Katalog

TIP A R A ŞT I R M A L A R I Her hastaya bir deney faresi Her birimizin ölmek üzere olan bir ikizi olsaydı, ciddi hastalıkların iyileştirilmesi için geliştirilen yeni yöntemler hemen ona uygulanabilirdi. Şimdi bir insan ikiz değil, ancak fare ikiz yaratıldı. SCID adlı fare, lösemili çocukların kurtarılmasında kullanılıyor. Çeviri: Anahid Hazaryan Laboratuvar hayvanlarının yetersız oluşu, yenı tedavı yöntemlerını deneme aşamasında çeşıtlı sorunlar yaratıyor Örneğın kansere karşı geliştirilen maddelen ele alalım, bunlar ılkönce, hasta bir ınsanın tumöründen alınan ve laboratuvarda uretılerek "laboratuvar kanseri" ya da "deneysel tümörter" olarak adlandırılan hucre kulturlerı uzerınde denenıyor Ancak hayvanlara uygulama aşamasına geçıldığınde şu guçluklerle karşılaşılıyor lyıleştınlmek ıstenen kışıde var olan hastalığı denekte de oluşturmak gerekıyor Oysa hayvanlar, ınsanlarda görülen hastatıklara karşı her zaman duyarlı olmuyorlar, aynı biçımde bızler de onların hastalıklarından etkılenmeyebılıyoruz Çlçek virüsü, ökuzler uzerınde etkısız kalırken, onları öldüren pamukçuk hastalığı ınsanlarda görulmuyor SCIO yaratılmadan önce, özellıkle çocukların yakaiandığı lenfobtastık lösemı ıçın gereken denek hayvan turü yoktu Yetışkınlerde de görulen bu hastalık genellıkle sararma, guç yıtımi, karacığer, dalak şışmesı gıbı belırtılerie ortaya çıkıyor Tanı ancak kan testıyie konulabılıyor, çünkü bu anaiız akyuvariarın ve lenfoblastların anormal artışını, öte yandan alyuvarlarla kan pıhtılaşmasında önemlı bir rol oynayan trombosıtlenn azaldığını saptıyor Tedavı uygulanmaması durumunda hastalık uç dört ay ıçınde kışıyı ölume götürüyor Kan hucrelerı ışlevlerını yapamadıkları ıçın kuçuk hastalar kanama ya da enfeksıyon sonucu öluyorlar Fakat TO'lı yıllardan berı süregelen araştırmalar sonucu uç hastadan ıkısı iyıleştırılebılıyor (Yetışkınlerde olumlu bir sonuç elde etmek çok daha zor oluyor) J stenl bir tüpte yasamalarını gerektıren hastalığın eşdeğerıdır) Hayvan ılk gelen mıkroba yenık düştuğunden bakım sağlanmadığı takdırde hemen oluyor Araştırmacılar bu aşamada turdeşı yerine ınsandan aldıkları savunma mekanızmalarını fareye aşılamayı tasarladılar Burada amaç, lösemili bir hastanın bozulmuş bağışıklık sıstemını ıncelemektı Böylece mıkrobık saldırganların atılması ıçın çeşıtlı stratejilsr gelıştıren uzman hucreler nıtehğındeki İnsan lökosıtlerı fareye aşılandı Normal koşullar altında bu aşı yöntemi olanaksızdır Çünkü sağlıklı bir farenln bağışıklık sıstemı yabancı ınsan lökosıtlerını tanıyarak yok eder, ayrıca ınsan lökosıtlerı de yabancı bı organızmada rahatsızlık duyarak saldırıya geçerler Ancak bağışıklık sıstemı yok olmuş bir hayvanda bu ışlem başarılı olabılır "insansı fare"de salt bu aşamada elde edılebilir Işın ılgınç yönü, lösemı SCID'de, çocukta görulduğü biçımde yayılıyor Anormal hucreler çoğalarak hayvanın kemık ılığıne, daha sonra dalağına, kan dolaşımına geçerek dokulara ulaşıyorlar SCID yaratılmadan önce hastalık sıradan farelere aşılandığında, lenfoblastık lösemıyle ancak uzaktan ılışkısı olan kuçük tömurler oluşuyordu SCID'ın yardımıyla hastalığın nedenlen ve yayılımı araştırılarak tumöre karşı yenl yöntemler denenebılecek Bu yöntemler arasında çoğalma etkenleri, hücrelerın artışını denetleyen hucreler ve organızmanın doğal savunmalarını uyaran bağışıklık terapısı bulunuyor Yenı tedavıler yalnızca bu lösemı turu ıçın değıl, aynı zamanda dığer lösemıler ıçın de öngöruluyor, çunku ınsanlarla SCID arasındakı çeşıtlı benzerlıkler salt bu turle sınırlı kalmıyor Tum bu deneyler