Katalog

9 9 3 94 BİLİM Kıyı kentleni tehdit eden volkan Antarktika buzulları altında saptanan volkan, buzulların geleceğini tehlikeye atıyor. Dünya kıyı kentlerini denizin basması tartışılıyor. atı Antarktika dakı buz tabakası guneyde Antarktika boyunca uzanan dağlar kuzeyde ıse Mary Byrd Land tarafından sınırlanan havzanın uzerıne oturur Araştırmacılar alttakı kaya tabakasının denız sevıyesının altında olması nedenıyle buz tabakasının gunun bırınde denıze çokebıleceğını bunun da denız sevıyesınde bır mıktar yukselmeye neden olabıleceğını belırtıyorlar (bazı kıyı şehırlerını ıslatmaya "yetebılecek bır yukselme bu) Boyle bır durumda yarık bır vadı şeklındekı havzada ayrılmalar olabılır ve mantodakı sıcak kayalar yukarı çıkabılırler Geçen yılın şubat ayında bır grup jeofızıkçı bu havzada buzun yaklaşık bır mıl altında aktıf bır volkan bulduklarını açıkladılar Bu jeofızık ekıbı Teksas Unıversıtesı nden Donald Blankenshıp ve Colombıadakı LamontDoherty Gozlem Merkezı nden Robın Bell tarafından yonetılıyordu Batıdakı buz tabakasının ustunde uçarlarken denız kıyısının 300 kılometre doğusunda yaklaşık 48 metre derınlığınde ve dort mıl genışlığınde ılgınç bır yuvarlak bolge keşfettıler Bu kadar buyuk olçektekı bır buz erımesıne sadece bır volkan neden olabılırdı Bell Zaten doğada yuvarlak olduğu halde volkan olmayan çok az şey bulabılırsınızi dıyor Buz tabakasının yarattığı engelı aşmak ıçın araştırmalarda radar kullanıldı taramalar sonucunda dort mıl genışlığınde ve yaklaşık 630 metre yukseklıAllanlık Okyanusu 0 AfyyA ^ 30°0 B ğınde konık bır dağ tespıt edıldı Dağın manyetık alanı olçulduğunde demır yonunden zengın volkanık kayaların karakterıstığı olan sınyaller tespıt edıldı Bu buzun altında saklanırken tespıt edılen ılk volkan fakat araştırmacılar büyuk olasılıkla başkalarının da olduğunu soyluyorlar Yapılan daha ayrıntılı radar gozlemlerı bulunan volkanın yaklaşık 14 mıl genışlığındekı sığ kenarlı dev bır volkanık kraterın ustunde oturduğunu ortaya çıkardı Uydu resımlerı buz uzerınde benzer şekle sahıp başka bolgelerın varlığını da ortaya çıkardı şımdı bu bolgelerın manyetık ozellıklerı araştırılıDemir yönünden zengın olan volkanık, kaya şıddetlı bir yor Pekı bu volkanların bolgedekı manyetık sınyal verıyor (kırmızı). varlığı uzerlerındekı Batı Antarktık buz tabakasının geleceğıne nasıl etkı uzerınde Ross Denızıne doğru senede 750 eder? metre kayabılır Denıze ulaşan buzlar artık Bu soruyu tam olarak yanıtlamak oldukbuz dağları adını alırlar ve okyanusta geça guç Ortaya çıkan ısı tabıı kı buzun hepsızınmeye başlarlar nı erıtmeyecektır fakat buz tabakasının batı Buzların boyle bır yoculuğa çıkması askenarına doğru (volkanın bulunduğu bolgelında bır tehlıke yaratmaz hatta asıl buz de) buzun temelını erıtmeye yetecek kadar kutlesını denızden koruyan tamponlar nıteısı olacaktır Erımenın sonucunda ortaya çılığınde oldukları ıçın yararlı oldukları bıle kan su alttakı tortuyla karışarak yaklaşık 6 soylenebılır metre kalınlığında balçığımsı bır tabakanın Asıl tehlıke bu buzların hareket yonunun oluşmasına neden olacaktır Bu tabaka bır değışmesıdır buzlar ıçerıye yonelırlerse yağlayıcı gıbı davranır Buz kutlesı bunun 60 B,, f\ VVeddell ~fl \Vp9mz1 i[ ' / Gould 1 Korlezı Çjj» 6 0 D 1^ \ 1 ^v) / \ ^ J 90 B1 ) 1 Guney Kulbu Beardmore ^B Buzulu c \ V\\ v \ 1 \ 10 B \ 2 V ^ (ö ^*\ L zMurdp / Pasılık • ^ * Buzulu ^ ? Okyanusu . "* 150 B 150 D 180 /J120 D V .'90O (T ) 1 arkalarından denız suyu da ıçerı gırer bu ıse son buz devrinin bıtımınde olanları andıran bır durumdur Gerçekte boyle bır hareket uzun suremez fakat denızden ıçerı gıren su buz tabakasının çokmesı ıçın yeterlı olabılır Blankenshıp boyle bır durumun bundan 20 bın yıl once gerçekleşmış olduğunu soyluyor 20 bın yıl once Kuzey Amerıka yı kaplayan buz tabakası bırdenbıre çokmuştu bunun sonucunda Atlas Okyanusu bır buzdağı