Katalog

DENİZ BİYOLOJİSİ KISA H A B E R L E R Karadeniz'i tehdit eden canlı Suyun yüzde 95'ine bulaşan bir istilacı canlı, kirlilikle beraber Karadeniz'de balığı brtiriyor. Gıirayten Özyurt* m stıla 1982 ılında başlamış, kuzey veI ya Guney Amerıka'nın Okyanus kıyı• larından kalkan bır gemının safra suları ıle ıstılacıların Karadenız va Azak Denızı'ne taşındığı ılerı surulmekte (Resım 1) Az mıktarda olmasına karşın, serın ve tuzsuz su ortamına uyum sağlayan ıstılacı yaratık, kısa zamanda duşmansız ortamda hızla uremeye başlamış Bu ıstıladan ılgılı kuruluşların haberı ancak 8O'lı yılların sonunda olabılmış Sozu edılen istilacı saydam denız anasına benzeyen, dokunaçlı (tentakul) yapıda "Ctenophores" grubundan hermafrodıt bır denız canlısıdır Bradıal sımetrıye gore az veya çok elıpsoıd kabul od'len, 8 adet tuylu merıdyonal dokunacı ıle yuzmektedır (Şekıl 1) Balıkçılığı mahveden ureyışı "son 50 yılın bılınen en büyuk ıstıla hıkâyesı" olarak adlandırılıyor Ctenophore turunden Mnemıopsıs Leıdyı adlı canlı ıle Karadenız su kutlesının % 95'ının bulaştığı ılerı surulmektedır Karadenız ve Azak balıkçılığı bır yandan cıddı kırlenme nedenıyle crıyıp gıdorken, şımdı de "Mnemıopsi" fclaketı" ıle karşı karşıyadır Ctenophore zooplanktonları, kuçuk kabuklu canlıları, balık larva ve yumurtalarını oburca yıyerek beslenmekte, boyIsce dırek* olmamakla bırlıkte, balık besınlerını yıyerek ındırekt balık olumune neden olmaktadır Karadenız balıkçılığına malıyetı 250 mılyon dolar olarak tahmın edılmektedır Lokal balıkçılık kuruluşlan ve ekologlar bu soruna çözum getırmek ıçın dunya çapında çalışıyorlar Bırleşmış Mılletler Ctennophore' un yapısı 1. Dokunacı (tentakul) açık 2 Dokunacı (tentakul) kısmon kasılmış 3. Dokunaç (tentakul) kılıfı 4. Hunl biçimınde boru 5. Kutup plağı 6. Salgı delıklerı 7 Axıal boru 8 Dokunaç kanalı 9. Paragastrık kanal 10. Stoma Sigara içenlerde bulunan kanserojen maddeler İnsanın üremesi tehdit altında Çevreyi kirleten kimyasallar, insanların da üreme sistemlerini etkiliyorlar. unyanın çeşıtlı yerlerınde yapılan araştırmalar sonucunda uzmanlar evrensel bır sorunla karşı karşıya olduğumuz konusunda goruş bırlığıne vardılar Dışılık hormonu ostrojenın etkısıne benzer etkılerı olan haşere ılaçları ve plastık gıbı kımı sanayı bıleşıklerı gıderek besın ve sularımıza karışıyor Gerçi delil yok ama... Sağlık yetkılılerı, ureme ıle ılgılı sorunlarla, bu östrojen benzerı kimyasallar arasında doğrudan bır nedensonuç ılışkısı olduğu yolunda henuz bır kanıt elde edılmedığını belırtıyor Ancak deneyler çevre araştırmaları ve bıreysel ıncelemeler, çevresel ostrojenlerın yaydığı tehlıke konusunda somut verıler sunuyor Çevremızde, dışılık hormonu gıbı ışlev gören bırçok kımyasal bulunuyor Ancak bu kımyasalların etkılerı çok çeşıtlı Kımı oylesıne guçlu kı, az bır mıktarı bıle yoğun mıktarda guçsuz ostrojenden daha fazla etkı yaratıyor östroıen hormonu, henuz ana rahmındeyken, erkek ya da dışı bıreyın cınsıyet organlarının gelışımıne yardımcı oluyor Daha sonra da kadının doğurganlık surecıne yön verıyor Bu arada, kımı ılaç ve sanayıde kullanılan kimyasallar da bedende östrojenın yarattığr etkıyı yaratıyor ve zaman zaman sağlık sorunlarına yol açıyor Ctennophore'un yaşadığı kıyı, ulaştığı denizler, canlının resmi. Çevre Programı (UNEP) tarafından, Mnemıopsıs çalışma grubu oluşturuldu Fakat bu felaketın kontrolu, bılımsel olduğu kadar polıtık çabaları da gerektırıyor Afet bolgesıne kıyısı olan altı ulkenın Bulgarıstan, Turkıye, Romanya, Rusya, Gurcıstan ve Ukrayna bu konuda uyum ıçınde olduğu soylenemez Yayılmayı durdurmak ıçın duşunulen, hıçbırı