Katalog

BİYOLOJİ "Sperm savasları" üzerine yeni görüsler Erkeklerin dişiler üzerindeki döllenme rekabeti ve mücadelesi erkekliğin temel kaynağı ve evrimi öyküsünü ana çizgileri ile ortaya çıkartıyor. Derleyen : Ismail Murat . oğada çıltleşme mevsımı erkekler ıçın Içetın bır savaş donemıdır Boynuzlarıyla kavgaya tutuşan geyıkler, birbirıne dış bıleyen erkek maymunlar koca cusselerıyle hemcınslerıne saldıran lıller ve ırilı ufaklı nıce "erkek" çiftleşme dönemınde bırer cengaver olmuştur Tek amaçları dollerını aktarabileceklerı bır dışı (veya dışıler) bulmaktır Genetık mırasları onlara bunu emretmektedır "D&Heytnl" Darvvin'den çok oncelerı naturalıstler erkeklerin eş bulmak ıçın bırbırlerıyle rekabet ettıklerını bılıyorlardı Erkeklerin bu rekabeti aslında "üreme savaşının" yalnızca gorunurdekı yuzu Hıkâyenın asıl ılgınç bolumu, erkek dışıyı dolledıkten sonra başhyor Dışısıyle çıftleşen erkek bır zafer kazanmış gıbı gorunurse de, aslında ortada henuz bır zafer yok, çunku bundan sonra dışının vucudunda çok daha çetın bır savaş devam edecek Gerçak öykümüzün adı: Sperm Savasları. yolog Robln Baker ve Mark Bellla bazı spermlerın kendılerını bırer kamıkaze gıbı feda ettık lerıne ınanıyorlar Kamlkaze mısyonu olan spermlerın, kardeşlerının basarısı ıçın çalışması, aslında çok şaşırtıcı bır ıddıa, çunku şımdıye kadar bıyologlar spermleri, bir an once hedef lerı olan yumurtaya varmak ıçın başları dogrultusunda yarışan blr »ürii olarak goruyorlardı Oyta yenl varsayıma gore aynen kannca veya anlann yuksek duzeylı toplumları gıbı, spermlerın de ılerı derecede ozelleşmış görevlerı ustlenen tıplerı vardı Bu, spermlerın bır "takım ruhu" anlayışı ıle hedeflerıne koştuklarını gosterıyordu Kamıkaze teorısı, Bakar ve Ballls'ın 1968 yılında, çiftleşme sonrasında erkek farelerin bıraktıkları vajınal tıkaçları ıncelemesı sırasında ortaya çıktı Dışı farenln vaıınasına bırakılan bu tıkaçlar erkek hayvanların ureme bezlerının salgılarından oluşuyordu Fare, yarasa, yılan, meyve sıneğı, rnaymun gıbı bırçok farklı canlı turunun erkeğı çıftleştıkten sonra dışının vaıına sına bu geçıcı tıkaçlardan bıraktyordu Bu geçı cı "şışe mantarı', araştırmacıların tahmınıne gore, dışı ıle çıftleşen ılk erkeğe avantaı sağlıyordu Çunku bundan sonra aynı dışıyle çıftleşen erkeğln dölleme şansı azalıyordu Ayrıca bu tıkaç, spermlerın dışarı akmasını önluyordu Fare tıkaçlarını araştırmacıların gozunde ılgınç kılan şey, bu tıkaçlarda bır orumcek ağı gıbı bırblrıyle örulu yuzlerce ölu, anormal, bozuk şekıllı spermın bulunmasıydı Yap veya öl!... İnsan testısınde bulunan kllometrelerce uzunlugundakı tubullerın içınde sanıyede 3 bıh kadar sperm hücresi üretilir. Fotograftakı kesıtte tubüllerden birinin kesitı görülüyor. de yabancı spermlerı öldurebılıyor Her sperm baş tarafında yumurtaya gırmek ıçın gereklı bır enzım paketı taşıyor Aynı enzımler yabancı spermlere yöneltıldıklerınde onları etkısız duru ma getırebılır Baker ve Delhs şımdı çalışmalarında bu "kimyasal »llah başlıklarının" etkısını deney tupunde kanıtlamaya çahşıyorlar Onlar ve artan sayıda biyolog artık spermlerın basıt bırer urem» hayvancığından öte