Katalog

SPORCU SAĞLIĞI Sporcularda diz yaralanmalam Amatör ve hobi amaçlı spor yapanların sayısı artınca, diz yaralanmaları da daha büyük sorun olmaya başladı ' Halıt Pınar*, Devnm Akseki** D iz eklemının etrafında kalın yumuşak doku ve adale tabakalan yoktur yanı yuzeysel bır eklemdır Aynca eklemı oluşturan kemık yuzeylerın de stabılıteye pek katktsı yoktur Bu konumu ve yapısı nedenıyle diz eklemi sık olarak dış darbelere maruz kalmakta ve değışen derecelerde bağ yaralanmaları oluşmaktadır Profesyonel spor kulüplerının ve sporcu sayısının gıderek artması yanında gunümüzde amatör ve hobı amaçlı spor yapan buyük bır kıtle de oluşmuştur Sağlıkh yaşam ıçın sporun onemının vurgulandığı son yıllarda spor yapan kışı sayısı hızla artmaktadır önemlı bır nokta da sporla ılgılenen kışılenn yaş arahğının da gıderek genışlemesıdır Hem spora başlama yaşı kuçulmekte hem de 4050, hatta 60 yaşlarında spor yapan kışılere rastlanmaktadır Yukarıda anlatılanlardan sonra diz yaralanmalarının ne derece sık oluştuğunu anlamak güç değıldır En sık spor yaralanmalanna futbolda rastlanmaktadır ve en sık yaralanan eklem de dızdır Futboldan başka özellıkle sporcuların yakın temas halınde oldukları dığer spor dallarında da (basketbol gureş, Uzakdoğu sporları gıbı) diz yaralanmaları sıktır Bunun dışında kayak da diz yaralanmalarının nısbeten sık gorüldüğü bır başka spor dalıdır Spor yaralanmalarının artmasına paralel olarak ortopedıstlerın de konuya olan ılgılen son 10 yılda artmıştır Gerek yurtdışında, gerekse ulkemızde bazı ortopedı ve travmatoloji uzmanları çalışmalarını ve pratıklerını bu konuda yoğunlaştırmaktadırlar Yıne yurtdışında ve ulkemızde spor yaralanmalarının tanı ve tedavısı ıle ılgılı çeşıtlı dernekler mevcuttur Ulkemızde de dunyadakı gelışmelere paralel olarak konu ıle ılgılı dergıler yayımlanmakta, çeşıtlı sempozyum ve kursiar duzenlenmektedır Boylece günümuzde spor yaralanmalarının tanı ve tedavısı konusunda onemlı gelışmeler sağlanmıştır 9 Eylul Unıversıtesı tıp Fakultesı Ortopedı ve Travmatolo]i Anabılım Dalı'nda da spor yaralanmaları ıle uğraşan Spor Yaralanmaları, Artroskopı ve Diz Cerrahısı Grubu bulunmaktadır kaç saat ıçınde (ılk 24 saate kadar) dızde ortaya çıkan ağnlı şışmeye hemartroz denır Hemartroz eklem ıçıne kanama demektır Dızde erken şışme, diz ıçıne kanama yapan bır kemik ve/veya yumuşak doku hasarı olduğunu gösterır Travmadan hemen sonra şış bır dızle gelen bır sporcuda en yuksek olasılık on çapraz bağ yırtığıdır Bu, sporcunun bır yıl sureyle sahalardan uzak kalmasına neden olabılecek bır yaralanmadır ön çapraz bağ dızın ıçınde ve ortasındadır (Resım 1) Hemartroz ıle gelen sporcuların % 5075'ınde on çarpraz bağ (ÖÇB) yırtılmıştır Travma anında sporcunun dızınde bır kopma sesı duyması ve hıssetmesı ("pop" olarak tanımlanır), dızın hemen şışmesı, tum gayretıne ve ısteğıne rağmen oyunu terk etmek zorunda kalması on celıkle