Katalog

HAYVANLAR DÜNYASI Göcmen kusların "genetik haritaları Kuşların her yıl yaptıkları yolculuğun, genlerine programlı olduğu kanıtlandı. Pıcııc Rossıon (,cvırı Etol Yettşen oçmen kuşlaı yumurtalarından çıkar çıkınaz kışı nL.it.dt. goçıreceklerını ızleyeceklerı guzeqahı yola çıkış ve varış gunlerını ve ayrıca yıyecek ve barınak bulabıleceklen konak yerlerını onceden bıhyorlar Fa kat daha şaşırtıcı olan şey şu Değışık goç yol Idrı ızlpypn ıkı suruden alınmış ıkı kuş deneysel olarak çıftleştırıldığınde doğan yavrular goç et me çağına geldıklerı zaman annelerının ve ba balarının guzergahını degıl ara bır yol ızlıyor lar Öyleyse goç davıanışı goz ya da derının rcngı klasik blr genetik kaıakter oldrdk ıletıl mektedır Daha oncelerı goçun Lamarck ın anladığı şekılde sonradan kazanılmış bır davranış olriu gu yanı kuşun genleııne kaydedılıp kalıtımsala donubtuğu Sdnılıyordu Eğer yapılan deneyler bu varsayımı dogrularsa bir davranışın genetik yoldan kazanılması ılk kez kanıtlanmıs ola cak Bu dıkkat çekıc ı olyuldr genellıkle tek bd •jind qp< e qıbı gunduz de yol alan otucu kuşlar famılyasından çalıbulbulü'nde (otleğen) aydırı lığa kavuşturuldu Sahıp olduğu ozellıklere bu kuş gpnetıkçılpr ıçın drosohla sıneğı ve bıyologlar ıçın Eschorıchm colı bakterısı neyse kuşbılımcıler ıçın de odur Bu araştırmaldrın sonucu Almanyada Konstans golu kıyısında bulunan Radolfsell kuş gozlem merkezınden gelıyor Herşey yel mışlı yılların sonunda Eberhard Gvvınner ın goç etme mevsımınde bır yavru çalıbulbulunu (Sylvıa borın) yaklaşık 80 cm çapında sekızgen kesıtlı bır kafpsın ıçıne yerleştırıp gozlemek fık rını uygulanması ıle başladı Bu kafes dokuz bolmclıydı Gi.vrt.oindt.ki dış yuzeylerı sekız aın.ı yone bakan sekız bolme ıle bağlantılı olan bır orta bolme Kuş eğer ozgur olsaydı yapacağı göçu taklıl etmek uzere bu orta bolmeye konur Bahçe ça lıbulbullerının ekvator Afrıkd sında bulunan kışldklarınd gıtrnek ıçın guney Almanya yı ter ketmeye başladıkları donem olan 22 ağustos tan ıtıbaren kuş hareket belırtılerı gostermeye başladı Hemen sonra orta bolmeden çıkarak guney batıya bakan bolmeye geçtı Gerçekte bu yon aynı tarıhlorde ozgur olan hemunslerı nın ızledıklerı yondur Avrupa yı Ispanya ve Cebelıtarık boğazı uzerınden Afrıka ya bağlayan bu en uygun yol uçsuz bucaksız Akdenız ı boy dan boya geçme zorunluluğunu ortadan kaldır maktadır Daha sonra 7 ekımde yavru çalıbulbulu gu ney batı bolmesınden çıkarak guneye bakan bolmeye geçtı Bu yon de dogal şartlarda goç lerırıe dcvam otmokU, olan çalıbulbulİLrının ay nı tdrıhle Morıtanya uzerınden uçarak ekvalor Afrıka sına doğru tam guneye yoneldıklerı yon dur Degışık bıçımlorcie y nolpnpn bu deney kd fes eksenı çevresınde dondurulerek kuşun ya nıltılmaya çalışılmdsına karşın daıma aynı so/luçları verdı zell kus gozlem merkezınde gorevlı Peter Bert hold bu varsayımı kanıtlıyor gıbı gorunuyor Yapılan deneyler bu kez bır başka otucu kuş rınsı olan