Katalog

GÖKBİLİM Jcın Mıchel Ccıusteau Kırmızı devler pelteye mı benzıyor? Gökbılımcıler kuresel olmayan Mıra yıldızının gızemını çözmeye uğraşıyor. Denîz ürünleri hızla tüketildikten başka ağaçları da yok edilenHaiti, Haiti'deki dogal felaket G Kırmızı dev Mira, havası kaçmış, biraz sönmüş deniz topuna benziyor. 00 ışık yılı uzaklıktakı kırmızı dev yıldız Mira nın yuzyıllar oncesıne dayanan esrarengız bır unu var Mıra yaklaşık 330 gunluk duzensız bır çevrımı takıben bazen Çoban Yıldızı ndan bıle da ha fa7İa parlıyor bazen de gozden kayboluyor Şımdı gokbılımcıler Mıra nın geçmışte sanıldığından daha garıp bır gok cısmı olduğunu duşunuyorlar Onlara goro Mıra dupoduz dortgen bıçımınde bır yıldız bu hahyle havası kaçmış ve bıraz sonmus denız topuna benzıyor Caltech astronomlarından Shrlnivas Kulkarni, sozkonusu yıldızın yuzde 10 luk bır basıklığı olduğunu soyluyor Yıldızın fotogratları bu konuda astronomları ıkna edıyor Araştırmacılar Mıra nın çevrımı sı rasında seklını değıstırıp değıştırmedığını bulmak ıstıyor Sayet Mıra nın çevrimi sırasında şekil değişlirdlğl kanıtlanırsa bu keşıf bızım yıl dızımız olan Guneş'ın de gelecegıne ışık tutacak Çunku gunumuzde 5 mılyar yıl sonra nukleer yakıtını tuketocek Guneş de genleserek Mıra gıbı bır "kırmızı dev" ha lıne gelecek Kırmızı devler parlaklığı değışken yıldızlar Sozkonusu değışkenlığın bu yıldızların nabıza benzer bır rıtımle ka barıp buzulmesınden ılerı geldıgı sanılı yoı Bır yıldızın çekım gucu olağanustu buyuk olduğundan teorık fızıkçıler buyuk lugu değısse bıle seklınınt tam bır kure olacağını savunuyorlar Oysa Mıra nın dortgene benzeyen şeklı kırmızı devlerin olumlerının sanıldıgı kadar basıt olmadıgınıduşunduruyor llk dörtgen yıldız mı? değışken yıldızların kuresel davranmayıp bır jole gıbı yalpaladıklarını varsayıyor Mıra nın şaşırtıcı portresı gokbılımcıle re ılk kez uzak yıldızların ayrıntılı optık goruntulerını sağlayan yenı bır teknığın ba şarısı Apertur sentezi adı verılen bu yenı teknık elektromanyetık radyasyonun dalga karakterınden ve dalgaların gınşım ozellığınden yararlanıyor Boylece yıldız dan gelen ışık aynalar tarafından toplanı yor Yıldızın bır tarafından gelen ışık ısın ları degışık aynalara gelırken (arklı mesafe katedıyor Her bır aynaya duşen ışık yıldızın ışığının bır taraftan oburune nasıl degıştığı hakkında bılgı verıyor Bıl gısayar aynalara dusen ışık dalgalarının gırısım saçakları ı ayrıntılı resımlere do nuşturuyor Resımlerın ayrıntı ıçerıklerı ayna sayısına bağlı Radyoastronomlar aynı yaklaşımı yıllardır kuasar gıbı uzaktakı radyo kaynak larını goruntulemek ıçın kullanıyorlar Mıra yı gozleyen çalışma ekıplerı karşılaştıkları teknık sorunları modıfıye edılmış geleneksel toleskoplarla çozmeye çalısı yorlar Baslıca sorun aynadetektorler arasındakı uzaklığın çok kesın olması Gorulen ışığın kısa dalga boyu nedenıyle aynalar arasmdakı mesatenın santımetre nın bınde bırı kesınlığınde bılınmesı gere kıyor Geçen yıl Baldwın ekıbı Orıon yıl dız kumesınde bulunan Betelgeuse yıldızının ayrıntılı goruntulerını apertur sentezıyle elde ettı Bu amaçla araştırmacılar Kanarya Adaları nda 412 santımlı VVıllıam Herschell teleskopunu kullandılar Kulkatnı ekıbı de 500 santımlık Palomar teleskopu nu kullanıyor Bu teleskoplara takılan bır maske yardımıyla normale gore 30 kat daha guçlu bır çozunurluk sağlanıyor (ım) 2 Gıiclu rüzgârların etkisi mi? Ingıltere de Cabrıdge Unıversıtesı nde Mırayı gozlemleyen John Baldvvln, Mıra nın tuhaf seklının