ÖÇB yırtığını düşun durur Travma sonrası diz ıçıne kanamanın ıkıncı sıklıkta gorulen nedenı menısküslerın eklem kapsulune tutunma yerınden olan yırtık lardır Menıskusler genelde ^ dızın en sık yaralanan yapılarıdır Travmadan hemen sonra dızde şışme ıle gelen bır sporcuda hem ÖÇB hem de menıskus yırtığının bırlıkte olma olasılıgı oldukça yuksektır Bır başka olası yırtık ıç yan bağdadır Iç yan bağ dızın ıç tarafında yanı dığer dıze bakan tarafında cıldın hemen altındakı bağdır Dızın dış tarafına gelen darbe ıle dışa doğru zorlanması sonucu on çapraz bağ, ıç yan bağ ve ıç menıskusun bırlıkte yaralanmaları hıç de seyrek değıldır Erken şışmenın bır dığer nedenı de eklemı oluşturan kemıklerden bır parçanın kopmasıdır Kopan kıkırdakkemık parça eklem ıçıne duşer ve koptuğu yerdekı kemıkten eklem ıçıne kanama olur Arka çapraz bağ yırtığı ıse seyrek gorulen bır kanama nedenıdır Bu bağ genellıkle daha buyuk travmalarla yırtılır ve eklem kapsulü yırtıklan ıle beraberdır Bu nedenle oluşan kanama, eklem dışına kaçar ve dızde şışme gorülmeyebthr Aynca arka çapraz bağ yırtıklan ön çapraz bağ yırtıklarına gore çok daha seyrek gorulür Unutulmaması gereken bır başka yaralanma da patella (diz kapağı) çıkığıdır Bu daha çok bayan sporcularda gorulür ve daıma diz ıçıne kanama yapar Bır çıkık olasılıgı akla gelmezse ve dıkkatlı bır muayene yapılmazsa tanı konamaz ve kolayca atlanabılır Erken şışme ıle gelen sporcuda yukarıda sözu edılen cıddı yaralanmalardan hıçbırı olmayabılır Sınovya dedığımız dızın ıçındekı yumuşak dokudan onemsız bır kanama da olabılır Bu, sporcu ıçın en şanslı durumdur Dizde erken şişme Şişme olmayan diz Dızde erken şışme yapmayan diz yaralanmaları genellıkle daha hafiftır Diz etrafındakı bağlann bırıncı ya da ıkıncı derece yırtıklan soz konusu olabılır Bunlar genellıkle tam yırtık değıldır Bır dığer Diz yaralanmaları pratık olarak travmadan sonrakı bırkaç saat ıçınde dızde şışme oluşup oluşmamasına göre ıkı grupta ıncelenebılır Bu kesin bır bılımsel sınıflama olmamakla bırlıkte, erken şışmenın varlığı veya yokluğu hastaya ılk andakı yaklaşımımızda onemlı ve pratık bır aynmdır. Travmadan sonrakı ılk bır Diz travmaları hangi şekillerde karşımıza çıkar? olasılık menısküslenn eklemın orta bolumüne yakın yırtıklarıdır Burada kan damarlan bulunmadığı ıçın bu yırtıklar kanamaya neden olmaz Benzer şekilde kıkırdak kırıkları da kanama yapmaz. Daha once soz ettığımız gıbı diz ıçındekı ve diz etrafındakı bağlann cıddı ve bırlıkte olan yaralanmalarında kapsul yırtığı da olduğunda kan, eklem dışına çıkacağından dızde şışme olmayabılır Genellıkle muayene ıle yaralanmanın cıddıyetı ortaya çıkarılabılır ması ortaya çıkmadığından bağ muayenesı ıle cıddı bır yırtık olup olmadığı hakkında fıkır edınılebılır Yaralanmanın mekanızması yanı ne şekilde olduğu hangı bağ ve bağlarda yırtık olduğu hakkında fikır vermesı açısından çok onemhdır Cıddı bır