Katalog

B İ L G İ S A YAR /BEY İ N A RA ŞT I R MA LA R I üii Düşiineceksiniz, bilgisayar çalışacak... Inanılır gibi değil ama gerçek! En güçlü çokuluslu firmalardan biri çılgın bir projeye girişti: Makinelere düşünce ile komut verebilecek bir sistem geliştirmek. Japon araştırmacılar doğrudan beyin dalgalarıyla kullanılabilen bir makine üzerinde çalışıyorlar. ujıtsu fırmasınca yapılan bu araştırma bir bilgisayar operatörunun "evet" ya da "hayır" olan duşuncesını ayırdedebılecek bir bılgısayarı 18 ay ıçınde ortaya çıkaracak Inceleme Sapporo Hokkaıdo Unıversıtesı'nın "ınstıtute for Electronıc Scıence" ıle bırlıkte yurutuluyor Cırosu 165 mılyar FF olan, 162 000 kışı çalıştıran, elektronıkte dunya ıkıncısı olan ve her yıl Arge'ye 20 mılyar FF ayıran bir fırma duş'un sınırlarını zorlayan 1992 Nısan ayında başlayan projede, araştırmacılar şaşırtıcı bir sonuca ulaştılar, bir ınsanın duşunduğu "a" harfını bilgisayar tanıdı F Eğer araştırmalar sonuçlanırsa, gunluk yaşamdakı sonuçlarını duşunun, ınsanlar bırbırlerıyle sessızce ve uzaktan diyalog kurabılecekler Nıye telefon edelım kı artık1 Telefonun ahızesını kaldır, numarayı çevır, konuş Gerek yok bunlara Evde bulunan kutular ağ yoluyla duşuncelerımızı aktaracak, metın ya da seslı şekılde Konuşacağınız kışının erışım kodunu duşuneceksınız Karşı tarafta bir ekran ya da hoparlör devreye gırıp ılışkıyı sağlayacak Gızlı servısler ıçın ıdeal bir yol Fujitsu, ınsan ıle makine arasındakı en son arabırımı amaçlıyor, "bir bılgısayardan hareketle bırçok ev donanımını harekete geçıreknlınz Bunların duşunce ıle harekete geçınlmesı ya da denetımı sakat ınsanlar ıçın büyuk bir olanak Böyle bir sıstemın verı aktarım hızı o kadar yuksek olacaktır kı klavye ya da buna benzer şeylere gerek olmayacak" Fujıtsu'nun açıklamaları böyle Elınızı oynatmadan ya da ağzınızı açmadan emır vermek guzel bir şey Ama tersı olmamalı Yanı duşunceyı okuyan makine yapılmamalı Duşunce ıle komut sıstemını gelıştırme duşuncesı 1991 Ağustos ayında şekıllendı Ikı ay sonra, Fujıtsu yönetımı, araştırmacılarına bir teklıf sundu Gelecekten de öte araştırma konuları önerıni Gelen 80 konu önerısı ıçınde uç tanesı beynın bıoelektrık etkınlığını bılgısayarın kullanabıleceğı verılerı dönuşturmek uzerıne ıdı Böyle bir sısteml gelıştırmenın ıkı yönu var, bir şekılde, ınsan duşuncesını maddı bıçıme getırecek bir araç bulmak kı bu buyuk bir meydan okumadır Sonra, gerçek bir komuta çevırmek ıçın, duşuncenın sınyallerını ışlemek gerekır Bu daha kolay bir ıştır Fızıkı, elektrık ya da manyetık sınyallerı sayısal verılere dönuşturmek kolaydır Bu konuda çalışan beş araştırmacı var Birinci evre; Araştırılacak "ıçsel dıl" turünu tanımlamak Bu konuda tartışmalar suruyorsa da, telaffuz etmekte olduğumuz sözcuklerın zıhınsel temsılınden nedensız (dayanaksız) duşunceyı ayırabılıyoruz Yanı bir eyleme neden olan duşunce bıçımı uzerınde çalışılıyor Amaç, beyın etkınlığınde, belırlı ıletılerı, operasyonel olanları yanı bir eylem dilını belırlemek Fujıstu'da bu konuda çalışan Uzaktan sessiz diyalog Norio Fujimaki buna "silent speech" adını verdık dıyor Amerıkan lowa Unıversıtesı'nde ıkı nörobıyolog bu "silent speech"ın varlığını, bırkaç ay