sıyah başlı çalıbulbulune {Sylvıa akı capıllo) aıttır 1300 bıreyı bulunan bu surunun temsılcı bır grubu Ren vadısınde yakalandı ve Radolf zell de gozlem altında buyutuldu Berthold ey lul başından ıtıbaren kuşların % 25 ının sakın kdlmdsınd karşın gerıye kalan % 75 ının hare ketlenmeye başladığını gozledı Bundan şu so nucu çıkardı Çoğunluk grubundakıler kuzey Avrupa dan gelen goçmen kuşlar olup guneş Fıansada geçıcı olarak konaklıyorlardı Dıger lerı ibe Fransd da yaşayan yerleşık kublardı Daha sonra her gruptan doğan yavruların dav ranışını ıncelemek amacıyla goçmenler ve yerloşıklerın ayrı ayrı uremelerını gerçekleptır dı Bazı goçmen kuş yavruları yerlesık davran şı gosterıyorldrdı Bunlar daha sonrakı çapraz lamalarda elendıler Buna karşılık yerleşıkler grubıından bazı yavrularda da goç etme riavra nısı goruldu Bunlir dd ayıklandı Goçnıuıler ardsı ve yerleşıkler arası çaprazlamaları ızle yerek Berthold uç nesıl sonunda saf kan goçmenler ve bpş nesıl sonunda safkan yerlesık ırk lar elde ederek deneyı bıtırdı O gun buyundur goç rntnlık yerleşıklık davranışlarının ka 1 Sonbahardan Itlbaren lıtımsal olduğun slyah başlı Alman dan kuşkulanılmı çahbulbullerı duzçızgı halınde bır guzergâh yor ı/leyerek Cebelıtarık Orta yolu Boğazı uzerınden Fas a doğru goç ederler Daha da ılgınç olan başka denemeler bu karakterı yavrulara geçırme olgusunu dogrulu yor gıbı gorunmek tedır Gvvınner ve Berthold un mes lektaşı olan Andreas Helblg ın yaptı ğı denemeler bırı guney Almanya da dıgerı Avustur ya da yaşayan ıkı cıns sıyah başlı Avrupa çalıbulbu lunu çaprazladı Alman çalıbul bulu sonbaharda ıtıbaren kışı geçır mek ıçın Ispanya ve Cebelıtarık ı geçeıtk fas yonunde uçar Aynı gunler de Avusturya kökenli çalıbulbulu Yugoslavya Tur keyı Istanbul ve Çanakkdle bogaz ları yoluyla Mısır a yonelırken öburu dırekt guney doğuya yonelık bır guzergâh ızler Ak FI G denız ın çevresını dolaşan ılk yol aşağı yukarı 50 derecehk bır vıraı yapıp sonra tam guneydekı Mısır a doğru yoneldığı Turkıye ye kadar gu ney doğu yonundedır Helbıg her ıkı gruptan bıreyler ayırarak bun ları çdprdzladı Doğayd hıç bırakmddığı ve son bahardan ıtıbaren goç etme ısteğı gosteren yavrular elde ettı Bunları serbest bıraktığında ıse buyuk bır surprızle karşılaştı Yavrular tam guneye (Tunus a doğru) yonplıyorlar yanı an ne babalarının goç guzergahlarının tam ortasında bulunan yepyenı bır yol ızlıyorlardı1 Fakat bunlardan hıçbırı bu uçuş yolunun ustunde yer alan Alp dağları ve Akdpnız ı gpçemedığınden kıslaklarına ulaşamadı Buradan da anlaşılaca ğı gıbı coğrafı bdkımdan bırbırınden pek uzak olmayan ve gerekırse çaprazlanabılen bu ıkı kuş topluluğu doğa koşullarına uygun davra nabılen bır melez turoluşturmazlar Helbıg yukarıda sozu edılen kafes yardımıy la melezler tarafından seçılen ara yolun Avus turya kokenlı çalıbulbullerının gerçek guzergâ hının değısımıne uygun duşen bır yon dt,gibiınını açıkladıgını kanılladı Sıyah başlı