Katalog

KANSER Türkiye'de moleküler ve genetik düzeyde kanser araştırmalarını başlatan Dr. Mehr Bilim, kanseri kendi silahıyla hücre i TÜBİTAK Marmara Araştırma Merkezi'nde kanser araştırmaları dünya düzeyinde başlıyor. Moleküler onkoloji bölümünde Dr. Mehmet Öztürk ve arkadaşları, birçok kanserde kilit rol oynayan p53 geni üzerinde çalışıyorlar. Röportaj: Orhan Bursalı p53 kanser geni üzerindeki araştırmalarıyla tanınan Dr. Mehmet öztürk'le, kanserin moleküler özellikleri, moleküler düzeyde kanserle savaş ve MAM'daki laboratuvar çalışmaları üzerine bir söyleşi. yöntemlerle bilinen bir şeydi. Ama kanserde ilk genetik bozukluk 1986da bulundu. Bir nevi göz kanserine (retina glastoma) yolaçan genetik bozukluk saptandı. 198687de bu ilk gen bulunduktan sonra şu ana kadar da 10 ayrı hastalığa yolaçan yenı genler daha bulundu ve klonlanması yapıldı. Soru: Hanglleıi bunlar? Yanıt: Retino glastomadan hemen sonra benim 1989dan beri üzerinde çalıştığım p53 geni. Yani protein 53. Bu genin klonlanması daha eskilere dayanıyor, ama genin genetik hastalığa neden olduğu Boston'da benimle aynı laboratuvarda çalışan bir ekip tarafından, 1989'da bulundu. Soru: Slzln bu p53 geni üzerindeki çalışmalara katkınu nedlr? Yanıt: Benim literatüre geçen en önemli katkım, p53 geninin aynı zamanda kalıtsal olmayan kanserlerde de çok önemli rol oynadığını göstermem oldu. 1991 de Boston'daki bizim ekip ilk defa insan kanserlerinde kanserojen maddelerin ayak izlerini buldu. Bu daha önce deneysel hayvanlarda tahmin edilen bir şeydi. Ama insanlarda kanserojen maddelerin direkt etkileri, mutasyonları bilinmiyordu.. Biz işte karaciğer kanserlerinde ilk defa bu olayı saptadık. Bizden sonra kanserojenlerle ilgili başka hastalıklarda da aynı genin başka tip mutasyonlara, bozukluklara yol açtığı ortaya çıktı, mesela deri kanserlerinde, akciğer kanserlerinde bulundu. Soru: Klonlanan diger kanser genlerlne dönelim. iki tane saydınız. Yanıt Aslında bu logaritmik bir hızla ilerliyor. 1986 da ilk gendi.. 4 yıl sonra 1992de ikinci gen bulundu. 1993 yılındayız. Bu demektir ki geriye kalan 8 gen 4 yıl içinde klonlandı. Soru: Bu genler hangl Up kanserlerde etklll oluyordu? Yanıt: Buraya kadar klonlanan genler, genellikle seyrek olarak kansere yolaçan genlerdi. Herkesin ilgisini çekebilecek kolon kanseri ve kolonda polipse yolaçan kromozom 5te bir genetik bozukluk vardı. Onun geni bulundu. Bir nevi böbrek tümörlerine yatkınlığa yolaçan bir tümörün ve gene böbrek tümörüne yolaçan VEL sendromu Dr.Mehmet öztürk, halen Fransa'da kanseri olgusunu moleküler düzeyde araştıran bir laboratuvarı yönetiyor (l'INSERM'e bağlı, Centre Leon Berard, Lyon). Kanser geni olarak bilinen p53 geni üzerinde araştırmaları var. Fransa'daki çalışmalarına paralel olarak, Marmara Araştırma Merkezi'nde (MAM) "Gen Mühendisllği ve Biyoteknoloji Araştırma Enstitüsü"nde (GMBAE) Moleküler Onkoloji bölümünü oluşturma görevini üstlendl. Fransa'da profesör oldu. Harvard Medical School'da özellikle kanser geni p53 üzerinde özgün araştırmalar yaptı. Dr.Mehmet öztürk'le MAM'da planladığı çalışmaları üzerine başladığımız sohbet kanserin moleküler düzeyde araştırmaları üzerinde yoğunlaştı. öztürk bu alanda yapılan çalışmaları, özetle kanser genetiğinin durumu üzerine geniş bilgiler verdi. Bu ilginç konu üzerindeki söyleşiyi sunuyoruz. Soru: Kanser genetiği üzelrinde planladığınıç çalışmaları, burada GMBAE'da sürdürebllecek durumda mısınız? Enstltü