Katalog

N EW E N G L A N D D A N İZLENİMLER ÇEVRE Alkolizm çok şiikür kalıtsal değil! Alkolizmin genetik özellik taşıdığı görüşleri ve bulguları doğru çıkmadı. Yankı Yazgan lımde deği, mered şışede durduğu gıbı durmuyor ve ben dayanamıyorum Içme1 sem de olmuyor ışte ", dıye gırdı soze Sonra neden ıçfîğını, nasıl ıçtığını lyıce bır anlattı Babası da ıçermış, her akşam "Rakı kokusundan tıksınerek buyudum ve şımdı " Ramazanlarda evdekı akşamcı sofraları yerını ıftarlıklara bıraktığında sevınırmış Bır yaşa geldığınde, babası akşamcılığı bırakıvermış "Ben çoktan evden ayrılmıştım O ara ıçmeye de başladığımdan, babamın ıçkıyı nasıl bırakabıldığıne, hâlâ da, o sırada da, akıl erdırebılmış değılım " Annesının demesı de o "Bır baban kadar olamadın " Annesıne anlatmaya çalışmış ama becerememış, "Babam da ıçıyordu, ben de ıçıyorum Onun babası da ıçermış " Aıleden gelen bır şey olduğuna ınandırmaya çalışmış, annenın cevabı hazır "Madem öyle, ıçmemek de aıleden gelsın o zaman Bak, baban kırk yıldan sonra ağzına bıle koymuyor" Alkol bağımlılığı ıle genler arasında bır ılışkı olabıleceğını ılk kım aklına getırdı, bılmıyorum Ama bazı aılelerde alkol bağımlılıklarının daha fazla sayıda olduklarını ya da aralarında kan bağı bulunan alkolıklerın önemlı bır çoğunluk oluşturduğunu görmek fazla bır çaba gerektırmıyor Görulenı kanıtlamak ıse kusursuz bır bılımsel araştırma teknığı gerektırıyor Robort Clonınger'ın 1981'de tamamladığı çalışmada, alkohklerın ve alkolık olmayanların başkalannca evlat edınılmış çocuklannın alkol bağımlılık oranları karşılaştırılmıştı Çocukları evlat edınen aılelerde alkol bağımlılığı olmadığını belırteyım Boylesı çalışmalarda, kuşkulanılan genı taşıyabıleceğl varsayılan (alkohklerın çocukları) ıle taş'madığı varsayılanlar (dığer çocuklar), gorelı eşıt sayılabılecek koşullarda buyuduklerınden, yapılan karşılaştırma onem taşıyor Genler dışındakı görmeoğrenme gibı etkıler en aza ındırılmış oluyor Clonınger'ın bulguları, alkohklerın çocuklarındakı alkol bağımlılığının dığer çqcuklardan çok daha fazla olduğunu ortaya koydu Bır ıkı yıl önce sadece kadınlar arasında yapılmış bır araştırmada (Kenneth Kendler), alkolizmin % 5060 oranında kalıtsal etkenlere bağlı olduğu gösterıldi Ikızlorın sadece yuz veya boyposlarının değıl, genetik şifrelerınin de benzer (tek yumurtada % 100, çıft yumurta, yani farklı ıkızlerde % 50) olmasından yararlanan bu çalışmanın da cevaplayamadığı bır soru vardı Bır alkolizm genı (veya genlerı) var ise, bu ya da bunlar, kımdır, nedır, nerededır? Sorunun cevabını arayanlar alkolızmi genetik laboratuvarına soktular Araştırma laboratuvarlarının sayısız sorun yok, genın aktarımı sırasında Işler yolunda gıtmıyor ve genın sahıbıyle sınırlı, genetik blr kusur ortaya çıkıyor Pekı, D2 genındekı ya da şu an variığından bıle habersız olduğumuz başka bır sıstemdekı bır bozukluğun alkol bağımlılığına neden olduğunu kanıtladık, dıyelım Bunun sağlayacağı yararları, doğuracağı bır surii olumlu etkıyı şöyle bır kenara koyup, duşunuyorum Alkol bağımlılığı genetik bır hastalık kategorısıne ne kadar uyuyor? Aynı soruyu depresyon, panık bozukluğu ve "hastalık" tanımına çok uyan şızofrenı ıçin bıle sormak mumkun •Kışının kararının, kışısel seçımının çok önemlı rol oynadığı bır durum sadece genlerın varlığına bağlanabılır mı? Akşamcının sadece akşamlan ıçmesı ve de Ramazan dedı mı durması (durabılmesı) genlerınln sağlamlığından mı'' Pekı, yıllarca alkolık olarak yaşadıktan