Katalog

TIP ARAŞTIRMALARI 1991 de yuzyılını kutlayan ve 1992 Avrupa Muzesı odulunu alan Istanbul Arkeoloıı Muzelerının ılk açılışından ıkı yıl sonra 1693 ten ıtibaren bır dızı halınde ziyaretçılerı bilgtlendirmek amacıyla rehberler yayımlanmıştır O»man Hamdl Bey ın çabalarıyla hazırlatılan bu kataloglar şunlardır A Joubın Monumenta Uıneralre*. Catalogue sommalre, 1 Basım Istanbul 1893 2 Bssım Istanbul 1898 1911 dekı son basımına değin bırçok kez yayımlanmıştır A Joubin, Catalogue de» tculpture* gregquet, romalne* et franques, Istanbul 1893 A Joubın Aamrı heykeltrafi kataloğu, Istanbul 1895 A Joubin, Bronzes et W/oux Cato/ogue sommalrm, Istanbul 1898 A Joubın, Luhud ve mekablrl atU» kataloğu, Istanbul 1901 A Mordtmann Auın Hlmyarlya ve Tedmurlye Kataloğu, Istanbul 1899 V Scheıl, Asan Mısrıye kataloğu, Istanbul 1901 Cumhuriyet ın başlarında ise 1927 de A Azlz, Izmlr Asan Atlka Müzeal Rehbarl Izmır 1927 M Yusuf Konya Atanatlka Muzosl Rehberi, Istanbul 1930 Ittanbul Atarıatlka Muzeferi Topkapı Sarayı Uuztl rehb*rl, Istanbul 1933 Ittanbul Atanatlka Muzelerl, Retlmll Rehber, Yunan Roma Blzant heykeltratı eterlert, Istanbul 1934 Istanbul Arkeolojı Topkapı Sarayı, Izmır ve Konya Muzelerınln bıle bugun ne yazık kı boyle sıstematlk rehberlerı yoktur MUSCE IHPERIAL OTTOMAK Dişilik hormonu kadın beynini nasıl etkiliyor? Kadın ve erkek beyninin farklılıkları üzerine Baria Öztaş* S MONüMENTS^ÛNtRAIRES CATAL00LE SOMMA1RF Mıtır eterlerl kataloğu (1901) Son yıllarda yapılan Antalya Muzemizl konu alan rehber ve kataloglar İse her yönden çağdas çizgıyı yakalamış gunumuzdekı en lyi örneklerdır Tum muzelerımızın de boyle kataloglarının olmasını gonulden dıllyoruz Arkeolojı ve Sanat Yayınları olarak bu Ikl temel soruna kendı Imkânlarımız Içlnde yardımcı olabılmek amacıyla 1983 yılında 'Müze Rehberlerl Dlzlai ıle Muze, Sergı ve Kolekslyon Katalogları Dizisl" nı oluaturduk Bu konuda yapılan açık çağrıya karsın muzelerimizden gelen yayın talebının oldukça az olması düşündurucudur Dılegımız bır an önce müzelerımlzln bu alandakl zengın koleksıyonlarına yaraşır duzeyde rehberlerının ve kataloglannın yapılmasıdır Osman Hamdı Bey ı anarken onun anısını yaşatacak olan muzecılığımızı onurlandıracak en önemh ışlerden bırı de bu olmahdır sanırım Bu uyiaya konulan foioğraflar Nazlh Başgeten kotakslyonundan alınmıştır ayın Prof Dr Korkut Yaltkaya, 19 Arahk 1992 Cumhuriyet Bılım Teknik'te çıkan "Kadın ve erkek beyninin farklılıkları ne?" başlıklı yazısında kadın ve erkek beyninin gelışmesınde erkeklık hormon testosteronun etkılerıni çok guzel anlattı Acaba dişilik hormonları kadın beynını nasıl etkılemektedlr? Gerçekten de erkek beyninin çalışması ile kadın beyninin çalışması çok farklı mıdır? Hemen bu soruya, •vat kadın beynı ıle erkek beyninin çalışması pek çok farklılıklar göstermektedir diye cevap verebıliriz Bu (arkhlıklardakl temel mekamzmalar ıve östrojen hormonlarının beyne etkılerıni araşbrmaların ışığı altında gozden geçırelım Beyın hucrelerimız yani Nöronlar arasında, pek çok kımyasal iletıcı maddeler (norotransmıterler) bulunur Bu norotransmıterlerın yanı bızım davranışımızda ana yapıyı oluşturan kımyasal maddelerin, sentezı, mıktarı, yıkım urunlerı kadın ve erkek beynınde farklıdır Çok sayıdakı nörotransımeterlerın her bırının kadın ve erkektekı farkını tam olarak bılmıyoruz Fakat her yenı yapılan araştırma bu farklılığa yenı bır ışık tutuyor Beyındekı nörotransmıterlerden en onemlılerı noradrenalın, serotonın, dopamın gıbı kimyasal ıletıcılerdır Kadın ve erkek beynınden alınan beyın omurilik sıvısında yapılan ıncelemeler, bu nörotransımeterlerden ozellikle ıkısının ••rotonln ve dopamin, kadın beynınde erkek beynınden önemlı derecede (azla olduğunu gösterdı