Katalog

Havave yanma Havanın olmadığı yerde ateş yakılamaz. Bir ateş yeterince güçlü yanmıyorsa ya üfleriz ya da herhangi bir eşyayı sallayarak alevlerin arasına daha çok hava kanşmasına çalışırız. Ateşle oynamak tehlikeli olduğundan, ateşle ilgili deneylere girişeceğiniz zaman bir büyüğünüzün size yardımcı olmasını isteyin. Cam kavanoz Su bu düzeye yükselir •is hayvanat bahçeslnde flamingolan bir grup çalışması sırasında göruyoruz. Birazdan da bir gelip kocaman pençBİerlyle çalışmaya katılacak. Uçmum Killi çamur nin hiç mi yeri yok? Kuşkusuz var. Yaşamsal gereksinimleri karşılanmaya şlandıkça, hayatta kalabilmek için başrulan yöntemler de giderek farklı amaçkazanmaya başlamıştır. Yeni Gine ve Avustralya'daki cennet şları yaşam savaşında önemli adımlar nışlardır, büyüktürler, kolayca avlanaızlar, bu yüzden de başka şeyle uğra şacak boş zamanları vardır. Biz insanoglu da işlerimizi kolaylaştıracak araçgerece sahibiz. Oysa vahşi şempanzeler yiyecek bulmak gibi çok temel sorunlarla boğuşuyor. Kimbilir, boş zamanları olsa belki kendiliklerinden resim yapabilirlerdi. Örneğin biraz değişlm geçirmiş şempanzeler biz insanoğlu resim yapabiliyor! (DISCOVER/Şubat/1991) nsan ve şempanze Vo 98 özdeş! ) iğer hayvanlarla aramızdaki farklılıkların görell olarak yakın bir geçmişte orya çıktığı su götürmez. En yakın akrabarımız şempanzelerden ayrılah topu topu 7 ilyon yıl oldu. 7 mllyon yıl çok gibi görünüır, ama evrim saatinde küçük bir dilim (yerıredekl karmaşık yaşam tarihinin yalnızca ızde birini kaplıyor.) Yaklaşık 700 milyon I önce çok hücreli organizmalar, özelleşiş organları, dokuları olan bildiğımiz göv»lerl gellştlrmeye başladı. ilkel atalarımızın J yarattıklardan evrilmesi yüzlerce milyon I sürdü. Şempanzelerden farklılaştığımız 7 ilyon yılcık dönemde (azlaca değışim germedik bile. Genetik olarak hâlâ % 98 özîşiz şempanzelerle; kırmızı gözlü vıreo'lan (Amerika'ya özgü güzel sesli, böcek yijn bir çeşit ufak kuş) beyaz gözlü vireolaı benzediğinden daha fazla benziyoruz biririmize. Bu evrim ölçeğinde insanları hayvanlaran ayıran her ne ise çok yakın bir geçmişt çıktı ortaya. Biyolojik tarihimiz, sanatla uğışabilmemizi sağlayan fiziksel yapımızın ve ısana özgü diye tanımladığımız her şeyin enlerımizdeki küçük bir farklılık sonucu oğduğunu gösterir. Hava olan yerde hep yangın mı çıkar? çük gibi görünüyor. örneğin alat kullanımının yalnızca insana özgü olduğunu söylemek çok güçtür: Vahşi şempanzaler tahta sopaları hem silah hem de "çatal bıçak" niyetlne kullanır; su samuriarı kayalar yardımıyla istiridyeleri yarar; bazı Ispinozlar gagalarında taşıdıkları kaktüs parçalarıyla yerdeki bocekleri bulabilirler. Dil'e gelince, Qüney Afrika'da yaşayan bazı maymunların kendilerine özgün bir dili var; leopar, kartal ve yılanlar için ayrı ayrı uyarı seslerı çıkarıyorlar. Oaha kirlı işlerimizden clnayat pek çok hayvan türünde, katllam kurtlar, karıncalar ve şempazeler arasında, tecavüz ördeklerle orangutanlarda görülmektedir. Tüm bu keşifler