Katalog

DENİZ CANLILARI Karadeniz memelileri kopumada Karadeniz ülkeleri arasında bilimsel işbirliği giderek somutlaşıyor. Bayram Öztürk U lkemizin son yıllarda Karadeniz'den elde ettiği balık miktarı sürekli azalmakta. özellikle Karadeniz'le özdeşleşmiş olan hamsi, palamut, lüfer vs.'nin azalması, yunuslann aşın çoğalarak, bu ticari degeri yüksek balıklan yemesiyle açıklanmaktadır. Ancak bu bir spekülasyondur. Eski balıkçılar denizde yunus sürtisü gördüklerinde birbirlenne, "Payını bana satar mısın?" diye pazariık yapariardı. Bilitierdi ki yunuslar birçok balık türünü önüne katıp kıyıya sürecek balıkçılar da daha az masrafla kolayca avlayacaklar. Şimdiki balıkçılar ise Türkçe soru somnasını bile bilmeyen spikerlere Karadeniz'deki balıklan yunuslann bitirdiklerini söylüyor. Iki balıkçı arasındaki fark eskisinin farkında olmadan ekoloji bilgisini kullandığı, ötekinin ise, ekoloji cahili olması. Acaba Karadeniz'deki yunuslann popUlasyonu gerçekten arttı mı? Avlanan yunus miktan nedir? Son sayımlar neyi gösteriyor? Bu sayımlar ne kadar güvenllir? Askeri amaçlarla kullanılan yunus sayısı nedir? Boğaz traflği bu hayvanlann göçlerini etkiliyor mu? Sempozyumda 3 gün başlıca bunlar tartışıldı. Geçen Haziran ayında Istanbul'da yapılan, Karadeniz'de yaşayan memeliler üzerindeki toplantıda bunlar tartışılmıştı. önce hatirlamak gerekir ki Karadeniz'de bulunan üç tür yunus mutur, afalina ve tırtak (Phocoena phocoena, Tursiops truncatus ve Delphinus delphis) Rusya, Romanya ve Bulgaristan tarafından 1966 yılına kadar avlandı. Türkiye ise avcılığı 1983'te yasakladı. Ama yunus avcılığı tarihsel olarak 1870 yılında Kafkasya sahillerinde başladı. En yüksek av 1938'de 135140.000 yunus ile yapıldı. Avcılık, alamana denilen ağlarla sonra da tüfeklerle vurmak suretiyle devam etti. 1948'den 1983 yılına kadar balıkçı kooperatiflerine 500 kadar tüfek ile 750.000 kadar mermi dağıtıldı. Ulkemizin 1983 yılına kadar avladığı yunus miktan hakkında aynntılı bilgi bulunmamakta ancak bu sayının her yıl için 30.000 birey civannda olduğu tahmin edilmekte. Avcılığın yasaklanması 600 kişiyi kıyı balıkçılığına yöneltti. Avlanan yunuslar işlenerek un ve yağ yapımında kullanıldı. Yunus yağı başta D vitamini ilaçlan İçin lyi bir hammaddedir. Türkiye'den sonra en fazla avcılık ise eski Sovyetler Birliği'nde yapıldı. 1966 yılında. Romanya, Bulgaristan ve Rusya yunus stoklannın azaldığı gerekçesiyle avcılığı yasakladılar. Bu yasaklamadan önce ise havadan ve denizden sayımlar yapıldı. Türkiye'de ise avcılık 1983 yılına kadar sürdü, uluslararası protestolar karşısında avcılık yasaklandı. Karadenizda en fazla bulunan yunus türu mutur Phocoena delphocoenadır. lam yunus miktan 1930'larda ise 1.52 milyon olarak bildirilmiştir. Ne olursa olsun günümüzdeki yunus miktannın sadece yüzbinler mertebesinde olduğu kabul edilmektedir. Yunuslar ne kadar balık yerler? Bu sorunun cevabı türlere göre değişir ama ortalama olarak bu 510 kg/gün olarak hesaplanmaktadır. Eğer Karadeniz'de 454.440 yunus varsa bu en az 2.750.000 kg balık tüketimi demektir... Çünkü bu hayvanlann gıdalannın en az yüzde 90'ını balıklar oluşturur. O zaman akla Karadeniz'deki balık azlığının nedeni yunuslar mı sorusu gelebilir. Ama önce 450.000 yunus var mı? Bizce bu sayı günümüz için geçeıii değft Sadece yılda bu kadar yunusu besleyecek balığın Karadeniz'de olmadığı konusunda bilim adamlan hemfikir. ömeğin ulkemizin Karadeniz'den son yıllarda avladığı balık miktan 400.000 ton civannda. Aynca her yıl üç türe ait 5.000 birey olarak tahmin edilen ve karaya vuran veya uzatma ağlanna takılıp ölen yunuslann mide muhteviyatı incelemelerinden, midelerin yüzde 80'i boş. Yani ciddi bir