Bu norotransmıterler beynın, uyku uyanıklığında, hareketlerını duzenlemede, öğrenmede, davranışlarını kontrol etmede çok önemlı role sahıptir Erkek beynınde, androjenlerın etkısi ile az bulunan ve norotransmıterler, kadın beynınde ostojenlerin etkısi ıle daha fazla vardır ve erkek ve kadın arasında temel davranış farklılıklarını doğurur Çunku beyınde nöronlar arası ıletim bu nörotransmıterlerle olmaktadır Presınaptık nörondan salınan bu kimyasal ıletıcıler, postsınaptik nöronun membranındakı reseptorlere bağlanmakta.membranın lyon geçırgenlığını değıştirerek, elektrıksel akımların doğmasına neden olmaktadır Işte bu elektrıksel akımlar sonucu bız hareketorimlzl, davranışlanmızı, öğren memlzl sağlamaktayız Kadın erkek beynlnde bu temel norofızyolojık mekanızmada farklılıklar vardır Çunku kadın ve erkegın beyninin kımyası farklı görulmektedır Metabollzmadafarkh Kadın ve erkek beyninin metabolızması da bırbırınden çok farklıdır Beyının agırlığı vucut ağırlığının % 2si olmasına rağmen, vucudun ıstırahatta kullandığı oksıjenın % 20'sını beyın kullanır Ylne en önemlı enerji kaynağı olan glikozu (şeker) kandan alır Kandan her dakıkada 80 mg glıkoz alır ve bunu 4x1021 molekul ATP yapar ve harcar Beyne gıden kan mıktarı da bır dakıkada kalbın vucuda pompaladığı kanın % 20'sı kadardır Sonuç olarak, vucutta metabolizması en aktıf organlardan bırı beyindir Işte beynın bu beslenmesı ve glıkoz kullanması da erkeklık hormonu ve dışılık hormonlarının etkısi altındadır Kadınların beynine erkeklerın beynınden daha fazla kan gıder ve kadın beynı daha fazla glıkoz kullanır Yapılan araştırmalar kadın baynlnin ericskten ortalama % 20 daha fazla glıkoz kullandığını gösterdı Kadınların beynine de erkek beynınden ortalama % 15 daha fazla kan gıder Fızyolojide ana kural beyin hucrelerinın çalışması ıle metabolizması doğru orantılıdır kuralıdır Acaba östrojenlerin etkısi ıle kadın beynı erkeklerden daha mı fazla çalışıyor sorusu akla gelıyor Burada çok ılgınç bır nokta da, hem erkek beynınde hem kadın beynınde yaşlanma ıle beyın kan akımı ve beyın glıkoz kullanımının azalmasıdır Çunku yaşlanma ıle beyınde noron ölumü artar Fakat yaşlı erkek ve kadınlarda yapılan araştırmalar, yaşlanma ıle her iki cınsın beyın kan akımlarının azaldığını, fakat erkeklerde bu azalmanın daha belırgin olduğunu gosterıyor Bılındıği gıbi beynin farklı bölumlen farklı görevler ustlenmıştır Frorrtal, paryetal, temporal ve oksıpıtal loplar beynın esas loplarıdır Çok ılgınçtır kı hem sağ hemısferde hem de sol hemısferde, kadın beyninin kullandığı glıkoz ve kan akımı butun bu loplarda erkeklerın beyninden fazladır östroıen hormonlarının bu beyın metabolizması ndaki önemı çok açıktır Nörofızyolojı laboratuvarımızda sıçanlarda yaptığımız araştırmalarda, erkek ve dışı hayvanların kanbeyın bariyerı geçırgenlığının de farklı olduğunu gosterdık (1) Ozellikle epileptik nobet oluşturulan dışı sıçanlarda, kanbeyın barıyerı permeabılıtesı daha fazla artmaktadır Yıne sıçan beynınde yapılan araştırmada dişi ve erkek sıçan beyninin farklı şekilde sodyum lyonunu membrandan geçırdığı saptandı Beyındeki elektriksel aktıvıtede esas olan lyon transportundakı en önemlı enzımın (Na K1 ATPase) dışı ve erkek beynınde farklı olması da son derece ılginçtir Gerçekten dışılık hormonları beynın kımyasal ıletıcılerıne elektroensefalogramına (EEG), glıkoz kullanımına, etkı ederek, temel fızyolo|ik mekamzmalar yonunden kadın ve erkek beynını çok farklı kılmıştır Bunun boyleO olması da doğaldır Bu konudakı araştırmaların sayısı arttıkça, bugun cevaplayamadığımız pek çok soruya cevap bulmuş olacağız Zaten bılımın de amacı budur (1) Int J Neuroscı 65 131139 (1992) * Proi. Dr. Istanbul Tıp FaküHesi Fizyololi Bötümü 3047