önce, denetledıler Beyın dokusu hasara uğramış ve anatomık olarak farklı olan kışılere cısım ve bıtmekte olan eylemlerı temsıl eden saydamlar gösterılmış Gorduklerını anlatmaları ıstendığınde kımı hastalar ısım uzerınde kımılerı de fııl'ler uzerınde hata yapmışlar Bu da duşunulen dılın nesne ya da eylem'ı açıklamak gerektığınde, farklı nöronal sıstemlere başvurduğunu gosterır Konu tamamlanınca, Nono, Fuıımakı elektroansefalografi (kafa ıçı fılmını alma) uzmanı Prof Kurıkı ıle çalışmak uzere Sappora unıversıtesınde bırkaç ay geçırır Fujıtsu'nun araştırmacısı planını yapmıştır, kışıye ıkı durum sunmak bınnde "silent speech" (sessiz konuşma) uretmelı, dığerınde ıçsel sessızlığı ızlemelıdır Sonra da karşılaştırmak ıçın her ıkı durumda beyın etkınlığı ızlenecektır llk deneyde, elektroansefalografıyle en basıt ölçum teknığını seçer Elektrotlar yardımıyla eyleme geçen nöronların serbest bıraktığı elektrık akımlannı bir sanıyelık bir zamanda bulmayı sağla mak Uyuyan bir kışıde çelışkılı uyku ıle (duşler) derın uyku'yu ayırmayı sağlayan yöntem de budur Deney ıçın dısıplınlı ve uslu kışıler gerektı Altı ay boyunca, tumuyle sessiz olan bir odada sekız kışı 50100 kere test edıldı Bunlardan her bırı bir yere oturmuş, hareketsız kalan ve kırmızı ve yeşıl yanıp sönen ışıklı dıyodlar ıçeren ekran onundeydıler Her deney boyunca, parazıt beyın dalgaları yayacak yersız hareketlerden kaçınmak gerekıyordu Kışılerın ekranda bir noktayı saptamaları yetersız olduğundan, başı lyı tutmak ıçın baş bir halkaya geçırıldı Yutkunmak ya da gırtlak kaslarının her hareketı yasaktı Testın ılkesı basıttı On kadar elektrodu başında taşıyan kışı ekranda bir rengı görduğunde "a" harfını duşunecektır Alışkanlığı ya da önceden duşunmeyı engellemek ıçın, renklerın anlamı tersıne çevrıldı ve ekranda lambanın yanma suresı rastgele yapıldı Böylelıkle 600 elektroansefalografı ölçumu yapıldı Bıçım nasıl olursa olsun (a'yı duşun, a'yı duşunme), dıyodun yanmasından sonra beyın arkasında 0,3 sanıye sonra bir tepkı gözlendı Beynın bu kısmı görme merkezıdır Buna karşın, 0,42 sanıye sonra, bu dalga kışının sadece "silent speech" durumunda eylem merkezlerını ıçeren ön kısımda göruldu Bir başka deyışle, kışı "a"yı duşunduğunde, Japon araştırmacıları, korteksı (beyın zarı) arkadan öne doğru tarayan elektrık bir dalga buldular Hatta yapılan 600 ölçum sayesınde, bu dalganın şıddetını de belırledıler Yapılan çok sayıdakı test, parazıt guriıltulerı elemeyı ve ön kısımda (alın) guçlu bir dalganın saptanmasını sağladı Dalganın negatıf potansıyelı 4,25 mıkrovolt cıvannda dolaşıyordu Kışılere göre suresı 0,4 ıle 1,2 sanıye arasındaydı Bırtakım negatıf ve pozıtık kuçuk dalgalar arasında çok kısa şekılde ortaya çıkıyorlardı Bunları görme'nın sorumlusu olan beyın dalgaları olarak ele alabılırız Kışılerden "a" harfını telaffuz etmelerı ıstendığınde duşunulen "a" harfı gıbı bir dalga bulundu Bunun anlamı da şuydu Beyınsel etkınlık açısından duşunmek ıle telaffuz etmek arasında hemen hemen fark yoktu Sade ce ıstek kı yerını saptayamadık eyleme geçmeyı engellıyor Bir duşunceye daldığımızda, çevremızı unutup kendı kendımıze konuşmuyor muyuz 7 Bırgun ıçımızden geçen duşuncelerımızın ıçerığını