Katalog

METEOROLOJİ İstanbul'u daha çok kurak yıllar bekliyor Istarbul'a su sağlayan sistemi besleyen yağışlar incelendiğinde, kurak dönemlerin kaçınılmaz olarak kenti etkilediği ve etkileyeceği görülür. M. Bayazıt* ağış hem zaman içinde hem de noktadan noktaya rastgele bir şekilde değişir. Bu nedenle yağış süreçlerinin özellıkleri ancak olasıhk yöntemlerıyle belirlenebilir. Bu incelenme sonunda kuraklıkların ne zaman görüleceği önceden kestirmek mümkün olmamakla birlikte çeşitli şiddetlerdeki kurak dönemlerin görülme sıklıkları tahmin edilebilir. Böyle bir çalışma için elde yeterli verilerin bulunması gerekir. Istanbul yöresınde 10 istasyonda nispeten uzun süreli yağış kayıtları mevcuttur. Kandilli Gözlemevinde 1912'den bu yana yağış ölçümleri yapılmaktadır. DMI tarafından 8 ve OSİ tarafından da 3 istasyonda yağış ölçülmektedir. Bu istasyonlarda ölçümlerin başlangıç tarihı 1929 ile 1969 arasında değişir. Istanbul yöresınde ölçülen yağışlar hem yıldan yıla, hem de ıstasyondan istasyona büyük değişimler gösterir. Yıllık ortalama yağış yüksekliğı Bahçeköy'de 1090 mm ıken B. Çekmece'de bunun yarısından küçük bir değer olan 534 mm'dir. Bahçeköy'de 193794 döneminde yıllık yağışlar için gözlenen en büyük değer 1604 mm, en küçük değer ise 694 mm olmuştur. Gözlem süresindeki en düşük yıllık yağışın en yüksek değerin yarısından az olduğu görülmektedir. Aynı yıl çeşitli istasyonlarda ölçülen yağışların karşılaştırılması, şehre nispeten uzak olan Şile, Terkos ve B. Çekmece istasyonlarındaki yağışlarla şehir ıçindeki istasyonların yağışları arasındaki ilişkinin nispeten zayıf olduğunu göstermektedir. Bundan dolayı bazı yıllarda istasyonların bir kısmına normale yakın yağışlar düşerken birkaç istasyonda şiddetlı kuraklıklar görülür. Y Bugün Istanbul'a su sağlayan sistem, katkıları çok küçük (% 3) olan Elmalı Barajı ile bentler göz önüne alınmazsa Ömerli Barajı (% 32), Darlık Barajı (% 17), Terkos Gölü (% 23), B. Çekmece (% 18) ve Alibeyköy Barajından (% 17) oluşmaktadır. ömerli ve Darlık Barajı havzalarına Yukarıda belirtilen 4 istasyonda ölçülen yağışların, temsil ettikleri rezervuarların sistem ıçindeki paylarını gösteren ağırlıklarla hesaplanan ağırlıklı toplamı göz önüne alınırsa Istanbul su sisteminin yıllık ortalama yağış girdisi 777 mm olarak bulunur. Bu değer yıldan yıla büyük değişmeler göstermektedir. 1970 yılında düşen yağışın Şile istasyonu, Terkos Gölü havzasına duşen yağışın Terkos istasyonu, B Çekmece'ye düşen yagışın B. Çekmece istasyonu ve Alibeyköy Barajı havzasına düşen yağışın Bahçeköy istasyonu ile temsil edildiğı kabul edilebilir. Bu nedenle bu çalışmada sadece bu 4 istasyonda ölçülen yağışlar gözönüne alınmıştır. yağış 1406 mm iken 1989'da sisteme sadece 567 mm yağış girmiştir. 196890 arasındaki 23 yıllık sürede Istanbul su temini sisteminde 16 yıl ortalamanın altında yağış görülmüştür. Bu süredeki en uzun kurak dönem 197177 arasıdır. 7 yıl boyunca yağış sürekli olarak ortalamanın altında kalmış, ortalamaya göre toplam 574 mm (yılda 82 mm) yağış eksikliği görülmüştür. 198284 ve 198890 yıllarında da 3'er yıllık sürelerle ortalamadan az yağış düşmüştür, bu sürelerdeki toplam eksiklikler 222 mm (yılda 74 mm) ve 242 mm (yılda 81 mm) olmuştur. 197173 ve 198284 yılları kuraklığın en şiddetli olduğu dönemlerdir, 197173 arasında ortalamaya göre yağış eksikliği yılda 97 mm ile en büyük değerıne ulaşmıştır. Olasılık hesaplarına göre 197177 arasında 7 yıl boyunca yağışın sürekli olarak ortalamadan küçük kalması dönüş aralığı 110 yıl olan (ortalama olarak 110 yılda bir görülmesi beklenen) bir olaydır (1). 197173 ve 1982 ve 84 yıllarındaki 3'er yıllık şiddetlı kuraklıkların dönüş aralığı 30 yıldır. Olaya yağış eksiklikleri açısından bakılırsa 197177 arasındaki 574 mm yağış eksikliğinin dönüş aralığı 30 yıl olarak görülmektedir. Istanbul için büyük sorunlar yaratmış olan 198890 dönemınde 3 yıl boyunca ortalamadan az yağış düşmüştür. Bu dönem 1971'de başlayan kurak döneme göre çok daha kısa sürmüşse de 1989 yılında çok az yağış düşmesi nedenıyle kuraklık çok şiddetlı olmuştur. 