozısyona ulaşmadan önce, muhtegerektırdığı becerılere yeterınce sahıp olsavunan bır hayvanın saldırgana yönelttlmelen en az bır tane öfkelı mudurü gözlemadığını hıssetmektedır Bu müdur, emrınğı öfke, yavrularını hayatta kalma şansını yerek onun davranışlarını kendısine örnek dekılerle etkıleşımde bulunurken, yetersızarttırır) Fakat bu arada, gunumüzde artık almıştır Dığer bır ıfadeyle, öfkelı müdur lığının farkına varırsa, kaygı duyacaktır işlevı kalmamış bazı davranışların, eskl davranışı, toplumsallaşma sureci içınde (Psıkanalıtik yaklaşıma göre, ani terfıler gubır alışkanlıkla nesıllerden berı surdurulmodelden öğrenılır Makamında ya da koricumuzun uzerinde becerı gerektıren roller, mekte olduğu da ılerı surulebılır (1) ördorlarda bağırıpçağıran öfkelı bır müdur, kaygılanmamıza yol açar neğın gunümuzde öfkelenen bır kışi dışfarkında olmadan geleceğın öfkelı mudürMudurumuzun yetersızlık duygusunu ve lerını sıkar, bır yandan da guzel bir yelerını yetıştırmektedır Böyle bır muduru ızkorktuğunu açıkça ya da kendı kendıne ımek görmuşçesıne rnıdesı asıt salgılar leyen memurlar, yarın mudur olduklannda, fade etmesı mumkun değildır Üstün Dökmen* Öfkeninsosyobiyolojikve psıkolojık ışlevlerıne bır bakış. buyuk bir ıhtimalle benzerı şekılde davranacaklardır Memurken, öfkelı müdurlerden şlkayetçı olan, mudur olduğunda ıse aynı tavrı surdurmeye başlayan bır kişınin kafasında birtakım kalıplaşmış duşunceler (cognıtıon) bulunabılır örneğın "başka türlü olmuyor; bu insanlar (memurlar) başka dilden anlamıyorlar" şeklınde duşunebılıır Bu savunma şekli ıse, "öfkelı mudur" tıpının kuşaktan kuşağa aktarılmasına, kulturun bır parçası halıne gelmesıne katkıda bulunmuş olur öfke eğer Öğrenılen bır şey ıse, öfkelı davranışların sergılenmesı açısından kulturler arasında farklılıklar bulunacaktır Kamıl Kozan, bu alandaki araştırmalarından bırısınde, Turk ve Urdunlu yönetıcılerın çatışmaları çözme stıllerıni karşılaştırmıştır (7) Bu araştırmanın bulgularına göre, Urdunlulerden farklı davranan Turk yonetıcılerı, astlarıyla çatıştıklarında guç kullanarak (otorıtelerıne başvurarak) çatışmaları çözmekiedırler Benzerı bır araştırmada, astlarııyla çatışan Amenkalı yönetıcılerın, çatışmayı çozmek ıçin işbırliğıne yöneldıklerı belırlenmıştır (8) öfkenın nedenını ve ışlevinı açıklamaya çalışan yukardakı yaklaşımlardan bır tanesı veya bırkaçı bırlıkte geçerlı olabılıır Fakat açıklama bıçımı her ne olursa olsun, ofkenın kışıler arasındakı ıletışımlerı zorlaştırdığı bır gerçektir öfke en azından bır ıletışımın kalıtesını duşurur örneğın bır ust astına öfkelendiğınde, genellıkle tek yönlu ıletışım sergıler (Çünku astın susması beklenır) Oysa sağlıklı olan çıft yönlu ıletışımdır Ancak çıft yönlu iletişım sırasında ınsanların yeterlı bılgı alış venşınde bulunmalan ve bırbırlerını anlamaları mumkundur Bu yuzden öfkeden annmış ıletışımleri "gerçek ıletışım" saymaktan yanayım Gerçek ıletışımler, ınsan yaşamında önemlı bir ışleve sahıptir (1) Ekman P (1973) Darwin and facial axpression Now York Academıc Press (2)Cuceloğlu D (1969) Uç farklı kulturde yuz i(adelen ıle bıldırışım Istanbul Ünıversltesi Tecrübı Pslkolojii Çalıçmalan, 6 49 112 (3) Dökmen U (1986) Yuz ıfadelen konusnda verılen eğıtımın duygusal yuz ıfadelennl teşhıs becensı ve ıletışım çatısmalanna gırme egıltmı uzerındekı etkısı Ankara Unıversıtesı Yayımlanmamış Doktora Tezı (4) Izard C E (1971) Th« faca of emotion New York Appleton Century Crofts (5) Cuceloğlu D (1971) Insan va davranısıPsikolo|inın Temel Kavramlan Istanbul Remzı Kıtabevı (6) Novaco R W (1975) Anger control Toronto Lexington Books (7) Kozan K (1989) Cultural ınfluences on styles of handlıng ınterpersonal conflıcts Comparı sons among Jordanıan Turkısh, and U S mana gers Human Relatlons, 42 (9) 767 799 (8) Rahım A (1986) Referent role and styles of handlıng ınterpersonal conflıcts Joumal of Soclal Psycholgy, 125(1) 7986 Sonuç Kaynaklar * Doç Dr. Ankara Ünlversltesl Eğıtim Bihmleri Fakültesi 363 12