kodlayabılır mıyız? Sorun b u 9 Beyın uzerınde çalışan uzmanlara göre bu bıraz utopık Onlara göre belırlı zıhınsel bir sunuma beynın özgun psıkokımyasal durumuna tekabul etmesı çok az olası Buradan hareketle, elektrık, manyetık ya da kımyasal sınyallerle oluşan bir alfabeye ulaşmak ve duşuncenın anlamını oluşturmak çok zor Bu şema çok basıt ve statıktır Orsay'de CEANörofonksıyonel ımge grubu şefı Bernard Mazoyer'e göre "Çalışan bir beynı daha lyı anlamayı sağlayan bugunkü ımge teknıklen çok karmaşık bir dınamık ortaya çıkanyor ve bunun kurallannı ayırdetmek konusunda hazır değılız " Bugune kadar gerçekleştırılen çalışmalar algı ve bılınç turu konusunda bırtakım mekanızmaları ortaya çıkardı Belırlı bir zıhınsel ışlem ıçın, bırbırınden uzakda olsa, bırçok beyın alanı harekete geçer Hatta ılgılı nöronlar aynı anda ve aynı frekansta elektrık yuklerı uretıyorlar Bu şekılde çalışma bızı çevreleyen herşeyden anında haberdar olduğumuzu gosterır Bir şışe görduğumüzde örneğın, bıçımı, rengı, ağırlığı, hacmı (kısmen görsek de) hakkında hemen bir duşuncemız oluyor Bırbınnden uzak nöronlar aynı anda nasıl harekete geçıyorlar? Bu konu tam bir gız Bir sanıyede algılanan nesneyı betımlemek ya da ele almayı sağlayan yaraıiı tum bılgılerı bıze vermek ıçın beyın sankı bir puzzle oluşturuyor Bu durumda, ıçmek ıçın şışeyı yakalamak söz konusu New York Unıversrtesı'nden Nörolog Rodotfo Llınas'ın gözlemı daha da karışık Manyetoelektroansefalografı yadımıyla önundekı kuplerle zıhınsel olarak oynamasını ısteyen bir kışının beynını ınceler Kural basıttır, mekanda bir kupun gezerek dıger kuplerle bırleşmesını ımgelemek Profesör şaşırır Çunku nöronlarda etkınlığın yer değıştırmesı kubun rotasyonuna benzer bir rotasyonu ızlıyordu Pozısyon yayınıyla tomografı teknığı şaşırtıcı başka buluşlara da neden oldu Bemard Mazoyer bu teknığı kullanıyor Eylemde olan hucrelere gelen kan akımlarının artışını ölçen nöronal etkınlığın dolaylı gözlemı söz konusudur Böylelıkle beyınden geçen değışık duşunce bıçımlerını göruntulemeyı sağladılar Bir resım ya da harekete göre, harekete geçen sınır merkezlerı farklıdır Bir hareket duşunulduğunde, bu hareketle ılgılı nöromotrıs bölgeler de harekete geçerler Ingıltere'de bir nörobıyolog grubu aynı şeyı saptadı, kışılere duşunce bırlığı sağlanması ıstendı Dıl'ın eklemlenmesını sağlayan nöromotrıs bölge sankı sözcuk telaffuz edecekmış gıbı harekete geçıyordu Bu son gözlemler Norıo Fujımakı'nın duşuncesını desteklıyor, yanı bir sözcuğü duşunmek ıle telaffuz etmek arasındakı sınır çok ınce Bu saptamalar Terry Hambrecht ve VVıllıam Heetderks'ı de rahatlatır Bu ıkı Amerıkalı araştırmacıya göre buyuk sakatların sakatlığını azaltmak ıçın beyne nakıl yapmanın zamanı yaklaşıyor Duşunce, Fu|rtsu'nun çalışmalarından farklı olarak, duşuncenın yaydığı dalgalardan değıl fakat alt kısımda yakalanan sınyallerden hareket etmektır, şu ya da bu hareketı yapmayı kaslara emreden nörortnotor merkezler Böylece protez bir robota bılgı ulaştınlır ve etkısız oian kaslar kısa devre yapılır Yanı bıyonık adam gıbı bir şey Çalışmalar bu aşamada Makine ınsanı okumadan bız makıneye okuyacağız Kaynak: Science et Avenir, Aralık 93Dr. Ismail Kılıç 3627