567 mm yağış ile 1989 yılı 23 yıllık gözlem süresının en kurak yılıdır. Olasılık hesapları bu dönemdeki 242 mm'lik yağış eksikliğinin dönüş aralığının 20 yıl olduğunu gösterir. Ancak 1989 yılı tek başına göz önüne alındığında gözlenen yağışın dönüş aralığı 35 yıldır. Şimdi de içinde yaşadığımız ve ne zaman sona ereceğini bilemediğimiz kurak döneme bakalım. 1992 yılında başlayan bu dönem (şimdilık) 3 yıldır devam etmektedir. 199194 yıllarında gözlenen yıllık yağış yükseklikleri Tablo 1'de verılmiştir (Su yılı bir hidroloji terimı olup bir önceki yılın ekiminden o yılın eylül sonuna kadar olan süreyı gösterlr, buna göra 1994 su yılı 1993 ekimlnde başlayıp 1994 eylulünde sona er miştir. Henüz 1994 takvim yılı sona ermediğinden bu dönemin yağışları su yıllarına göre verilmiştır). (Bakınız tablo 1) 1991 yılında ortalamadan fazla yağış düşmüştür. 199294 arasında ıse bütün istasyonlarda her üç yıl boyunca yağışların ortalamanın altında kaldığı görülmektedir. Şile ve B. Çekmece'de yağış eksiklikleri nispeten küçük ise de Bahçeköy ve özellikle Terkos'ta çok büyük eksiklikler gözlenmiştir. Terkos'ta 1992 ve 1993 yıllarında düşen yağışlar gözlem süresinın en küçük yağışları olmuştur. 1993'teki 393 mm'lik yağış olasılık hesaplarına göre 100 yılda bir görülebilecek bir değerdir. Bahçeköy'dekı 733 mm'lik 1994 yağışının dönüş aralığı 80 yıldır. Istanbul su sistemi 199294 boyunca çok şiddetli bir kuraklık yaşamıştır. Bu sürede ortalamaya göre toplam yağış eksikliği 445 mm olmuştur, bu yılda 148 mm'ye karşı gelir. Bu değer bundan önceki en büyük değer olan 197173 arasındaki 97 mm'nın yaklaşık 1.5 katıdır. Bu dönemde kuraklık (şimdilik) 3 yıldır devam ettiği halde toplam eksikliğin 7 yıl süren 197177 kuraklığının % 75'ini aştığı görülmektedir. Istanbul yöresinde son 30 yıl içinde süresı 37 yıl arasında değişen 4 kurak dönem yaşanmıştır. Nüfusun hızla artması ve şehir su sisteminin bunu karşılayacak şekilde büyütülemeyişi sonunda kuraklıkların etkısi giderek daha şiddetli bir şekilde hıssedilmektedir. İçinde yaşadığımız kurak dönem henüz 3 yıldır devam ettiği halde her 3 yılda da ortalamaya göre çok düşük yağışlar görüldüğünden toplam yağış eksikliği çok büyük değerlere ulaşmıştır, şehrin Avrupa yakasında bu eksiklikler daha fazla olmuştur. Bugüne kadarkı gözlemler ve bunlara dayanan olasılık hesapları Istanbul'un bundan sonra da sık sık benzer kurak dönemler yaşayacağını göstermektedir. Deneyimlerımız kurak dönemlerde mevcut sistemlerin yetersizliğinin farkına varılıp telaşa kapılarak sorunlara acele ve geçıci çözümler arandığını, ancak kurak dönemden çıkınca her şeyin kısa zamanda unutulup yerını büyük bir ilgisizliğin aldığını göstermektedir. 1992 yılında hazırladığımız bir raporda (2) bir önceki kurak dönemın bıtip su sıkıntısından kurtulmuş olduğumuz o günlerde Istanbul su temini sisteminin gelecek için yeterli olacak bir şekilde gelıştirilmesinde böyle bir durumla karşılaşılacağından endişe etmek gerektığını belirtmiştik. Ne yazık ki geçen zaman bu endişelerimizin yerinde olduğunu göstermiştir. Bir sonraki kurak dönemde daha da büyük problemlerle karşılaşmamak için gerekli çalışmaların ciddi bir yaklaşımla hemen başlatılması gerekmektedır. TABLO 1. YILLIK YAĞIŞLAR (mm) Su Yılı 1991 1992 1993 1994 19681990 Ortalaması şile 1100 784 693 626 789 Terkos 897 538 393 574 830 Bahçeköy 1231 938 837 733 1090 B.Çekmece 710 418 486 482 534 Sistem 992 571 595 620 777 Kaynaklar (1) M. Bayazıt, B. Oğuz, I. Duranyıldız; Dry period analysis of the vvater' supply sistem of Istanbul, Turkish J. of Eng. and Env. Sci., TUBİTAK, 1994. (2) M Bayazıt, B. Oğuz, I. Duranyıldız; Istanbul yöresındekı yağışların isatatıstik analizı, İTÜ Araştırma Fonu Projesı Raporu, 1992. (*) Prof. Dr., İTÜ Inşaat Fakültesi, Hidrolik Anabilim Dalı. 39712