Katalog

YAŞAM TIP İc evrenimizin portresi: Hücreyı Canlı varlıkların en temel birimi olan, içinde bütün canlıların yapıtaşlarını, özelliklerini, geçmiş ve geleceklerimizi saklayan hücrenin öyküsü Dr. Zevnep Tumer Kopenhag obel tıp odulunun hucre araştırmacılarına verılmesıyle bırlıkte gozler tekrar canlı varlıkların bu en temel bırımıne çevrıldı Bugun hucre araştırmaları artık bır butun olarak hucre uzerınde değıl hucrenın bırımlerı uzerınde yapılıyor Bu araştırmalar hucre zarı, hucre çekırdeğı ve mıtokondrıler uzerıne yoğunlaşmış durumda Uzerınde pek çok şey bılmemıze rağmen hucrenın tı ,n gızemı henuz çozulmuş değıl, ama her geçen gun bılgı dağarcığı yenı bıgılerle zengınlesıyor I Once kısaca hücrenin evrimi üzerine Tum canlı yaratıklar hucrelerden oluşur Hucreyı bır zarla sınırlanmış çeşıtlı kımyasal maddelerden oluşan yoğun bır sıvı olarak tanımlayabılırız Canlılar hucre bağlamında ıkı temel gruba ayrılabılırler Tek hucrelıler ve çok hucrelıler Tek hucrelı canlılar arasında bakterıler ve amıpler çok hucrelıler arasında ıse bıtkıler, hayvanlar ve ınsan sayılabılır ilk canlı hucrenın yaklaşık 3 5 mılyar yıl once dunya sahnesıne çıktığı tahmın edılmekte Bu hucre hıç şuphesız kı tek hucreden ıbarettı Yıllarca suren evrım sonucunda ıse tum hayvanlar alemı ve en sonunda da bız yanı ınsanlar oluştuk İlk hucre bazı molekullerın kendılığınden bır araya gelışıyle olustu Bu açıdan bakıldığında hucre, molekullerıle ınsan arrsındakı yarı yol olarak adlandırılabılır Molekullerden oluşan bu bırımın ınsan gıbı son derece karmaşık bır canlı şeklınde organıze olması doğanın en hoş harıkalarından bırı olsa gerek Hıç şuphesız kı evrım konusundakı bılgımız henuz tamamlanmarnış durumda O donemde dunyanın "yaşanamaz bır yer olduğu tahmın edılıyor Volkanık patlama lar şımşekler ve fırtınayla karışık sağanak yağmurlarla dolu bır dunya Ama dunyanın "yaşanabılır" bır hale gelmesı de gene bu koşullara dayanıyor Karbon, azot ve oksıjen ilk organık molekullerı oluşturuyor Amıno asıtler, nukleotıtler, şekerler ve yağ asıtlerı Ardından hucrenın oluşmasına doğru gıden sureç başlıyor Molekullerden ilk hucrenın oluşmasına dek en az uç adımın atıldığı tahmın edılmekte Bunlardan ılkı RNA (rıbonukleık asıt) zıncırlerının oluşması Nukleotıtlerden oluşan bu RNA kendı kendısının tıpkısını uretebılıyordu Evrımın daha sonrakı bır aşamasında bu RNA'nın yerını DNA aldı ve hucrenın kalıtım ışlevını ustlendı Ikıncı ana adım RNA'nın kodlama mekanızmasının gelışmesı ve bu yolla amıno asıtlerden proteınlerın oluşmasının gerçekleşmesı Uçuncu ana adım ıse yağdan (lıpıtler) oluşan hucre zarının gelışerek RNA'yı ve proteınlerı sarmalaması ve böylece İlk hücrenin oluşması Bugun yeryuzunde bulunan tum canlıların mılyonlarca yıl once doğmuş olan bu ilk hucreden oluştuğu duşunulmekte Bolunerek çoğalan bu hucre bıtkılerı oluşturarak dunyanın yeşermesıne, bunun sonucu olarak atmosferın bıleşımının değışmesıne ve dunyanın "yaşanabılır" bır hale gelmesıne neden oldu Çok değışik organızmalardakı Biraz da hücre farklılaşması 1 HÜCRE ZARI: Hücrenin sınırlannı bellrleyen, hücre