gıda sıkıntısı çektıklen belli. O halde, Karadeniz ekosisteminin bozulmasından bu hayvanlar da etkileniyor. Yani Karadeniz'deki balıklan yunuslar bitirmiyor. Neden balık yok veya azaldı. Bu soru ayn bir yazı konusu ama kısaca karmaşık kökenli kiıienme ve aşın avcılık, hem stoklann yıpranmasına neden oluyor hem de ticari balıklann üreme, büyüme ve gelişmelerinl sınırtıyor. Zaten Karadeniz'deki ekosistern değişiklikleri nedeniyle birçok organizmada biyokimyasal stres sendromu görülüyor. kendisi de ucuz... bilinen sadece 7 ade' Tursiops truncatus (Afalina)un bu iş içir aynldığıdır. Bunlan eğiten bilimciler ya kında işsiz. Ekonomik kaygılaria akvar yumlarda askeri amaçlı eğitlmlere sor verilıyor. Bu eğitilmiş yunuslara şimd başka ülkeler talip, Arjantin, Israll gibi... Sempozyum bildirgesine yunuslanr asken amaçlı programlarda kullanılma ması hususu da kabul edildi. Şüphesiz sonuçlannı izleyeceğiz. Tartışmalardan biri de yeni traftk ge çiş düzeni, yani Istanbul Boğazı'yla il giliydi. Son 4 yıllık veriler gösteriyor k Karadeniz'den Marmara'ya ve Marman Denizi'nden Karadeniz'e geçen yunu: sürülerinde büyük bir azalma var. Bı azalma sadece karşıltklı balık göçleriniı azalmasına bağlı değil, azalmada Istan bul Boğazı'ndaki deniz trafığinin büyül etkısi var. Çünkü yüksek yoğunluklı ses ve gürültü kiriiligi bu hayvanlan ra hatsız ediyor. Her ne kadar yunuslann ses dalgala rını analiz etme yeteneği varsa da se kaynaklarının şiddeti, çokluğu ve farklı lığı hayvanlan ürkütmektedir. Bu ne denle, zaman içınde popülasyon birey leri azalan bireylerin genetik havuzlan nın daralması sonucu nesillerinin azal ması görülebilir. Bu olgu Kerç Boga: için de geçerlidir. Bu nedenle son yıllar da deniz memelileri için kritik habita özelliği olan çok dar boğazlarda deni trafığinin düzenlenmesinde ekolojik ve riler de kullanılmaktadır. Bütün bunlann yanında, Karade niz'de Türkiye dışında Akdeniz Fok kalmadığı teyit edilerek bu konuda sa dece Türkiye Karadeniz'indeki fok bi reylerinin korunması için tavsiyede bu lunulmuştur. Bir dönem Batı Karade niz'den, Romanya, Bulgaristan'a kadc olan bölgede yaşayan bu hayvanlar ar tık Karadeniz'in biyolojik çeşitlilik en vanterinden çıkmak üzeredir. Sonu olarak, Karadeniz'deki deniz memelile rinin korunması konusunda somut isbiı liği bilimsel alanda baslamıştır. Yunuslar ne kadar balık yer? Boğazdan geçiş sorunu Karadeniz'deki üç türe ait yunus miktan 1971 yılında 443.800 birey olarak beliıienmiştir. 1980 yılında 200.000, 1982'de 190.000, 1984'te 60.000, 1987'de ise 113160.000 birey olarak sayılmıştır. Bu veriler Ruslara aittir ve birçok hata va çelişkileri içerir. ömeğin Karadeniz'in Türkiye kıyılanyla Kafkas Rusya kıyılanndaki türlerin bolluklan farklı olmalıdır. Sonra yıllık doğum, büyüme ölüm oranlan gibi her türün popüısyonuna ilişkin veriler eksiktır. Dahası uçakla yapılan gözlemlerde erkek dişi aynmı için yapılan kabullenmelerdeki tutariılık gerekçeleri zayıftır. Türkiye'deki 1987'de Ç«likkale ve arkadaşlan tarafından yapılan bir araştırmada ise üç türe ait yunus sayısı 454.440 olarak bildirilmiştir. Türk ve Rus araştırmacılann sayılannın bu kadar farklı olması metot farkına bağlanmaktadır. Ancak bu konudaki giz hâlâ çözülmüş değildir. Bılımci diliyle araştırmaya Kandmniz'dm yıfcte üç turm aH SJOOO dvarnda yunus blaçıktır. Karadeniz'deki topnymm karaya vurduğu tahmin odibnektmdk. Askeri amaçlı yunuslar... Karadeniz'de askeri amaçlı yunus var mı?.. Evet var. Bu filo, mayın toplama ve keşif olarak aynlmış. Amerikan ordusundakl yunuslann 55 tanesi emekli olunca Ruslar'da filoda azaltma yapmışlar. Her yunus aslında bir keşif veya mayın tarama gemisi kadar önemli. Eğitimleri de