Katalog

Master (ana) genler adı verilen genler, diğer genleri denetlemekte, embriyo hücrelerine nerede bulunduklarını ve hangi özel organa (kol, bacak vb. gibi) dönüşmeleri gerektiğini bildirmekte. Her şeyi denetleyen ana genler Bu hücrenin kromozomlarının, böylece de genetik materyalinin yarısı dişi hücreden yarısı da erkek hücreden gelir. Yani erkek ve dişinin gelişen canlının genetik belirlenmesine eşit derecede katkısı vardır. İşte zigotun tek bir hücre halinden milyonlarca hücreden oluşan karmaşık bir canlıya dönüşmesini kromozoınlar üzerinde yer alan genler kontrol eder. İnsanlarda ilk hucre bölünmesi (zigotun ikiye bölünmesi) döllenmeden 30 saat sonra gerçekleşir. Oluşan iki hücre birbirinin tamamen aynısıdır ve bu hücrelerin her biri ayrı bir insanı oluşturma kapasitesine sahiptir. Bu sırada iki hücre ayrıhp kendi başlarına gelişmeye devam ederlerse birbirinin tıpatıp aynısı olan tek yumurta ikizleri oluşur. Bu iki hücreli Dr. Zeynep Tumep No: 12 de ve normal yerinde gelişmesi gerekir. Bir hücre özelleştiği zaman (deri hücresi, sinir hücresi gibi) artık tek başına bir insanı oluşturma kapasitesini yitirir. Bu özelleşme sürecine farklılaşma (diferensiyasyon) adıverilir. lşte gelişme konusunun en önemli anahtar noktalarından biri de hücre farklılaşmasının nasıl oluştuğudur. Bugün farklılaşmanın genler tarafından kontrol edildiği biliniyor. Bu bilginin artmasında da kanser araştırmalarının büyük bir yeri var. Farklılaşma bilmecesinin çözülmesi ile birlikte gelişme konusundaki pek çok soru da cevaplanmış olacak. Bir hücre farklılaştığı zaman taşıdığı genlerin işleyişinde değişiklik oluşur. Bazı genler aktif durumda (açık) kalırkenbazıları kapanır (switched off), başka bir deyişle bazı genler işlevlerini sürdürerek protein kodlarken, diğerleri artık protein kodlamazlar. Aslında ister kas hücresi olsun, ister sinir hücresi, vücuttaki hemen hemen her hücre tek bir hücreden, yani zigottan köken alır. Bu nedenle de bütün hücrelerin kromozomları üzerinde taşıdıkları genetik materyal birbirinin aynısıdır. Hücreleri birbirinden ayıran ise bu genlerin bazı hücrelerde kapalıyken başka hücrelerde açık olmasıdır. örneğin saç hücrelerinde keratını kodlayan gen ya da genler aktifken, salgı bezlerinde bulunan hücrelerde hormonların sentezini sağlayan genler açıktır. Yani bir hücrede hangi genin aktif olacağını o hücrenin işlevi belirler. Son derece karmaşık gözüken bu süreci anlamak aslında göründüğü kadar güç değil. Kromozomlar üzerinde yer alan genlerden bir kısmı "housekeeDc«y» 12 Ekim 1991i B ebekleri leyleklerin getirdiğini söyleyerek yaşamın şaşırtıcı ve karmaşık oluşumunu açıklamak zorunda kalmaktan kurtulmak bir zamanJar ne kadar da kolaydı. Bütun sorun ne diğer canlıların ne de insan yavrusunun leyleğin getirdiği gibi bir bütün şeklinde ortaya çıkmamasında. Hayvanlar tek bir döllenmiş yumurta olarak başlayıp karmaşık bir organizma uluncaya kadar geliş meye devam ediyorlar ve bu gelişmeleri erişkinliğe kadar sürüyor. Bütün bu gelişme sürecini kontrol eden ise hücrelerin çekirdeğinde yer alan küçücük kromozom bölümleri olan genler. Genler hücrcnin protein yapması için gerekli olan bilgiyi taşırlar. Genelde bir gen bir proteini kodlar. Hücrenin gen tarafından Caşınan bilgiyi "okuyarak" genin kodladığı proteini sentezlemesi için genin aktif olması (switched on) gerekir. Eğer gen aktif durumda değilse, başka bir deyişle kapanmışsa (switched off) bu genin taşıdığı bilgi hücre tarafından okunamaz. Bazı genler embriyo hücrelerine nerede bulunduklarını ve hangi özel organa (ör. kol, bacak) dönüşmeleri gerektiğini bildirir. tşte dosyanın ana konusunu oluşturacak olan da bu, diğer genleri kontrol eden genler. Master genler adı verilen bu genlerin işleyiş mekanizması yeniyeni ortaya çıkmakta. I Iemen nemen bütün canlıların yaşamı zigot denilen tek bir hücreden başlar. Zigot bir dişi yumurta hücresinin (ovum) erkek yumurta hücresi (sperm) tarafından döllenmesinden sonra oluşan hücreye verilen addır. safhadan sonra hücreler bölünmeye devam ederler ve bölünme devam ettikçe embriyonun farklı yerlerinde yer alan hücreler, farklı görevler üstlenmeye başlarlar. Bazı hücreler deriyi oluştururken, diğerleri kasları oluştururlar vs. Vücudumuzda 200'den fazla birbirinden farklı hücre tipi vardır. Bir canlının yaşamını sürdürebilmesi için de her hücrenin normal bir biçim Halterlerın yerıne bir çitt kanat geçiyor Ikinci bir mutasyon: Bacaklar antenlerin Master genler bacaklann bulunduğu bu garip görunüslu mayvo slnektortnde geDuyargalann oiması ger llşmayl kontrol eden mekanlzmada bir bozukluk oiması gerektiğl 1 m r kadar önce genettkçflerl bunun nedenlnl araşbrmaya yöneltU. Homeotik genler adı verilen ve geiişmsyl kontrol oden genler Hk kez bu hayvanlarda yapılan araştırmalar sonucu ortaya çricb. Bu hayvanlann homeotlk genlertndekl bir mutasyon, duyargamn (anton) y«rhw bacağın gsHşnwshw n*d*n ohıyordu.