sonra genlenne rağmen durabılenlere ne demelı? Bazen bır sevgılının şart koşması, bazen ınanç sıstemındekı değişiklıklerın dayatması, bazen de ciddı bır hastalık "durdurma" veya "genlerı dızgınleme" sebebı olabılıyor Kımılerının genlerındeki kusur daha mı dlzgınlenebılir cınsten? Bılınmez Bıldığımız genetik hastalıklarda ışler pek böyle değıl Fılanca enzımı kodlayan gen "bozuk" Ise, bozuktur Tövbekâr olmanız ya da bırısine tutulmanız durumu fazla değıştıremez En bıyolojık ruh hastalıklardan bınsı olan şızofrenının genetik bağlantısından hıç kimsenın kuşkusu yok ama, eş yumurta ıkızlerınden bırısi şızofrenık dığeri değıl ıse, her şeyı gene yuklemenın manası ne? • * * Anababamızla aramızdakı en "maddi" bağ belkı de genetik mırasımız Bu genetik mırası bıze bırakanların, dığer mıras bırakıcılardan önemlı bır farkı var Mırası nasıl kullanacağımızı, nasıl yoneteceğımızı, ona nasıl tâbı olup, onu nasıl dızgınleyeceğımızi bıze gösterıyorlar Bız seçımlenmız ve kararlarımızla o mırası çekıp çevırmeye çalışıyoruz Kımı yerlerıne soz geçırmek mümkün değıl, kımı kısımları ıse bızım dokunuşumuza muhtaç Hangılerı öyle, hangileri böyle Araştırılan bıraz da o değil mi? Başa dönersek Görüşme bıtıp, çıkmak üzereyken yuzune yan rahatlamış, yan alaycı bır gulumseme geldı "Garıp değıl ml, yıllarca babam gıbı olmamak ıçın dırendım, çabaladım Sonunda onun gıbi ıçmekten kendımı alıkoyamadım Şımdı yıne babam gibi olmamak ıçın, ama yıne onun yaptığı gıbi, ıçmemeye çalışıyorum" 'mutasyon gıbı TurVçe ye dil yoluyla sızmış kelımelerı olduğu gıbi kullanmanın, anlaşılabilıtiığı bozmadıgını umarım Bu arada reseptör (armakolo|isının başlıbaşına bır uzmanlık alanı olduğunu yazıdakı bilgılenn ışın uzmanı olmayan bendenız tarafından afın basıtleştınlmış olabıleceğını hatırlatayım "E maddelerınden birisı gıbı gözuken ve D2 dıye bılınen bır "norotransmıter reseptoru" var Kısaca açıklamak gerekırse, dopamin adlı norotransmıterın (kımyasal ıletken) beynın bır bölgesıne ulaştığında etkısını gosterebılmesı ıçın bellı bır hedef noktasına tutunması ve tutunduğu noktada bazı sıstemlerı harekete geçırmesı gerek Bu "nokta"ya (tabıı nokta ya da vırgul şeklınde değıl), reseptör denıyor Her bolgede bu reseptörlerden değışen sayılarda bulunuyor D2'de dopamın'ın tutunduğu reseptörlerden bırısı ve beynın bazı bolgelerınde (dığer numaralardan) daha yoğun bulunuyor Dolayısıyla, dopamin o bolgede D2'nın aracılığıyla ve D2'nın dıkte ettiğı ış levlerı uyarabılıyor Işte yazının bır paragrafını "aşıran" D2 kabaca böyle bır şey Bu ara psıkıyatrı araştırmacıları arasında da çok populer Ben de beynın "ıstemsız" hareketlerle ılışkılı bolgelerını göruntulerken, yan odadakılerın aynı bölgedekı D2'lerı göruntuluyor olması vesılesıyle tanıştım1 Şızofrenı, dıkkat bozukluğu, tık, kokaın bağımlılığı ve bır suru başka problemde D2'nin ne gıbı bır katkısı" olduğunu anlamaya çalışan bu araştırmacı kalabalığının ıçındekı genetıkçılerden bırısı (Gelernter) alkol bağımlılarında D2 reseptörlerını "duzenleyen" genın sağlamlığını sınadıklarını soyleyınce ılgılendım Akşamcı babanın "sabahakşamcf oğlunun babasıyla arasındakı en kopmaz ılışkılerden bırısı D2 reseptör genı olmasındı? * * * 1990'da Kenneth Blum tarafından yayımlanmış bır araştırmada D2 genı ıle alkolizm arasında bır bağlantı olduğu öne surulmuş Bu ışlerın ıçındekl herkesi muthış heyecanlandıran bu bulgu yıllardır dolaylı yollardan gösterılen "alkolızmgenetık" bağlantısının doğrudan kanıtı olabılırdı