Katalog

Tl PT A R T I Ş ALIM Varsayımlar yanılgılar ProfDr. Hasan YaziCl Cerrahpasa Tıp Fakultesi lem yaptığın grubun lyonıze olmuş kalsıyum duzeyını mcelerken sakın hastaların yaşını da kaydetmeyı unutma" Hocam gene sınırlenıyordu "Bunlar sana çok basıt görünuyor değıl mı? Hele bır verı toplamaya elini bulaştr Dedıklerımın önemını o zaman anlarsın " "verılerıni değerlendırırken çok lyi ıstatıstık bılmen gerek Unutmaman gereken ıstatıstığın ana amacının 'belırsızlığı' ölçmek' olduğu Kafanı kullan Bır gözlem dızısınden çıkan sonucun ancak 0 05 (1/20) olasılıkla şansa bağlı olabılmesı senı çok sevındırebılır Ancak yarın uçağa bınmeye nıyetlendığınde 1/20 olasılıkla o uçak düşecek dersem uçağa adımını atamazsın Bılımsel çalışma yöntemlerının klasık 'doğrularının' yanı sıra ve belki de onlardan daha önemlı klasık 'yanılgılan' öğren Esas kılavuz onlardır" Hocamın gözleri parlamaya başlamıştı Doğruya yanılgıdan, belırsızlıkten gıdılebıldığını bana anlatabılıyor gıbıydı un olmuş gıbı tum ayrıntılarını anımsıyorum Romatolojı'de uzmanlık eğıtımının bırıncı gununde hocam [PD Savılle (ABD)] tebeşırı elıne, benı de karşısına almış "Araatırma yapmaya, veri toplamaya hevesll olduğunu blllyorum, almdi dlyecekleriml lyl öğrentrsen en az yanılgıyla en verlmll aekllds bllgl üretebillrsln" demıştı En başta varsayımı (Hıpotez) blçimli bir şekılde kurmak gereklıydı örnek verırken bıle kızdığını hıssedıyordum "Romatoıd artrıtte kan çınko duzeyı acaba yükselır mı? dıye "soru soran' varsayım olmaz Eğer kan duzeylerının romatoıd artrıtte yukseleceğını duşunmek ıçin bır neden veya nedenler varsa bunu lyı planlanmış bır çalışmayla ortaya koyabılırsın Ancak bu konulara yenı olanlar çoğu kez hıçbir neden olmadan bazen de sırf bir konu o gunun modası dıye araştırma yapariar Kesınlıkle böyle çalışmalardan kaçın lyı bır neden duşunmeden ışe başlamak, bulanık suda 'balık avlamaya' benzer Ürünun çoğu kez çok verımsız olur Gunun modası dıye bır konuya kaymak ıse patronuma göre bır araştırmacıyı bekleyen en buyuk tehlıkeydı "Takllt Intlhardır.' D Prof. Uğur Derman'a yanıt Tip 3 Yanılgı Devam Dosdoğru soyleyeyım Sayın Prof Uğur Derman'ın 13 4 91 tarıhlı yanıtına hem uzuldum hem de sevındım Üzulmem Sayın Derman'ın olayı her nedense çok kışısel alması ve ayrıca " kendısınden çok önce bılımsel araştırmaları ıle tanınmış meslektaşlarını ıtham eder duruma duşmuştur" dıye benı suçlaması Bu hıyerarşıye "arz ederım, rlca ederım" düzenıne en okur yazarımız dahı ne guzel alıştı Bılımsel eleştırıye bu hıddet nlye? Araştırmalarıyla tanınanlar nıye eleştırıden masun olsun? Yıllar var Sayın Derman'ın çalıştığı ortamı duzeltmek yolunda samımi çabalarını gozledım Şımdıye dek uygulayıp öğretmeye çalıştığına sakın kendısl ters duşuyor olmasın Sevındım, zaten bu sutunların amacı da "tıp tartışmak " Ikl nesnel yanıt Söz konu su 50 kışılık zakkum çalışması bır ön çalışma değıldı Anımsanacaktır, televızyonda gazetelerde kaç kez bolırtndı Zakkumla klı nık çalışmalar 70'lerın sonunda tamamlanmış, zakkum bır ışe yaramamıştı Zakkumcu ve çevresının bılım dışı ıddıaları karşısında artık yapılacak ya kesın (defınıtıve) bır çalışma başlatmak ya da bu çalışmanın rakamsal zorluklarını göz