yaralanmadan şuphe edıldlğınde sporcu oyundan alınmalıdır Sporcu oyuna geri dönmek ıçın kendını zorlamamalıdır Antrenor ve arkadaşları da onu bu yonde cesaretlendırmemelıdırler Tanı kesınleştırılene dek sporcu yaralanan bacağı uzerıne basmamalıdır Soğuk uygulamasına hemen orada başlanmalıdır Hasta polıklınığe getırıldığınde oncelıkle dıkkatle sorgulanmalıdır Boylece hastanın yakınmaları, yaralanma mekanızması ve daha once aynı dıze bır travma olup olmadığı oğrenılebılır Bu bılgıler çok onemhdır Sonra muayene ıle eklemde şışme olup olmadığına bakılmalıdır Şışme bazen muayeneye başlamadan fark edılebılır Daha once belırttığımız gıbı şişme eklem ıçıne kanama demektır ve on çapraz bağ, menıskusler ve ıç yan bağ ıle ılgılı muayeneye onem venlmelıdır ön çapraz bağ yırtığı klınık muayene ıle genellıkle anlaşılabılmekle beraber bazen yanılmalar olabılmektedır Hasta ağn nedenıyle elınde olmadan diz adalelerını kasarak sağlıkh bır muayeneye ızın vermeyebılır ve hekımı yanıltabılır Aynca on çapraz bağ yırtığına sıklıkla eşlık eden dığer yaralanmalar, özellıkle menıskus yırtıklan anlaşılmayabılır Muayene sonlandırılmadan once dızın hasta tarafından kıvnk pozısyondan duz pozısyona getınlebıldığı mutlaka gorulmehdır Hasta bunu yapamazsa dızı duz hale getıren kınşlerde (kuadnseps ve patella tandonları) kopma akla gelmelıdır kı bunlar cıddı yaralanmalar olup hemen amelıyat gerektırır Spor aktıvıtelerınde seyrek goruldüklen ıçın bu yazıda üzenode fazla durulmayacaktır Muayeneyı takroen diz filmlerı çekılmelıdır Bağ ve menıskus yırtıklan bu filmlerde görülmez fakat bır kırık olup olmadığının ortaya konması ıçın filmlerın çekılmesı şarttır Diz çevresındekı cıddı kırıklann da eklem ıçıne kanama yapacakları unutulmamalıdır Bu aşamadan sonra dızde şişme olan hastaya yaklaşım son 1015 yıl ıçınde tamamen değışmıştlr öncelen, kesın tanı konmaksızın hastanın dızı bırkaç hafta ıçın alçıya alınarak ağn ve şışlığın geçmesı beklenmekte ve alçıdan sonra muayene ve tetkık ıçın çağnlmaktaydı Günumüzde ıse sporcularda bu beklegor yaklaşımı tamamen terk edılmıştır On çapraz bağ yırtığı olsa bıle amehyat duşünulmeyen aktıvıte düzeyı duşuk ve dızınden beklentısı az olan nıspeten ılerı yaştakl kışılerde beklegor tanısı benımsenebılmekle bırlıkte yıne de diz kesınlıkle alçı ıçıne konmamalıdır Yaptığımız bır çalışmada bu eskı yontemın genç ve aktıf kışılerde kotu sonuçlar verdığını ortaya koyduk ve bulgularımızı uluslararası kongrelerde sunduk Gençlerde ve yaşı ne olursa olsun spor yapan kışılerde ızlenecek tutum buyuk oranda amelıyatın soz konusu olup olmamasına bağlıdır Meslek gereğı dızıne yuk bınen kışıler de bu gruba dahıl edılebılır Sporcuya yaralanma ile ılgılı aynntılı bilgı venlıp tartışılmalıdır ön çapraz Tanı Diz travması geçıren bir sporcunun oyun anında hemen bır ortopedıst tarafından değeıiendınlmesı çok onemhdır Henuz şışme ve ağnya bağlı adale kasıl