pekâlâ Gelgelelım, D2'nın alkolızmden tek sorumlu makam olma seruvenı çok uzun surmedl Yale'dekı ekıp D2 genınde alkolızme sebep olabılecek ve kuşaktan kuşağa aktarılan bır kusur bulamadı Şımdı herkes dıkkatını gendekı başka bır kusura yoneltmış durumda 'Mutasyon' dıye bılınen bu kusurda anababadan gelen genlerde bır OKURLARA NOT: Reseptör ya da Hava kırlılığı fosıl yakıt kullanan enerjı teknolojılerınden kaynaklanmaktadır Kömur, doğal gaz benzın, mazot benzerı fosıl yakıtlar yakılırken havayı kırleten gaz ve katı parçacıkların yanı sıra karbondıoksıt gazı da atmosfere verılmektedır Brezılya'da Bııieşmış Mılletler tarafından duzenlenen Çe\/re ve Kalkınma Konferan sı'nda çoğu ulkenın ımzaladığı Iklım Değışıklığı Çerçeve Sözleşmesı her ulkeye duşen sorumlulukları belırlemektedır Iklım Değışıklığı Sözleşmesı'nın amacı, ıklım değışıklığıne sebep olan karbondıoksıt ve dığer sera gazı emısyonlannın azaltılması ve b u amaçla alınacak tedbırler ıçın gelışme yolundakı ulkelere fınansman kaynağı ve teknolojı transferı sağlanmasıdır i Ulkemızın, anlaşmaya taraf olabılmesı sözleşmenın ımzası ıçın tanınan sure sona erdığınde TBMM onayın gerektırmektedır TBMM veya ılgılı bakanlıkların konu ıle ılgılı bır değerlendırme yapabılmelerı ıçın ülkemızde varolan seragazı emısyonlarının ve kaynaklannın bır dökumunun çıkarılnası, seragazı emısyonlarının azaltılması ıçın atılacak adımlann ve/veya alınacak önlemlerın, ulkemız ener|i ve ekonomık sıstemlennde, gerektireceğı yapısal değışıklıklenn belııienmesı ve malıyetlenn hesaplanması gerekmektedır Bu kadar yakıcı bır soruna önerılen çözümler sokağa çıkmamak, kömur yerın doğal gaz kullanmak, daha kalıtelı kömur kullanmak, sobalan ve kazanlan yakma suresını azaltmak gıbı uzun vadelı hıç bır çözüm getırmeyen yaklaşımlardır Kentlerımızde yoğun olarak yaşadığımız hava kırlılığının uzun vadelı çözumu ıçın alınacak kararların ve getıreceğı malıyetlerın belırlenmesı amacıyla Turkıye'nın gundemıne getırdığım "Seragazı Emısyonlannın Azaltılması Stratejılorinin Türkıye Enerjı ve Ekonomık Sıstemlerine Etkilerinin Incelenmesı" ısımlı projeme bugüne kadar ma'ddı destek bulamadım Onerdığım proıe kendı buluşum olmayıp, bugun tum dunya ulkelerınde araştırma merkezlerı, çevre ve enerjı bakanlıklarınca sahıp çıkılan, yapılması maddı ve manevı olarak desteklenen ve hatta teşvık edılen bır projedır Ulkemızde gelecek 40 yıl ıçınde elektrık enerjısı uretmek amacıyla kullanılacak doğal çevre ıle uyumlu teknolojılerın seçımı, kent ıçı ulaşımda kulanıma ızın verılecek ulaşım araç tıplerının belırlenmesı, ve konutlann enerjı gereksınımlerının hava kırlılığıne yol açmadan karşılanabılmesı, önerılen projenın, planlama dönemı ıçın tıcan kullanıma gırmesı gerektırmektedır Elektrık uretımı ıçın en yetkılı ağızlardan dıle getırılen çözum ve yaklaşıımlar kömur, doğal gaz ve nukleer enerjı uçgenının dışına çıkamıyor Oysa günumuzde tıcarı kullanımda olan ve yakın gelecekte tıcarı olarak uretılip pazara gırmesı beklenen yaklaşık ellı adet değışık elektrık uretım teknolojıısı bulunmaktadır Ulkemızde ener|i sektörünun bıçımlendinlmesınde söz söyleme ve karar verme durumunda kalan kışı ve kuruluşların, özellıkle buyuk kentlerın beledıye başkan adaylarının, dogal çevrede enerjı ureten yenı ve yenılebılır enerjı teknolojılen ve kullanım olanakları konusunda bılgılendırılmelerı gerekmektedır Hava kirliliğine nasıl bir çözüm Dr. Tanay Sıdkı Uyar Marmara Oniv. Müh. Fak. öğretlm Elemsnı 36210