Katalog

AMERİKA'DAN NOTLAR YABANCI YAYIN Nöroloji H.M.'ye teşekkür borçlu Cuceloğlu, LosAngelas ok şıddetlı epılepsı nöbetlerını ön lemek ıçın 1953'te beynı arnelıyat udılen H.M. adındakı kışı hâlâ sağdır^Boston'dakı bır sağlık evınde bakım altındadır Amelıyatı yapan operatör Wllliam B.Scoville, kafatasının derınlıklerındekı altı ınçlık (15 santımetre kadar) bır beyin kısmını kesınce H M belleğini tümuyle kaybetmıştır O yıldan bu yana H M uzerınde yapılan araştırmalar, yayınlar, şımdıye kadar başka bırının uzerınde yapılan araştırma ve yayınların tumunu aşmış bulunmaktadır Şu anda 63 yaşında bulunan H M V1 ıncelemeye devam eden psıkotogların başında Guney Kalıfomıya Unıversitesı psıkolojı yardımcı profesörlennde'n Dr. Davld M.Freed gelmektedir Dr Freed doktorasını M I T de (Massachusetts Instıtute of Technology) davranışsal nörobılım profesöru Suzanne Corkln'ın yanınOlfaktör şlşkinllk Hipotalamus Hipokampus İnsan beyni araştırmaları H.M. adında, belleğini tümüyle kaybetmiş ve hâlâ yaşayan insan üzerinde yapılan araştırmalar, beynin çalışma biçimi konusunda yeni görüşlere yol açıyor. ral loblardan, amygdala ve hipokampus dahıl uçer ınçlık beyın parçası çıkarmıştır Amygdala ve hipokampus beynin ıç kısımlarındadır ve belleğın ışleyış tarzıyla heyecanların oluşmasında önemli rol oynarlar Bu amelıyattan sonra H M 'nın epılepsı nöbetlerinde azalma olmuştur, ne var kı hasta bu deta tam bır amnezı (bellek kaybı) göstermıştır Böyle bır durum, beynin çalışmasıyla ılgılı o gunlerde bılınen bılgı çerçevesınde beklenmıyordu Daha önce beynin ancak bır hemısferınde yapılan beyın amelıyatlarında, çıkarılan kısmın fonksıyonunu beynin bır başka yöresinın üstlendiğı gözlenmiş ve bu nedenle beynin tüm ışleyışınde çok büyük aksaklık ortaya çıkmamıştır H M 'nın ıkı hemısferınden de çıkarılan beyın, tek tek hemıs(erlerın toplam etkısınden çok daha buyuk C da yapmıştır. Or Corkln'in hocası da McGill Unıversitesi'nde nöropslkoloji profesörü olan Dr. Brenda Mllner'dir Brenda Mılner, H M uzerınde ılk araştırma yapan bılım adamlarından bırıdır ve beyın yarımkurelerının ışlevlerı uzerıne yaptığı yayınlarla tanınmıştır H M , 27 yaşındayken bısıkletten duşmüş ve kafasını şıddetle kaldırıma çarpmıştır Bu kazadan sonra epılepsı nöbetlerı kendını göstermış ve gıttıkçe sayısı ar tarak bır günde yarım düzıneden fazlaya ulaşmıştır Eptlepsı nöbetlerı şıddetını arttırmış ve çaresız kalan H M , en son çareyı beyın amelıyatında aramıştır Dr Scoville hem sağ hem de sol tempc21610 bır aksaklığa yol açmıştır Uzun sureli bellegını hasta tamamiyle kaybetmıştır, Dr Freed, "kancNslyto konustuktan bes daklka sonra gelseniz H.M. slzi tanıyamaz" demektedir Dr. Corkin 1984'te yayımladığı bır araştırmasında H M 'nın nerede yaşadığından, kendısine kımın baktığından haberı olmadığını belırtmıştır, her gun televızyon seyrettığı halde, tekrar tekrar gördugu programlardakı kışılerı tanıyamamıştır H M 'nın beynınden çıkarılan kısımlar bılımsel olarak tam bılındiğı ıçın bu beyın kısımlarının nörolojik ve bılışsel (kognıtıf) fonksıyonlarını sıstematık olarak ıncelemek olanağı bulunmaktadır H M tam an bazı ufak bellek öbeklerıne rastlanmıştır Ömeğin sözel hiçbir bellek belırtısı göstermedlğl hakte aynada gördüğü bir şekli kâğıda çizme gibı bir gözel koordlnasyon testinde zamanla ılerleme göstermiş ve normal bır ınsanın basarı düzeyıne ulaşabılmıştir Bu gözlem iki tur bellek olduğu kuramına yol açmıştır (1) Kasların koordınasyonuyla ilgıll bellek, (2) Okjulan tanımak ya da hatırlamakta kullanılan "bılgı" belleği Psikolojide bırden fazla bellek ftkrıne H M 'nın üzerinde yapılan bu tur gözlemlerden ulaşılmıştır Eğer kendıne gosterılen ve hatırlaması ıstenılen bır kelimenin ilk harfleri verilırse, zamanla tekrar sayısı arttıkça doğru kelımeyı bulup çıkarma oranı artmıştır Bu gözlem amygdala ve hıpokampusun ılk izlenımlerın kaybolmasını önlemede en yararlı olduğu sonucuna göturmuştur, ılk izlenim (kelıme ve o kelimenin ılk harfleri) tekrar tekrar H M 'ye verılırse, zamanla hatırlama mıktarında dıkkati çekecek kadar bır artma olmaktadır Cambrıdge Unıversitesı psıkologlarından Dr Fellcia A. Huppert ve