yuzeyınde esen guçlu ruzgarlardan kaynaklanabılecegını ya da uneşte beyaz laşmış denı? salyangozu ka buklarından oluşan yı ğın Mary Ange ın ya nında bır kule gıbı yukselıyordu Konuk ları karşılamaya ge len Haıtılı kuçuk kız turkuaz mavısı denızde ayaklarını surukleyerek gulumseyen gozlerle şarkı soyluyordu PortauPrınce ın dışındakı kuçuk bır koy olan Leogane a aılesının nasıl yaşadığını gozlemle mek ıçın gelmıştık Balıkçı olan aılesı okyanustan geçınıyordu okyanusun engınlığı elı açıklığı tek proteın kaynaklarıydı Ancak salyangoz ya da lambı dağları nın tanıklık ettığı gıbı Leogane halkı çaresızce kaynaklarını tuketıyordu Pıramıtler yukseldıkçe boş kabuklar kuçuluyordu Yetışkın lambı yok oldugu ıçın ınsanların kuçuklerını yemekten başka olanakları yoktu Yakında en kuçuk lambı bıle ortadan yok olacaktı Elbette Mary Ange ın bu tukenmede hıçbır sorumlulugu yoktu ancak o ve otekı Haıtılı çocuklara kalan mıras buydu Bu çocuklar seçımlerde oy kullanmıyor Son ıkı yıldır yaşanan darbe ve karşı darbe olaylarında hıçbır rollerı yok Ulkelerınde ızlenen polıtıka onların ustunde gerçekleşıyor ancak ıktıdardakı ınsanlar doğal çevreye ne olacağına karar verıyorlar topragın ve su sıstemlerının kaderını be lırlıyorlar Iktıdardakıler ekolojık anarşının hukum surmesıne ızın verıyorlar Vatanları kan kaybedıyor Haıtı halkının ayakları altında bır doğal felaket yaşanı yor Araştırma ekıbımız 1985 dekı çalışmamız sırasında adayı taradı Yaşamdan yoksun bır denıze daldık Bır zamanlar tertemız olan su kuruyan gıttıkçe ağaç sızlaşan Haıtı tepelerınden kayan çamur ve toprakla boğuluyordu Leogane da ba lıkçılar gordum duzenlı beslenemedıklerı ıçın zayıflamış ve guçsuz kalmış on adam ağların arasına takılacak kadar kuçuk az sayıda balık ıçeren bır ağı çekıyorlardı Balıkçıların bır yandan balıkların çok ku çuk ancak bır yandan da ınsanlarının çok çok aç olduklarını bılerek ağları temızle mesını çaresızce ızledım Mary Ange ın çorbası avurumun ıçını bıle dolduramayacak kadar azdı Haıtı de mukemmel bır halk cahıllık ve yoksulluk ıçınde yaşamaya kuçuk balıkları pışırmek ve kuçuk lambılerı kızartmak amacıyla odun elde etmek ıçın amansızca ağaçları kesmeye terk edıl mış bulunuyor Son bır parça odun ıçın kesılmış ağaçların koklerını toprak altın dan çıkaran ınsanlar gorduk Yaşamlarında kalan son varlıklarına bır kıbrıt çopu ekler gıbıydıler Bır zamanların verımlı toprağı çukurlarla doluydu değerlı toprak artık yerınde tutunamadığı ıçın her yağmurla bırlıkte denıze doğru akıyordu Sonunda Haıtılılerın bır şeyler yetıştırmek ıçın hıç toprakları kalmayacak Gelecegı umutla yakalamak ısteyen bazı Haıtılı ve yabancıların yenıden ekım yapabılrnek ıçın kendılerını topra ğa adadıklarını gorduk Oysa Tarım Bakanlığı ndan bır yetkılı tum çabaların boş olduğunu soyluyordu Bdkanlığın butçesınde kırsal alana fıde taşıyacak jıpler ıçın ayrılacak yeterlı benzın para sı hıçbır zaman olmuyordu öte yandan Halkla llışkıler Bakanlığı hukumet propagandalarını dağıtmak ıçın kullanılan pırıl pırıl bır araç fılosuna benzın alacdk parayı buluyordu Haıtı de sıvıl duzen ekolopk bır ona rım yapılmadan uzun sure dayanamaz Haıtı halkı hukumetlerınden gerçekten çok daha fazlasını ıstıyor toprakları ve su sıstemlerı ıçın karınlarını doyurabıl mek ıçın seslerını yukseltıyorlar Bu ses duyulursa Haıtı belkı gerçek guzellığı nı ve potansıyelını sergıleyebılır Mary Ange gıbı masum şarkılar soyleyen mıl yonlarca Haıtılı çocuğun duşlerını gerçekleştırebılır (m.a LATS) 24416