fılosu ıle dolmuştu Aynı olayın bu kez de Antarktika da gerçekleşmesı sonucunda olacakları en çok kıyı şehırlerınde oturanlar hıssedecekler herhalde Ses ısıldaması esın ' bır bardak suda kopardtğı fırtına başka bır deyımle yuksek bır enerjı yoğunlaşması sonucu ışık saçması sonolumınesans oteden berı fızıkçılerın ılgısını çeken bır konu Kalıfornıya Unıversıtesı nden Seth J. Putterman, ses dalgalarını bır kabın ıçındekı suya yoneltıyor ve kaptakı suda oluşan hava kabarcıklarından çevreye çıplak gozle gorulebılen mavı bır ışık yayılıyor Guzel bır goruntu efektı olmanın otesınde ses enerjısı bu kabarcıkların ıçınde mılyon defa rnilyon oranında yoğunlaştırılarak 10 000 santıgrat dereceyı geçen (Guneş ın yuzeyındekı sıcaklıktan daha yuksek) sıcaklıklar elde edılıyor Sonolumınesans (ses ısıldaması) adı verılen bu ılgınç olay 1992 ve 1993'te daha tyı anlaşıldı Sonolumınesans, ılk defa 1930 larda keşfedılmıştı Olayda ortaya çıkan enerji, molekulteri uyararak ontardan fotonların salınmasına neden oluyordu Putterman bu olayı yenı bır yaklaşımla Fizikcilerin düsii Parçacık fızıkçılerı 1993 u oldukça hızlı geçırdıler Butçe yetersızlıklerı nedenıyle Superıletken Super Çarpıştırıcı (Superconductıng Super Collıder SSC) projesının polıtıkacıların hışmına uğramasından sonra yuksek enerjı gerektıren deneysel sonuçlardan yoksun kalan fızığin .matematığe gomulerek çoraklaşacağından korkuluyordu Ancak geçen Ekım ayında Stanford Lıneer Hızlandırıcı Merkezının yapımıyla ılgılı haberlerı gelınce modern fızığin temel gızemlerının çozumu ıçın yenı bır umut ışığı belırdı Parçacık fızıkçılerının maddenın kalbıne gıden yolda 39 yılı aşkın suredır uğraştıkları bır soru yukparıte yasasının çığnenmesıydı Parçacıklar ortaya çıkaran her tepkıme aynı zamanda eşıt sayıda antıparçacık yaratıyordu Parçacık ve antıparçacıklar çarpıştığında ıse bunlar saf blr radyasyon patiamasıyla yok oluyorlardı Antıparçacıklar genellıkle parçacıkların karşıt yukunu taşıyan ve onların ayna goruntulerı olan (sozgelımı parçacık sanat yonunde donuyorsa onun antıparçacığı saatın tersı yonde donuyordu) parçacıklardı Parçacık ve antıparçacığın bu karşılıklı duruma yukparıte korunumu gıbı temel bır evren kuralı olduğunu duşunuyordu Ne var kı aynı yıllarda Val J. Fitch ve James W Cronin ın deneylerı K mezonları gıbı bazı parçacıkların etkıleşımlerının ' yukparçacık yasasına uymadıklarını gosterdı 1968 de Saharov yukparıte yasasına uyumsuzluğun maddeantımadde asımetrısınden kaynaklandığını ve evrenın başlangıcındakı buyuk patlama sırasında ortaya çıkan bır asımetrı nedenıyle evrende bugun antıparçacıklardan bıraz daha fazla parçacık bulunduğunu one surdu Bugun Stanford lu fızıkçıler K mezonlarının ağır kardeşlerı olan B mezonlarının ıncelenerek bu evrensel bılmecenın çozulebıleceğı tahmın ediyorlar B mezonlarının uretımı ıçın elektronların ve onların antıparçacık ıkızlerı olan pazıtronlann çok yuksek hızda çarpışması gerekıyor Çarpışma hızı ıçin gereklı olan Standford lıneer hızlandırıctsı 1994 te parçacık ftzıkçılerının duşlerını gerçekleştırebılır 3577 S ele aldı ve tek bır kabarcığı ınceledı Putterman bu amaçla su dolu kapta pıezo transduserı adı verılen bır duzenekle ses volumu ve frekansını ayarlayarak (tıpık olarak 110 dB ve 25 kHz) kabarcıklarda buyuk bır ses basıncı elde edıyor Boylece kabarcıklarda 50 000 santıgrat dereceyı aşan sıcaklıklara erışılmesı mumkun Kabarcığın yarı çapı bu sırada 45 mıkron (10 m) ıle 1 mıkron arasında dalgalanma gosterıyor Araştırmacılar suya ses dalgası verılerek yaratılan sonolumınesans ortamıyla su ıçınde yaratılan yuksek sıcaklığın zehırlı atıkların parçalanarak yok edılmesınde kullanılabıleceğını belırtıyorlar Belkı de bu ılgınç teknığın arıtma teslslerıne uygulanması sonucunda çevre kırlılığı kesın çozume kavuşacak "Ses Isıldaması" ve "Fizlkcinln Duçü" yazılan ıcin bakınız, BİLİM Ocak 1994