Katalog

KUM VE Ö Z E L L İ K L E R İ iler isbasında Kum dünyası nelerden oluşuyor? P ek çoğumuz denız sahıllerınde kılometrelerce uzunluktakı plajları dolduran ya da nehır çay veya dereler boyunca belkı de bınlerce metre uzaklardan taşınarak gelıp yerleşen kumla rın ıçınde değerlı mıneral lerın bulunabılecegını aklımıza bıle getırmeyız Oysa basıt bır araştırma mıkroskopu ıle kumların buyutulmuş yapılarına baktığımızda bırbırınden çok farklı renk ve yuzey özellıklere sahıp tanelerının bulunduğu kolaylıkla gorulebılır Gerçekte pek çok ulkenın maden potansıyelının onemlı oır holumu kumlar ıçınde bulunmakta salt kum madenclliğl ıle dunya pıyasalarında belırlı avanta|lar kazanmakta Kumlar ıçınde bulunan mınerallerın en yaygın olanları tablo 1 de yoğunlukları ıle bırlıkte verılmıştır Tablodan goruleceğı gıbı bu tur mıneraller bırlıkte bulundukları ekonomık onemı haız olmayan mınerallere oranla yuksek yoğunluklara sahıp olmalarından oturu bır agır mıneral bırliğını oluştururlar Tablo 1 Ağır mıneraller ve yoğunlukları (Buyuk ekonomık değerlerı vardır) Altın 1619 3 Platın 1222 Mocıazıt 495 33 Kasıterıt 6S7 1 Manyetıt 51 llmenıt 4 55 0 Rutıl 42 Zırkon 443 Kromıl 4S48 Yakutsafır 40 Elmas 35 Hafıf mıneraller (Ekonomık değerlerı duşuktür) Kuvars Kalsıt Feldspatlar 265 2 72 2 542 Büyütülmüş yapıları, kumların çok farklı renk ve yüzey özelliklerini yansıtır. Alı Htıuhır Gıütekm Yrd Doç. Dr ITU Denizlerin yanısıra toprak kırhlığı dunyanın uzak değll, çok yakın gelecegını belırleyecek olan onemll bir çevresomnu Alınan önlemlere gelıştınlen teknnolo/ılere ragmen, kırlenme onde gıdıyor Özellıkle petrolun yarattıgı kırlılık dogal ortamı olduruyor Kuçuk totogratta bır kımya fabnkasımn kırlettıgı alanda, mıkroorganızmalar topraga en/ekte edılerek temızlome işlemini göstenyor ı olabıleceklerı pek kabul edılmek imemıştı Ancak bugun dıyebılırız kı madencılıkı klasık madencılık ıle re3t edebılecek boyutlara ulaşmış bunaktadır ııabacıllus ferrooxıaans denılen bır erı turu metallerın cevherlerden vımasında rol alır ancak Thıabacıllus 3oxidans in da bu ışlemde rol aldif^ı rtılıyor Nıtekım bu ıkı bakterı turukombıne halde kullanılması duruıda kımı cevherlertn uretımlerının a etkin boyutlara ulaştıkları goruldu nıabacıllus lerrooxıdans gereksınım duğu karbonu havanın karbon dıoknden ve gene gereksınım duyduğu rjiyı de bulunduğu yerlerdekı demır a kukurdu oksıdasyona uğratmak su/le elde ederek 2035"C sıcaklık de 3İerınde yaşamını surdurur O halde mıkroorganızmanın doğada bulundu yerler demır ve kukurdun bulunduk yerlerdır ukarıda anılan oksıdasyon ozellıgı ıle abacıllus ferrooxıdans do<5ada sultıd' sulfa lara donusturerek bazı .aı ı lıyetlerın ıçıne de gırer Nıtekım olu ı sulfatlar sulara sulfurık asıt olarak >rler ve boyle bır durumda r.uların ları duşer ve bundan su ıcınde yanlarını surduren organızmalar <,ok uk zarar gorurler iıymadencılıge gelınce orneğın bakır cevherınden bakırın elde edılmesınde su bakır cevher yığınının ıçınden geçırıhr Orada doğal olarak bulunan ılgılı