muthış bır taktık sılah olduğunu duşunuyorlar Bununla bırlıkte kamıkaze kuramını' kuşkuyla karşılayanlar da var Ureme fızyoloıısı uzmanları bır sperml sağlam' yada bozuk yapan özellıklerı her zaman bılemıyorlar, sayıı, gorunum ve hareket gıbı belırgın ozelllklerın otesınde araştırmacılar nıçın bazı erkeklerin spermlerının başarılı olduğunu bazılarınınsa başarısız kaldığını tam olarak anlamış değıller Kamıkaze kuramı da bu konuda bozuk" spermlerı aklamak dışında bır çozum getırmıyor Ote yandan sayı gorunum veya hareket yönunden spermlerın anormal olan erkeklerde kısırlık görulebıhyor Kuşkusuz kısırlık sorunu en ayrıntılı bıçımde ınsanda arastırılmış bır konu Kısırlık nedenıyle doktora başvuran çıftlerde ılk yapılan araştırmalardan bırı, sperm ıncelemesl Sperm sayısının mılılıtreden en az 20 milyon olması yeterlı, ama doktorları asıl ılgılendıren konu, bu spermlerın hareketlı olup olmaması Mılyonlarca hımbıl •perm yerınde, bırkaç hızlı yuzucu nun bulunması doktorları sevındırıyor Spermlerın hızı ve hareket doğrultusu mıkroskop altında ıncelenıyor lyı bır dölleme şansı ıçın mıkroskop altında spermlerın en az % 401 hareketlı olmalı Ancak kısırlık uzmanları sperm yumurtaya erışınceye kadar cereyan eden bırçok başka olay ve sorunla da uğraşmak zorundalar çoğu zaman Sözgelımı bır spermın yumurtaya gırış yeteneğını belırleyen faktorler arasında neler var? Bazı erkeklerin spermlerının ' naturası dollemeye daha mı yatkın oluyor? Bu gıbı sorularuzayıpgıdıyor Spermlerin nasıl ış gorduğunu ılk defa Hollandalı mıkroskop mucıdı Antonle Van L*«uwenhoek araştırmıştı Leeuwenhoek 1667 yılında mikroskopuyla sperm hucrelerını gözlemlemış ve bunların çok mınik bırer ınsan Bır zamanlar dışının yumurtası ıle erkeğın "en hızlı koşan' spermının "dansı' olarak du şunulen döllenme olayı, şımdılerde daha karmaşık bır oykuye donuştu Döllenme, hangı erkeğın genlennı bır sonrakı kuşağa aktaracağını belırleyen "yap veya 61" sloganının geçerlı olduğu hucresel bır kavga Belkı de doğadakı erkek rekabetının butun formları spermlerın rekabetınden kaynaklanıyor Evrım bıyologu Robert Trtvers'ın dedığı gıbı "blr bakıma erkekler ara•ındakl rekabet apermler arasındakl rekabeUe aynı anlamı taşıyor." Bıyologlar bugun spermlerle llglll duşuncelerını gözden geçırıyorlar Yenı "sperm savasları kuramı gerçekten ılgınç, çunku bu kuram erkeklere ozgu bırçok tuhaf olayı sperm duzeyınde açıklayablllr Blzım çeşıtlı canlı turlerınde "erkeklere özgu1 dedığımız özellikler, örneğın eş arama ve bulma stratejılerı, yaşam bolgesı ve statu mücadelesi gıbı davranışlar, belkı de sırf erkeğın mınık spermlne yardımcı olmaya yonelık çabalardır Sperm rekabeti, erkekliğin kendısının temel kaynağını açıklayablllr ve erkekliğin evrım şemasını çızebılır Şımdılık bu ılgınç öykunun buyuk bolumu karanlıkta fakat ana çızgılerı belırmış durumda Doğada bır dışı ıle çıftleşen erkeklerin spermlerı, dışının yumurtasına gıden yolda aynı hedefın peşındekı sporcular glbı yarışıyorlar llk bakışta bır erkeğın spermını dığfnnden ayırmayız Ama yapılan araştırmalar spermler arasında sanıldığından daha fazla fark bulunduğunu gosteriyor Insanlarda