de nsksız olmayan 4 çare şunlardır Birincisi pestıt kullanarak bu zararlıyı yok etmek Bu uygulama dığer canlı turlerını de oldurecegınden yarardan çok zarar getırebılır Ikincısı, Mnemıopsıs'e özel hastalık oluşturmak Fakat bu canlı ıle ılgılı hastalık bılınmemektedır Üçuncu duşunce, Mnemıopsıs'ı yıyen parazıtı bulup sulara bırakmaktır Ancak parazıtın hızla ureyen bu canlıya çok az zarar verıp parazıtın aşırı artışına neden olması buyuk olasılıktır Parazıt ayrıca yuzen ınsanlarda da şıddetlı reaksıyonlar yapabılır Dorduncu duşunce, Mnemıopsıs Avcıları adı verılen aynı gruptan Beroe'den medet ummaktır Ancak bu canlının soğuk suyun, tuzu az Azak ve Karadeniz'de yaşayıp yaşayamayacağı bılınmıyor Boylece ekologlar, egzotık bır denız turunun uremesının kontrolu ıçın Pandora'nın kutusunu açmaktadırlar Boylece bır avcının bulunması, balık turlerıne zararlı olabılır mı? Bunu zaman gosterecektır Yapılacak ış, denız bıyokontrolunun bellı dısıplınler ıçınde uluslararası organızasyonla sağlanmasıdır John Travıs, Invader Thereatens Black, Azov Seans, Envıronmental Scıence, SCIENCE, VOL 262, 13661367, 1993 merıkalı araştırmacılar pasıf ıçıcılerın ıdrarında kansorejen bır maddenın ızlerıne rastladılar Bu madde sigara dumanında bulunan NNK (bır methylnıtroamıno butanon) Bu bıleşım kemırgenlerde akcığer kansorıne yol açıyor NNK akcığerde hareKete geçıyor ve bırıkıyor Bu ıçerık çok çabuk tükendığınden, ıdrarda çoğu zaman ortaya çıkmıyor Amerıkan Sağlık Fonu'ndan Steven S Hecht metabolızmanın urettığı ıkı maddeyı ıçıcılerın ıdrarında da bulguladı Bu maddelerı pasıf ıçıcılerın ıdrarında da araması suruyor Deneyler çok dumanlı ortamlarda gerçekleştırıldı Amerıkan Sağlık Fonu'nca alınan verılerde pasıf ıçıcılerın de akcığer kanserıne yakalanabıleceklerı bıldırılıyor A ... cinsiyeti engellediği kesin Bu kırnyasallara bır ornek, kısa adı DES olan dıstılstılbestrol Duşuklerı engellemek amacıyla kullanılan bu ılaç, rahımdekı hormon dengesını bozarak doğan çocukların cınsıyet organlarında sakatlıklara neden oluyor llacın etkısıyle doğan kız çocukların rahmınde bıçımsel bozukluklar gorulebıldığı gıbı erkek çocuklarda da husyeler aşağı ınmemış ya da penıs olağanustu kuçuk boyutta olabılıyor Besınlere puskurtulen DDE, saç boyası ve kımı kozmetıklerdekı nonylphenollar, klor ıçeren kımı bıleşıkler, endosulfan ve bızphenolA gıbı kimyasallar da ureme sıstemıne zarar veren urunler arasında yer alıyor Bu tur kımyasalların erkeklerde sperm sayısının azalmasına ve husye kanserının daha sık gorulmesıne de neden olduğu belırtılıyor Hormonal açıdan etkın olan kımyasallarla ılgılı kuramlar ve yapılan bılımsel araştırmaların sonuçları bır araya getırıldığınde son derece urkutucu bır gerçek ortaya çıkıyor Zıra, bu gerçek yalnızca bızım kuşağa değıl, bızden sonCakı kuşaklara da damgasını vuracak bır karabasan nıtelığını taşıyor (Int.her.R.U.) Topraktaki tuz tıer zaman yararlı değil S * Prof. Dr., Ujudağ Unıversıtesı Tıp Fakultesı Oğretım Üyesı on onar yıllık dönemlerde sulama sayesınde dunyadakı tarım uretımı % 5fi oranında arttı Gunumuzde sulanabılen topraklar dunya uzerındekı ışlenmış toprakların yalnızca yedıde bırını oluşturmasına karşın burlardan elde edılen besınler toplam uretımın uçte bırınden fazlasını kapsıyor Ancak Dunya Bankası'nın hazırladığı bır raporda, başlangıçta sulama sıstemının genel uretımı arttırılmasına rağmen gunumuzde bu durumun artık geçerlı olmadığı belırtılıyor Buna neden olarak da, sulama ıçın kullanılan sulardakı tuzun ekınlere zarar vererek sanayıleşmış ve az gelışmış ulkelerde tarım uretımını azaltması gosterılıyor (a.h.) 3627 7