ça lıbulbullerının goç etmeye başladıkları donem olan eylulden ıtıbaren Almanya ve Avusturya surulerının bıreylen kendı yavruları tam gune ye bakan ara bolmeyı seçerken sırasıyla gu ney batıya (Ispanya Cebelıtarık boğazı ve Fas) ve guney doğuya (Yugoslavya ve Turkıye) ba kan bolmelere gelmek uzere orta bolmeyı ter kedıyorlardı Ekım ayında Avusturya kokenlı kuşlar gune ye bakan bolmeyı ışgal ederlerken Alrrıanya kokenlıler her zaman bolme degıştırmıyorlardı Oysa bu dogal koşullarda tam da Avustuıyd çalıbıılhullerının Turkiye uzerinden uçup Mı sıra dogru yonlenecek olan vıraıı dldıkldrı ekım dyındadır Melez yavrular ıse guney ve guney batıya bakan bıtışık bolmeler arasında sankı bu ıkı bolmenın ara duvarına yerlesniL.k ıster gıbı tercddul odıyorlardı Bu deneyler bır yenılık getırıyor Goç davra nışının Mendel ın tanımladığı baskın şekle gore değıl doğada bırçok orneğı bulundugu gıbı şekle gore yavrulara ıletıldıgını kdnıtlıyorlar Goç etme davranışı nesıller boyunı a gclii me ozellığı de gostermektedır Bu ılke olarak albınızm gıbı mutasyonla aksama dışında dı ğer genetik karakterlerın olduğu duıum degıl dır Ellılı yılların sonundan bu yarid Almdrı ya ddkı biyah bdşlı Çdlıbulbullerının onemlı bır kısmının doğal olarak yaptıkları gıbı artık Fas a doğru değıl Ingıltereye yanı alışıldıgı gıbı gu ney batıya dpgıl tam hitı yonune qıltıklt,rını dıkk \\ edılnııslıı Paııs üoyd Idrıhı Muzebi ııduıı Christlan Vansteegvvegen e gore bu nun açıklaması Ingıltere de evlerın balkonları na kuşların yemelerı ıçın kışın yıyecek bırakma alıskdnlıgının bdskd yprlprdt n ddhı yaygın olmdbidır (SCIENCE et VIE Ağustos 1991) seçen yavrular... 3*UIW suruden (îoğmuşrpelez yavrular,Cezayır e yonelık ara bır uçuş gerçekleştırırler V 4 Gerçekte ıse melez çahbulbullerı Cezayır e asla ulaşamazlar çunku Alp dağları ve Akdenız onlara geçıt vermez Bu guzergâh dokuz bolmelı ozel bır kafes kullanarak belırlendı 7Melez çahbulbullerı guneye bakan (Tunua a doğru) kafeste yer alırlar ve sonra guneye ve guney batı kafeslerınıayıran duvara (Cezayır yonunde) dayanırlar 2 Avusturya dakıler kırık bır hat ızleyerek Istanbul ve Çanakkale boğazları uzerınden Mısır a doğru gıderler YIIIL Gvvinner ııı gerçekleştırdığı bır başka dpnpy bu olquyu dogrulamayı sağladı Hıç doğa yuzu gormemış yetışkın çahbulbullerı goç etme donemınde (ağustos sonu) halka takıldık tan sonra tek tek salıvprıldı Bunların herbırı nın Ispanya ve Cobclıtarık boğazı yoluyla ek vator Afrıka sının yolunu hıç şaşırmadan hemen bu dukları kanıtlandı O halde goç etme davranışı kromozomlarda programlanmış ve klasık bır genptık karakter qıhı np^ıldon nesıle ıletıhyor olacaklı Bununla bırlıkte bunu kanıtlamak gerekıyordu Radolf Ikınci deney 5 Alman çahbulbullerı guney batıya bakdn (Fdb Triogru)kafeste yer dlır VP artık bolme degıştırmLZİer Avusturya kokenlıler once guneydoğu kafesıne (Turkıye ye dogru) sonra guneye bakan (Mısır a doğru) kafese gıderler 23820