altyapı, laboratuvar olarak planladığınız çalışmaları gerçekleştirme olanağı sunuyor mu slze? Yanıt: Tabii eksiklikler var. Ancak biz bu çalışmaya başladığımızda, bu durumu biliyorduk. Bence bu işi başlatabilecek en uygun yer TÜBİTAK, yani bu merkez. Burada 10 yılı aşkın süre içinde biriken bazı teknolo jiler, bilgi birikimi var. Yetişmiş elemanları var. Biyolojide araştırma yapmak çok masraflı aletleri gerektiriyor. Engin Bermek Bey büyük bir sabırla bu birikimi sağladı. Şimdi biz bunun üzerine bu uygulamayı yapmak istiyoruz. Soru: Moleküler onkolo|lde, burada neler yapmak IsUyorsunuz? Bize planladığınız çalışmaları anlatır mısnız? Yanıt: Moleküler onkoloji, kanser olayını moleküler düzeyde inceliyor. Hastanın klinik düzeyde bulgularıyla yetinen kanser araştırmalarından bu noktada ayrılıyoruz. Burada, kanserli hücrelerin içine girerek, onların genetik yapısına, onların proteinlerindeki anormalliklere bakarak çalışacağız. iki ana bölüme ayırabiliriz çalışmaları. Birisi 3528 * Bilim kanser araştırmalannda ne biliyor, ne bilmiyor? * Kalıtsal kanser hastalıkları mutlaka öldürücü mü? * Çevre ve sigaradan alınan kanser yapıcı maddelerin rolleri ne? * Kanserin genetik tedavisi mümkün mü, çalışmalar hangi aşamada? moleküler genetik çalışmaları. Moleküler genetikten kastımız, kanserli hücreler içindeki genetik bozuklukların saptanması, kansere yolaçan yeni genlerin genetik bozukluklarının bulunması. Burada da kanser genetiği açısından iki ayrı önemli konu var. Birisi aile kanserleri. Aile kanserleri 100200 yıldır bilinen bir olay . Aile içersindeki iki üç kuşağa baktığınız zaman normal kansere göre bazı toplumlarda daha sık kanser olayı oluyor Soru: Kanser hastalığında kalıtsal özelliklerin payı nedir? Yanıt: Aşağı yukarı bütün kanserlerin yüzde 5 ila yüzde 10'unun kalıtsal olduğu tahmin ediliyor. Bu aslında eski tahminlerin çok üstünde bir rakam. Bir örnek verirsek, bugün Avrupa'da her 10 kadından birinin meme kanseri olma riski var. Bu 10 meme kanserinden birinin de kalıtsal olduğu biliniyor. Bu demektir ki genel toplum içinde insanlara baktığımızda her yüz, daha iyimser bakarsak her 250 kişiden birinde genetik bozukluk sözkonusu. Bu da çok büyük bir rakam aslında.. Soru: Kanserin kalıtsal özelliğl ne zamandır bilinlyor? Yanıt: Bu uzun zamandır, klasik genetik nun geni bulundu. Nörofibromatoza2 yani Fil hastalığına yolaçan gen bulundı Soru: Peki bunların kesln olarak sere yolaçan genler olduğu bellrl ml? Yanıt: Kanserin diğer genetik hastal dan önemli bir farkı var. Diğer genetik h lıklarda genellikle bir tek gende muta olması, hastalığın ortaya çıkması için y< Mesela Akdeniz anemisinde (Talesserr tek gende mutasyon yeterli. Ama kans< de, büyük kanserlerde en aşağı 6 ayrı < mutasyona uğraması gerekiyor. Dolay siz 6 genden bir tanesinin mutasyonuru yarak doğmuşsanız, riskiniz çok artıyor sela normal kişilere göre 1000 kez aı Ama bu risk hiç bir zaman yüzde yüz de Soru: Peki bu alta gen belll mi, bu dığınız genler İçinde ml? Yanıt: Şu anda her hastalık için iki ya gen biliniyor, bütün genler henüz bilinr Soru: Herkesin bu attı mutasyon ramış geni taşıması mümkün mü? Yanıt Bu altı geni taşımanız imk kanserde bir doğmadan önceki genet zukluklar, bir de doğduktan sonra sc dediğimiz genetik bozukluklar var. Bir: ce karaciğer kanserinde karsinojenler neğini verdığimiz şekli Soru: Çevresel, dış etkenlerin g üzerinde yaptığı bozukluklar... Yanıt: Evet çevresel etkenler, sigaı