insanlarla hayvanlar arasında birkaç mutlak ayrım dışında fazlaca bir fark bırakmıyor. Dlyallm «anat, ınsanlarda doğuştan gelen bir yetenek; bu durumda şempanzelerden 7 milyon yıl önce çıkan atalarımızın, bu 7 milyon yılın en azından 6.9 milyon yılında sanatla uğraşmaması garip değil mi? Sanatın ilk biçimleri ağaç oymaları, vücut süslemeleri olabilir. Ne var ki bu materyaller korunmadıgından kesin olarak bir şey söylemek zordur. Günümüze kadar korunabilen ve kimilerlnce sanat olarak yorumlanan ilk şeyler Neanderthal iskeletlerin yanında bulunan çiçek kalmtıları ve yine aynı iskeletlerin yakınlarında bulunan hayvan kemiklerindeki çizikler. Ancak bunların bile kasıtlı olarak yapıldığı, hatta ınsanlar tarafından yapıldığı şüpheli. 35000 yıl önce ortaya çıkan CroMagnon insanına kadar belirgin bir sanattan söz edilemez. Ünlü mağara resimleri, heykelcikler, kolyeler, müzik aletlerı CroMagnon insanın sanat biçimini oluşturur.U Uyarı: Deneyi bitiraıgınızde yanan mumu söndürmeyi unutmayın. Üç adet mumu ya konserve kapağına ya da başka tür bir tabağa, killi çamur kullanarak tutturun. Üç mumu sağlam bir düzeyin üstüne yerleştirin. Bu yer masa olabilir. Daha sonra mumları yakın. Bir mumu açıkta bırakın. Diğerini küçük, ötekini büyük bir kavanozlaı kapatın. Hangi mum en uzun süreyle;* vanıyor? Bir şeyleri yakmak için havadan yararlanılır. Ancak havanın sadece bir kısmı bu işlem için gereklidir. Bunu kanıtlamak için deney yapalım. Gerekli malzemeler: Mum, killi çamur, su dolu bir kap, büyük bir cam kavanoz, kibrit çöpleri. Mumu bir kavanoz kapağının içine tutturun ve su dolu kabın içine yerleştirin. Mumun su yüzeyinde kalacak ka dar uzun olmasına dikkat edin. Mumu yakın, daha sonra da cam kavanozla üstünü örtün. Kavanozu killi çamuruı üzerine öyle yerleştirin ki, su kavanc zun ağız kısmından içeri girebilsin. Kf vanozun içindeki su yüzeyini işaretle yin. Mumun bir süre yanmaya devam ettiğini, ancak yine de sonunda söndüğünü gözlemleyeceksiniz. Bu arada su yüzeyinin de yükseldiği gözünüzden kaçmadı değil mi? Suyun yüksekliği beşte bir oranında artar. Nasıl oluyor? Nasıl oluyor? Açıkta bırakılan mum, kavanozların içindeki mumların sönmesine rağmen yanmayı sürdürür. Büyük kavanozun içinde küçük kavanozun içindekine oranla daha çok hava bulunduğundan bu kavanozdaki mum daha uzun süre yanar Mum yanarken kavanozun içindeki havanın sadece bir kısmını tüketir. Aslında mum, havanın beşte birini oluşturan ve oksijen olarak adlandırılan gazı tüketmiştir. Oksijen tükendiğinde mumun alevi söner, dışarıdaki havanın baskısıyla kaptaki su kavanozun içine dolar. Oksijen, canlıların yaşaması ve nefes almaları için gereklidir. Havanın geri kalan kısmının çoğu nitrojen adlı gazdan oluşur. 2169 :arkımız var mı? Bir avuç genin sırtına atılamayacak kadar ğır bir yük bu. Hayvan davranışlarını ınce)yen son çalışmaların, bir zamanlar yalnıza insana özgü olarak tanımlanan bazı davanışlara ıtiraz etmesıne hıç şaşmamak ge9k; hayvanlarla aramızdaki ayrımlar çok kü