onunde tutup hıç bu ışe gırmemektı Unutulan dığer bır yaklaşım söz konusu ön klinık çalışmaları hakomlı bır dergıde yayımlayıp bılımsel tartışmaya açmaktı Daha da açıklayayım Yukarıda da uzun uzun anlattım Bılımsel kansercılerın çıkış noktası, yanı varsayımı, zakkumun kansere lyı gelmedığı Bunu ırdelemek ıçin ne yapacaksın? Varsayımını çurutmeye çaba göstereceksın Sayın Derman, 50 kışılık çalışmanın "bılımsel gunahı" varsayımı çurütmek yerıne kanıtlamaya çalışmak Son olarak belırteyım, yapmakla suçlandığım 'esprıh" tıp 3 yanılgı ıse ıstatıstıkte gerçekten var Tıp 3 yanılgı,' teta" yanılgı, ıkı gözlemın farklı kumelerden geldığını saptayıp ancak bu farkın yönunu belırleyememek Yanılgının panzehırı ıse hemen daıma ıkı kuyruklu (twotaıled) test uygulanması D "Varsayım 'olumlu' bır cumle olarak ifade edılır Romatoıd artrıtçınko düzeyı örneğı«de varsayım şöyle söylenmell 'Romatoıd artrıtte kan çınko duzeyı yüksektır' Varsayımını böyle 'olumlu olarak' koyduktan sonra bılımsel araştırmada ıkıncı aşama başlar Artık tum gucunu bu varsayımı çurutmeye yönelteceksın Şaşırdın değıl mı, varsayımını kanıtlamaya değıl çurutmeye çahşacaksın Çabasını varsayımını kanıtlamaya yonetenlere bılım adamı değıl, demagog denır Oeneyler kurup verılerını toplarken sakın bunu aklından çıkarma Bilımsel çabada 'kontrol grubunun' onemı buradan kökenını alır Gözlemlerinın araştırdığın olaya ne kadar özgü olduğunu anlayabılmek ıçın kesınlıkle başka olaylara da bakman gerek Yıllar önce Cerrahpaşa l i p Fakültesı kitaplığında bır tarama yapmış, on yıllık bir surede ıç hastalıkları ve çocuk klınıklerinde hazırlanmış uzmanlık tezlerını kont r ol gruplarının yeterlılığı yonunden ıncelemiştım Tıp araştırmalarında temel olan "hastalıklı kontrol" gruplarında da gözlem yapmak koşulu bu surede ancak bır tezde yerıne getırılmıştı Uzulerek ızlıyorum, gunumuzde de aynı uygulama uç aşağı beş yukarı benzer devam edıyor Çok altını çızdığım bılım urunlerımızın "pek revaçta" olmamasının ana nedenı parasızlığımız değıl Bır, varsayım kurmasını bılmıyoruz, ıkı, yöntemlerden habersısız Hocam devam edıyor 'Verılerım toplarken kesınlıkle onları bır yerlere çok lyı kaydet Hatta bırkaç örnek yapıp sakla Geçerlı bır gözlemcı olmanın ana koşulu kalem ve kâğıtla lyı bır dostluk kurabnmen Bu arada en kıymetlı verılerın çoğu kez en basıtler olduğunu unutma Canlryla çalışırken yaş, cıns, ağırlık ve boyu kaydetmek bırçok kez ıhmal edılır örneğın göz 'eşinci yılını dolduran Çernobil nükleer santral kazası, sadece dünya tarıhinde, önemli felaketler veya nükleer kazalar başlığı altında kaydedilecek sıradan bir olay değildir. Beş yıl geçmesine rağmen sonuçlarının hâlâ kestirilememesi, üstesinden gelinememesi, ve etkilediği insan ve bölgenin sanılanın çok üzerinde olması Çernobil'i çok önemli kılmaktadır. Ayrıca bilim tarihınde de önemli bır konu olarak yerini almıştır. Radyasyonun insan, diğer canlılar, bıtkıler vb. üzerinde etkilerının bugüne kadar sanıldığından çok daha derin olduğu anlaşıldı ve radyasyon üzerinde araştırmalar derınleştirildi. Nükleer santralların en güvenılır olanınm bıle aslında, ınsanları, çevreyı yok etme derecesınde bır potansıyel tehdit oluşturduğu anlaşıldı. Radyo aktıf