Dr. Malcolm Plercy bu kuramı ayrıntılı olarak araştırmış ve aynı göruşü destekleyici veriler elde etmıştır Dr Freed, Dr Felıcıa A Huppert ve Dr Malcolm Pıercy'nın araştırmalarını tekrar etmış ve amygdala ve hıpokampusun fonksıyonlarının daha da karmaşık olduğu sonucuna varmıştır Amygdala ve hipokampus sadece ızlenımlerın kaybolmasını önlemekte yararlı olmamakta, aynı zamanda yenı ve eskı ımajların tanınmasında bır tür fıltreleme görevını de yapmaktadır Yenı ve eskıyı bırbırınden ayırt etmede sadece amygdala ve hipokampus görev yapmamakta, Dr Freed'e göre beynin ıçınde farklı sıstemler ve nörotransmıtterler de ışın ıçıne gırmektedır Dr Freed, H M 'ye verdığı bellek testlerinı 40 Alzheımer hastasına da uygulamış, beklenmedik sonuçlar elde etmiştir Bazı hastalar çok kötü bellek becerisi gösterırken, dıgerlerı oldukça lyı performans göstermıştır Hastaların omunlığındsn alınan sıvı analiz edildiğinde, düşük basarı gösterenlerın norepinefrin kimyasal maddesinden daha yoksun olduğu gozlenmiştlr Norepinefrin beynin dıp kısmındakı lokus serulus (locus ceruleus) bölgesınde üretılmektedir Alzheımer hastalığı nedenıyle beyınlennın bu kısmı hasar görenler daha düşuk bellek performansı göstermektedir New Jersey'in Sommerville kentinde araştırma yapan Dr. Jacob Huff, yaptığı otopsılerde, Dr Freed'ın yukarıdakı bulgularını destekleyici sonuçlara ulaşmıştır Dr Huff, Alzheımer hastalarında en sık gözlenen asetllkolln nöroftransımetteri yokluğu olduğunu, bazı hastalarda bunun yanı sıra norepinefrin transmıtterının yokluğunun da dıkkati çektığını söylemektedır Bu tur gözlemler hastalığın tedavısinde yenı ılaçlara ulaşma şansını doğurmaktadır Bütün bu araştırmalara yol açan gözlemlerin kaynağı olan H M , nörobılıme büyuk katkılarda bulunmuştur Bu nedenle Dr Corkin, 1984'tekı yayınında, "Nörolojl blllml H.M.'y» teşakkür borçludur," demiştır D lamıyla amnezık oimakla beraber, ytne de Yabancı bilim dergılerınden Kama kesme deneyinde gelişme Prof. Dr. Turker Mirata ODTÜ Insaat Mühendlsllğl K Uzerınden yol geçırmek ya da arkasında su tutmak ıçın bır vadıye doldurulan toprak ya da kaya dolgunun nasıl ayakta durduğunu hıç duşundunuz mu? Bu tur dolgulârın yamaç eğımını, yapımlarında kullanılan toprak ya da kaya dolgunun kayma dayanımı belırler Yuksek bır barajda, belırlı bır guvenlık ıçın, zemın dayanımını daha sağlıklı ölçerek sağlanabllecek 1 derecelık bır dıkleştırme barajın malıyetınde mılyarlarca lıralık tasarruf sağlayabılır Ayrıntıları 1974 yılında, yıne Geotechnı que'te yayımlanan ve sonrakı yıllarda ItalyadaProf L Cascını tarafından da değışık zemınlerde denenıp bılınen yöntemlerle ve gözlenen şey eğımlerıyle tutarlı sonuçlar verdığı gosterılen ve "son derece basıt" olduğu vurgulanan yerınde kama kesme deneyı, suyat doymamış, çatlaklı ya da m taş ıçeren kılerın yerındekı kayma dayanımını ölçmek için, bılınen deneylerden daha basıt bır yöntem olarak gelıştırılmıştı Son 12 yıl ıçınde bu deney, yuksek kesme ötelenmelerındekı dayanımın daha sağlıklı olarak ölçulmesını sağlayacak bıçimde gelıştırılmış, sonda) kuyularından alınan sılındırsel zemın örneklerı uzerınde, laboratuvarda ya da basıt, taşınabılir bır çerçeve yardımıyla, arazıde uygulanabılecek bıçımde uyarlanmış sıkıştırılmış kıllerin, sıkıştırıldıkları kalıptan çıkarılmadan denenmelerını sağlayan bır kalıp gelıştirilmlş, 40 mm'ye kadar taneler ıçeren, çakıl, kırılmış kaya ya da kılın kayma dayanımını ölçmekte kullanılabılen, kolay taşınabılir bır duzenek geliştınlmıştır Gelıştırılen aygıtların buyuk çoğunluğu ODTU atelyelerinde uretılmıştır Gereklı yardımcı aygıtlar Ise yıne ulkemızde uretılebılmektedir Zemın dayanımı ıle ılgılı sorunları olan tüm çevrelerın, özellıkle DSİ, ElEİ ve TCK gıbı kuruluşların, deneyın her uç biçıminden de ulke yararına olarak yararlanabıleceğıne ınanılmaktadır Dergı Ac/ı Gâolechnıaue Yayımlayan Kuru/uj Tne Intfıtutıon of Cıvıl Engınetrs, London Yazmın yayımlandtğı sayt Mart 199J CıltAI, Sayı 1, tayfa 79100 Yazı boflığı (çevınu) Developmenl m wedge shaar tastıng of untaturatad clays and grove's (Kama ktıma danaymm tuyo doymomif kıllare ve çakıllara uygulanıfındakı ge/ıjme/erj