Katalog

HAYVANLAR DÜNYASI Av uzenine yıldıpım harekatı Kartalgiller, yırtıcı kuşlar arasında en hızlı yaşayanlar... Hergün 34 kuş avlamak, onları hemen sindirmek ve yeniden avlanmak zorundalar. K avurucu bir Mayarko yaz öğleslnde canlı bir gösteri arıyorsanız, Elenora'nın kartalgıllerinden daha iyisini bulamazsınız. Doğanın kuzenleri olan bu küçük Akdeniz kuşları havada dalışlar yapıp, kıvnlarak kırlangıçların peşinden yükselir, miskin pervanelerin üstüne kurşun gibi inerek sonsuz bir kıvraklık gösterisi sunarlar. Butün bu çabaları öğle yemeğini çıkarmak içindir. Kartalgıllerin işi gücü hızlı sürek avı ve saldırıdır. Şahini saatlerce oyalayarak yol kenarındaki bir tavşan leşini, oburca ve kolayca hemen mideye indirirler. Yırtıcı kuşlar beslenme konusunda türlü biçimlerde evrimleşmişlerdir. Bu gelişim belki kanadın veya bedenin biçimi gibi özelliklere değin varmayabilir. Ancak, sindirim yetisi büyuk rol oynar bu gelişimde. Bu açıdan saldırıcı olan türler, kartalgiller ve atmacalar ile şahin ve kara çaylaklar gibi arayıcı türler birbirinden apayrıdır. Glasgovv Üniversitesi Uygulamalı Kuşbilim Birimi'nden Nigel Barton ile David Houston'un son araştırmaları tüm yırtıcı kuşların hepsinin etobur olmasına karşın genel çizgileriyle benzer sindirim yetileri olduğu konusundaki görüşleri altüst etti. Dr. Barton ile Dr. Houston seçici ve saldırıcı bir avcı olan doğan ile yiyecek seçmeyen araştırıcı bir avcı olan şahinin sindirim yetilerini karşılaştırmak için deneyler yaptılar. Her iki kuşa da iki ayrı rejim uygulandı: Yağca zengln olan ve dolayısıyla da çok enerji veren güvercin ile daha az yağ (ama daha çok protein) içeren bu yüzden de daha az enerji veren tavşan. Şahinler beden ağırlıklarından hiçbir şey kaybetmeyerek her iki rejimde de ge eşit verimde olduğunu varsayarsak, bağırsaklann en uzun olanları, davranışsal olmasa da anatomik açıdan, en verimli sjndirim yetisine sahip olacakları ortaya çikıyor. Peki, ama neden en hızlı uçanların bağırsakları en kısa ve yiyeceklerden en az besini onlar çıkarabılıyorlar? Dr. Barton ve Dr. Houston bunu evrim sırasında olan uzmanlaşmanın göstergesi sayıyorlar. Doğan ve atmaca gibi avını hızla kovalayanlar kuşla besleniıier. Bir saldınnın başansında her ne kadar avın gafil avlanması önemliyse de hız ve çeviklik belirleyıci ögedir. Av bol olsa da, çok enerji gerektiren bir davranış biçimini sürdürebilmek için her gün birkaç küçük kuş yakalanmalıdır. Bu yırtıcı kuşlar her gün beden ağırlıklarının dörtte biri kadar besin tüketmek zorundadırlar. Bu hızlı kuşların barsaklarının kısalıgı, sindirim işleminin bir an önce bitmesini ve böylece yemekten kjsa süre sonra bedenin optimal uçma ağırlığına dönmesini sağlar. Fazla kilolu bir doğan ya da atmaca koLeş ylyen Afrlka kara çaylağı (solda) İle şahinin (sağda) son derece lyi çalışan koca bir sindirim vaiamacayı başarıyla sonuçlansisteml var liştiler. Oysa doğanlar yalnızca güvercin rejiminden yararlandılar. Az yağlı tavşanla beslendiklerinde 8 günlük bir deneyde beden ağırlıklarının % 5'ini yitirdiler. Deney sürdürülse yaşamlannı sürduremeyebilirlerdi. Bu iki kuş türünün (alınan besin ile çıkan dışkının tartılmasıyla elde edilen) ayrı olduğu ortaya çıktı. Incelenen 10 yırtıcı kuş türünden döğanların en düşük sindirim yetisine, yaklaşık % 75; şahinlerin ise % 82'ye varan en yüksek sindirim yetisine sahip olduğu görüldü. öteki araştırıcı avcı kuşlar, örneğin kızıl çaylak ile alaca balıkçıl da şahinler gibi yüksek bir sindirim yetisine sahip. Alaca balıkçılın, küçük memelileri, kuşları, sürüngenleri ve omurgasızları da içeren geniş oylumlu bir av çeşidi var. Şahin gibi bu da orada burada dolaşıp, bir daha tüneyip sonra da kendini avının üstüne kurşun gibi bırakıveriyor. Hırsızlık ve fırsatçılık en belirgin özelliği. Hızlı doğana daha yakın kuş olan ormanlık ve bahçe türü atmaca, avının çoğunu küçük kuşlar hızlı kovalamacalar sonucu yakalar. Peçeli baykuş, daha yavaş olmakla birlikte tünekten değil de yine uçarak avlanır. Her ikisinin de sindirim yetisi en alt sınırdadır. Dışkılama işlevindeki bu farklılıklar ince bağırsaklardaki uzunluk farklılıklarından kaynaklanır. Dr. Barton ile Dr. Houston tipik bir arayıcı kuş olan kızıl atmacanın (hiç de hızlı ve tetik bir kuş sayılmaz) ince barsağının uzunluğunun 130 cm. dolaylarında olduğunu buldular. öte yandan, dişi bir doğanınki yaklaşık 95 cm. olabiliyor ve daha küçük olan erkek doğanınki de 72 cm'ye inebiliyor. Değişik yırtıcı kuşların eşit uzunluktaki İnce barsaklarının yiyeceklerden besin alma yetisinin Doğan çok hızlı bir uçucu. Bu necfonte her önünm g»hnl aüBtırmayift i^ıuıunu konıyor. dıramayacaktır. Hızlı uçucular için avı yakalamayı başarmak, onu yedikten sonra elden geldiğince çok besini sindirmekten daha önemli. Şahin ve çaylak gibi bazı yırtıcı kuşlar da her gün beden ağırlığının onda biri kadar besin almak zorundadırlar. Üstelik bunun hepsini yakalamak zorunda kalmazlar çünkü leş yemek önemli bir özelliklerldir. Bunların kilo sorunu da yoktur. Çok çeşitli kaynaklardan aldıkları türlü besinleri uzun uzun sindirerek en çok verimi alııiar. Şahinciler bunu iyi biliıier. Değişik kuşlara değişik besinler vermenin değişik yararları olduğunu, deneme yanılma ile uzun sürede öğrenmişlerdir. Bir spor olarak şahincilik belki de 4000 yıl kadar önce Uzak Doğu'da ortaya çıkmıştır. Ancak bu konudaki ilk yazılı belge l.ö. 244 yılında yazılmış bir Japon belgesidir. Ingiltere'de de daha Norman istilasından önce uygulanmış ancak Ortaçağ'da gelişmiştir. Şahinci ve doğancılar bir doğanın nefeskesen hız gösterilerini en üst düzeye yükseltmek için bu kuşları nasıl beslemek gerektiğini çoktandır biliyorlardı ama bu yürek hoplatan dalışlann şimşek hızında bir sindirimin sonucu olduğunu bilemezlerdi. Kaynak: Independent Science. Gökçe Dervişoğlu 36216