bakterıler bakır cevherı ıçınde suda çozunmez formda bulunan bakır sulfıdlerı oksidasyona uğratarak bakır sulfat ve sulfuruk asıt uretırler Bakır sulfat suda çozunduğunden cevherden yıkama suyu ıle alınarak bır havuzda toplanır daha sonra da çökturulur veya bu bakırsulfattan elektrolız ıle bakır elde edılır Bakırın çozeltıden ayrılmasından sonra gerıye kalan çozeltıde demır sulfat bulunur Bu çözeltı oksıdasyon havuzuna alınarak suda bulunan Thıabacıllus ferrooxıdans ın etkısıne maruz bırakılır Bu oksıdasyon havuzunda anılan bakterının faalıyetı sonucu demır çökturulur Yapılan bu Işlemlerden sonra arta kalan çozeltı yıkama çozeltısı olarak kullanılmak uzere pompa ıle alınarak tekrar cevher yığını uzerıne sevk edılır Bılındlğı gıbı son zamanlarda çevre kırlılığı butun dunyada buyuk boyutlar kazanmış ve ınsanlığı tehdıt eder hale gelmıstır Konuya bu açıdan bakıldığında eğer teknıkler uygun sekılde uygulanırsa bıyomadencılıgın çevre kırlenme sı de onlemesı gıbı bır avantajı vardır Ayrıca bu yontemın kullanılması halınde taşıma gıtierlprı oldukça azalacağı gıbı çok buyuk enerjı tasarrufları da olabilecektır 76 Doğada pek çok mıneral kumlar ıçınde yığtşım yapma ozellığıne sahıp değıldır Zıra taşınma suresınce ya su ıle kımyasal reaksıyonlar sonucu lyonlaşarak ya da çarpmalardan oturu buyuk olçude ufalanarak ışledlmelerıne elverıslı olmayan tane boyutL kazanırlar Bu ne denle ekonomık potansıyeller oluşturabılen mıneraller kımyasal ve fızıksel etkılere karşı dayanıklı olanlardır Ancak bu sayede yuzlerce kılometre uzaklara taşınabılır ve kumlar ıçınde bulundukları surece yapısal değışıme uğramazlar Gunumuzde başta altın ve kıymetlı taşlar olmak uzere pek çok endustrıyel hammadde ıçın kaynak rolu oynayan kumlardan dunya altın uretımının % 50 den fazlası kalay uretımının % f5 ı elmas uretımının % 86 sı zırkonyum uretımının tamamına yakını metal uretı mınde onemlı yerı olan tıtanyumun onemlit bır bolumu kazanılmaktadır Tablo 2 de kumların ıçınde bulunan mınerallerın başlıca kullanım alanları verılmıştır Tablo 2 Sus eşyası para piyasası Altın Metal yapımı sus eşyası Platın Radyoaktıf madde eldesı Monazıt Kalay uretımı Kasıterıt Demır eldesı Manyetıt Metal ve pıgment endustrısı ılmenıt Metal ve pıgment endustrısı Rutıl Nukleer reaktörlerde yapı malzemesı Zırkon Kımya metalurjı endustrısı Kromıt Yakutsafir Zıynet eşyası Aşındırıcı kesıcı ve sus eşyası Elmas Kumların asıl onemlerı özellıkle geçen yuzyılın ortalarından itıbaren buyuk değerde altın ıçerdıklerının keşfedılme sınden sonra anlaşılmıştır Boylece yoğun bır madencılık faalıyetlerıne sahne olan bu tur yataklar tarıhte hıçbır madencılık faalıyetınde gorulmedığı olçude buyuk toplumsal olaylara (Altına Hucum) ve yenı yerleşım alanlarının doğ masına veya kaybolmasına neden ol muşlardır 1850 lerden bu yana bu yatakların ışletılmesı ıle uretılmış olan toplam dunya altınının uçte ıkısı kazanılmıstır Gunumuzde dığer ba?ı mınerallerle bırlıkte altın kum dunyasının onemlı bır uyesı olma ozellıgını devam ^ttırmektedır I 2289