organellerlnl birarada tutan hücre zarı, blr anlamda hücrenin bir blrlm olarak varoluşunu sağlar. Hücre zarının en önemll görevl hücrenin bes/n alısverlflnl saglamaktır 2 MtTOKDNDRi Hücrenin enerjl santralları olan bu küçük yapılar Içerdlklerl enzlmler aracılığıyla hücrenin aldığı besln maddelerlnden enerji olusmasını sağlar Ista hucrenln tum Işleylfl bu enerjiye bağlıdır 3 RİBOZOULAR: Hücrenin proteln labrikalan da denllebllecek olan rlbozomlar hücrede serbesl ya da endoplazmik reOkulumlara bağlı olarak bulunurlar. Görevlerl kromozomların HetUklerl şHre uyannca amlnoasltlerden hücrenin yapı taslerı olan protelnlerl üretmektlr. 4 ENDOPLAZMİK RETİKULUM: Burada rlbozomlarda oluşan protolnler kuçuk vezlküller lclnde golgl clslmclglne g6nderlllr, 5 GOLOİCİSİMCİÖI Blr tür keae sekllndekı golgl dsimctğinde veziküller ıçındekl proteJnler çesltJI seker gruplarıyla işleme labı lutularak hücre dısına çıkabilecek halegetlrlllr 6 MEMBRAN Besln maddetlnln hücre Içlndekl turu böylece sona erer. Besln maddesl enerjlye dönütür ve proteln hucreden dısanya tasınır. temel yapıların bırbırıne buyuk benzerlıkler gostermesı de bu hıpotezı doğrular yonde Hucre evrımının kılometre taşlarından bırı de yaklaşık 1 5 mllyar yıl önce basıt yapıları olan kuçuk hucrelerden (prokaryotlar) daha buyuk ve daha k£ maşık hucrelerın (ökaryoüar) oluşma1 dır Prokaryotlar ıçı en lyı örnek bakterık dır Ökaryot hucreler ıse gelışmış hayv, ve bıtkılerde bulunur Bakterıler bır hucre zarından, bunı ıçınde serbest olarak bulunan DNA RNA'dan, proteınlerden ve kuçuk mol kullerden oluşur Işte ınsan vucudundf dokuları oluşturan ıse okaryot hucrelerd Bu hucrelerın en önemlı ozellığı DNA hucre sıvısından ayıran bır çekırdekle nın bulunuşudur Dığer bır onemlı ozel de mıtokondrıa (bıtkılerde kloroplast) a verılen organellerın bulunuşudur Işte bugunku hucre araştırmalarının ı çok yoğunlaştığı hucre organallerı de hu re çekırdeğı ve mıtokondrıalar Eğer ınsan vucudundan başlayar DNA ya dogru gerı gıdersek, vucudun ç şıtlı organızasyonlardan oluştuğunu gor ruz Insan butunluğunun bır alt bırımı c gan slstemleri (or dolaşım sıstoı sındırım sıstemı) ve organlardır (or kla mıde bağırsaklar) Hucre bölunmesının asamaları: Hücrenin eşeysiz bölünmesı (mımomik bölünme). Bır hucrenın en tipik özelllklerinden birlsi Iklye bölünerek blrOrganlar dokulardan oluşur ve bu dok lar bırının aynısı olan ıkı yavru hücre oluşturmasıdır Bu yavru hucrelf nn genetik bileşimi normal koşullarda anne hücrenin aynısıdır. 1 Hücre bö bırbırlerınden hem yapısal hem de levsel olarak buyuk farklılıklar gosterırlı lunmesının ilk aşamasında hücre çekırdeğındekı DNA 'nın kopyası yapılarak ıkı katına çıkar. 2 Normalde hucre çekırdegınde kromozom varken bu aşamada kromozom sayısı 92' ye çıkar, 3 Çekırdek zarı ortadan kalkar ve kromozomlar hucre ekvatorunda toplanır 4 Kromozomlar ıkiye Esas olarak dort temel doku tıpı bul nur ayrılarak hucre kutuplarına hareket ederken hucre de bolunmeye başlar. 5 Sonuçta her bıri 49 kromozom iceren blrblrinln aynısı Iki yavru hüc kas dokusu bağ dokusu, (organl re oluşur 2448 Hucreden genlere