kısırlıkla ılgılı çalışmalarda bazı erkeklerin spermlerlnın daha lyı bırer "yuzucu' olduğu, yumurtaları dlğerlefinın spermlerıne gore daha kolay dölledlklerl ortaya çıkarılmış Evcıl hayvanlarda yapılan deneyler de erkekler arasındakl bu çarpıcı eşıt sızlığı desteklıyor Bazı erkeklerin spermlerı daha guçlu, dolayısıyla bu erkeklerin baba olma şansı daha yuksek Ancak spermlerı guçlu olan erkeklerin o turun fızlk yapı olarak en ırı, en guçlu ya da toplulukta en ust duzeyde yer alan ustun erkekler olmaları gerekmıyor Doğa onlara sadece super spermler vermış Takım ruhu Erkekler arasında spermlerın gucunde eşıtsızllk olduğu glbı blr erkeğın spermleri arasında da eşıtsızllk sözkonusu Hatta bazı araştırmacılar spermler arasında Işbölumu olduğunu söyluyorlar Manchester Unıversıtesı nden bı23&14 vucudu gunde 300 milyon sperm uretıyor Vucut bu Iş ıçın çok kuçuk bır enerjı harcıyor Bu mınık ureme hucrelerını yapımı, sözgelımı ke mık ılığınde her gun 200 mılyar alyuvarın uretımıyle karşılaştırıldıgında çocuk oyuncağı Ve sperm yapımında ne kadar "ısçılık hatası' olursa olsun, normal spermlerın sayısı dollemeye yetıyor (Ancak bazı erkeklerde çışıtlı nedenlerle bu sayının azlığı kısırlığa yol açabılır) Ortalama blr erkek yaşamı boyunca 8 trtlyon sperm uretır ama bu sayı ıle kıyaslandığında sahıp ol duğu çocuk sayısı çok azdır Günde 300 milyon sperm Blyologların Butun hayvan bu "gevşek katurlerınde dollelıte kontrol' temeye elverişsız orısıne karşı "anormal" sperm Baker ve Belyuzdesı oldukça lls'ln ılerı suryuksek Bazı duğu varsayımspermlerın ıkı kada "anormal fası, bazılarının ıkı spermler buyuk kuyruğu var Bazıonem taşıyor ları duz bır çızgıde Onlar, Baker ve ılerlemek yerıne Bellıs'egorebı daıresel hareketrer uretım hataler yapar Baker sı değıl, tam ve Bellls'ın terıtersıne dölleme mıyle "yumurtacı" olayının perde yanı yumurtayı arkasındakı eydölleme amacı talemcılerı şıyan normal Bu yenı kuraspermlerı, spermma gore anorler arasında azınmal spermler hktalar Dölleme ıkı yoldan dol yeteneğı olmayan lemeye katkıda spermlerın sayısı bulunuyor Blnormallerden dartndsl anormal ha fazla Acaba bu spermler, daha "bozuk" 9permleInce tellerden rın başka bır amaoluşankalınçecı olabılır mı? ...„!,. . ,. . . lık halatlar gıbı Gerçek yarış atla rı olan normal Sperm yaklasık 20 bin kuyruk vurusu Ile yumurtaya ulaşır. b l r b l n n e d0|a Spermin başı bir burgu glbl yumurtanın kabuğunu deler. narak diğer er"yumurtacı" keklerın spermspermler, ışın en Spermin başı yumurtayı deldlkçe çözülerek erir. lerıne karşı bır rahat bölumunu yapan ıstısnaı elemanlar mı? barıyer oluşturuyorla Baker'a gore bu kamıka Baker ve Bellıs "anormal" spermler konuze spermler, dışı ureme yolunun girlşınde ve sunda özgun fıkırlerını öne surunceye kadar, fallop tuplerı gıbı onemlı kavşaklarda dış ve ıç bıyologlar "bozuk" spermlerın tabıat ananın olmak uzere ıkı barıyer oluşturuyorlar Baska kuçuk bır hatası olduğuna ınanıyorlardı Vucubır erkek spermlerın geçışını engellıyor dun fabrıkasyon uretım zıncırınde boyle ufak teBozuk spermler Baker a gore enzımlerıyle fek hatalar olabilırdı örneğın ınsanda erkek Dölyatağındaki insan