maddelerin, nasıl rüzgârların üzerine, bulutların üzerine "binerek" dünyayı dolaşttğını, Çernobil olayında bütün dünya görerek yaşadı. Ölkemizın de Karadeniz ve MarmaraTrakya bölgest başta olmak üzere etkilendiğini görduk. Çernobil'in etkılerini hâlâ yaşamaktayız. Bazı sakat doğumlar, annelerın Çernobil'den etkılenmesine bağlanmakta, radyasyonlu çaylar, tamamen yakılıp yok edilmediği ıçin depo edildiği yerlerden kamyonlarla taşınarak hâlâ satılmaktadır.. Çernobil'de felaketi büyüten olaylardan en önemlisi bizce devletin olayı küçümsemesi ve hatta halktan saklamasıdır. Halk, uzun süre radyasyon karşısında korunmasız kalmıştır. Uyarılmamıştır. Kapalı toplumların kaderi budur. Demokratık olmayan bütün devlet yapılarının halk karşısında tutumu hemen hemen aynıdır. Üıkemizde de olayı benzer bir tutumla yaşamadık mı? Radyasyonlu çayı içerek "bakın bir şey olmuyor" diyen bakanlanmız oldu. Radyasyonun ülkemız üzermdekı etkılerini "sonra panık çıkar, ekonomı sarsılır" mantığıyla saklayarak halkı korumasız bırakan atom enerjisınden sorumlu bilim adamlarımız oldu. Radyasyon üzerinde yapılan araştırmalar, tehlıkesiz sanılan dozların bıle sağlığı etkilediğini göstermektedir ve yasal limitler durmadan daha aşağı ındirilmektedir. Çernobil olayı, ülkemiz açısından da bilim adamlarımızca mcelenmek zorundadır. Türkiye açısından bu dosya henüz açıktır.. Gelecek sayımızda da Çernobil kazasının çevre ülkeler üzerinde, insan üzerinde etkılerini inceleyen dış kaynaklı bir başka araştırmaya yer vereceğîz. • Akkuyu bölgesınde nükleer santral hazırlıkları sürerken ve başka nükleer santral yapımları planlanırken Çernobil'in yeniden bır değerlendirilmesine ülkemizin de şiddetle bir ihtiyacı vardır. Dünya, nükleer santralları tartışmaktadır ve bu tartışma daha uzun yıllar sürecektir. • •• Gelecek cumartesiye kadar sağlıklı bir hafta dileriz... B H A F T A N I N GÜNDEMİ OKURDAN BİZE Konum, gunumüzde çok göncel olan okullardakı bıt so/gını ı/e ilgilı. Rılındığı gıbi yuva ve ılkokullarda zaman zaman büyük sorı/n haline ge/en olay ana baba ve eğitimcilerı kendı çaplannda bııiaktm ön/em/er almaya zorlamaktadır Bu uygulamalann en zararlısı çocuklarımızın uzun sure kafur (comptre) koklamasına neden olan tabletlenn omuzlanna asılmaudır Bılındığı gıbı kafur sublüme olan bır maddedır, Butun solunum uyarıcılannda olduğu gıbı fazla mıktarda koklanılması lcasılmalarla sonuçlanan kronik zehırlenmelere yol açabılır Ayrıca gunumuzde kafurun en/ectob/e feklı de tedavıde kullanılmamaktadır 1 2 gr dozların çocuklarda ölumlere neden olduğu da yıne literaturde kayıtlıdır Bu durumda hıçbir bılımsel nedenı olmadan sadece halk arasındakı yanlif bır uygulama ıle cocuklarımıza taktığımız bu kafurlu fab/er/er/e belkı de bu kansero\en maddeyı koklatmaktayız* Ecx. Sadık Kartal. * Brıtısh Pharmacop» 29 baskıda bır teferde 2 p p m'lık bır dozdan fazlasınm sağlığa zararlt olacaöı yazılı Pharmacolog Marfınöale 'Cumhuriyat BillmTsknlk • Sahibl Cumhunyet Matbaacılık ve Gazetecılık Türk Anonım Şırketı adına Nadlr Nadl • Genel Yayın Muduru Hasan C«mal • Muessese Mudürü Emlra Uşaklıgil * Yazı Işlerı Muduru Okay Görransln • Yayın Yönetmenı Orhan Buraalı • Grafik Yönetmen Tüle» Hasdemlr • 2763