sırasında SCID'de lösemının nasıl gelıştığı ve lösemili hücrelerın kemoterapıye karşı koyup koymadıkları gözlenecek Böylece hastalık yıneledığınde ılaç dozu arttırılabılecek ve hatta doğrudan ılik aşısına geçılebılecek Sonuçta, ölüme mahkum çocuklar kurtarılabilecek Çok yakın bir gelecekte her kücük nastanın bir SCID taresine sahlp olacağını soylemek abartı olmasa g«rek. (Sclence et VIWHaziran90) 1988de, lösemlyle ılgılı araştırmalar çerçeveslnde bu fareye Insanın bağışıklık sıstemını aşıladı SCID, insansı tan: Don Mozıer H er birimizin ölmek üzere olan bir ikızı olsaydı, çeşıtlı cıddı hastalıkların iyileştirilmesi ıçın geliştirilen yöntemler ınsanlara uygulanmadan önce onun uzerınde denenebılırdı Laboratuvarda uretılen SCID adlı fare, lösemili çocukların kurtarılması amacıyla bu görevı ustlenecek Çeşitlı tıbbı araştırmalarda deneklere duyulan gereksınmeyı gıdermek amacıyla 1988 yılında uretılen bu fare, kullanıldığı alanlarda oldukça verımlı sonuçlar elde edılmesını sağladı örneğın, tehlıkelı bir lösemı turüne yakalanmış btr çocuktan alınan hucreler SCID'e aşılandığında hayvan aynı belırtılen gösterdı Spermaffla cinsiyet Baştarafı 17. Sayfada mak uzere ıkı gruba ayrılabılırler Fakat bu' yöntemle sınıflandırılan spermatozoıtler sağlam değıldırler DNA ölçumlen ıçın hazırlanmaları sırasında spermatozoıtlerin kuyrukları koparılır Bu yuzden sınıflandırılmış spermatozoıtler yumurta dölleme yeteneğıne sahıp değıldırler Ayırma ışlemlerı sırasında spermatozoıtlerin fızyolojık özellıklerını kaybetmemelerı ıçın çalışmalar surmektedır olabılecek spermatozoıt belırleyıcılerın saptanması yonünden çok önemlıdır Flovv Cytometry aynlmış X ve Y populasyonlarında bulunabılecek bir yuzey behrleyecısının (marker) ortaya çıkarılması olasılığını arttırmaktadır Böyle bir belırleyıcının ortaya çıkarılması, sunı tohumlama uygulamalarında kullanılacak çok sayıda spermatozoıtın cınsıyetlerıne göre ayrılması ıçın yenı metotların gelıştırılmesıne yardımcı olacaktır Riskli denemeler Tedavı yöntemı kemoteraplye, cıddı durumlarda ıse kemlk iliği aşılanmasına dayanıyor Çunkü kan hucrelerı kemık ılığı tarafından uretılır ve lenfoblastık lösemının sorumlusu anormal bir ılıktır Ilkönce hasta ilık yok edılerek hastanın kız ya da erkek kardeşınden alınan ılik onun yerine nakledılıyor Ancak "cıddı müdahale" olarak adlandırılan aşı yöntemı bazı rıskler ıçerıyor ve uygun bir vericı gerektırıyor ilerieme aşamasında uç çocuk hastadan bırı hastalığa yenılıyor Krıtık nokta, hastalık yıneledığı zaman başlıyor Bu durum, lösemili hücrelerın kemoterapık maddelere karşı bağışıklık kazanmasıyla başlıyor Böylece yenı ılaçların denenmesı gundeme gelıyor Ancak bunların hastalara uygulanması ıçın önce hayvanlar uzerınde klınık deneylerle sonuçlarını belırlemek gerekıyor işte bu noktada SCID, bılım adamlarına yardımcı oluyor Bu denek nasıl uretilıyor? Bir tur kalıtsal hastalığı nedenıyle doğal bağışıklık mekanızması bozulmuş bir fare bulunuyor (Farede görülen bu bozukluk, bazı çocukların doğumdan ıtıbaren Gelecekteki beklentiler Flow Cytomer/Cell Sorter'ların kullanılması, araştırmalarda gereklı spermatozıtler yönunden sayıca yeterlı bir duzeyı vermesıne rağmen, mılyonlarca spermatozoıt gerektıren sunı tohumlama uygulamaları ıçın pratık değıldır Fakat günumuzde X ve Y taşıyan spermatozoıt populasyonlannın kabul edılebılır bir saflıkta (%95'ten fazla) ayrılabılmesını sağlayan en lyı teknolojı Flow Cytometer/Cell Sorter'dır X ve Y spermatozoit populasyonlannın ızolasyonu, daha basıt yöntemlerın gelıştırılmesınde temel Kaynaklar: Amann, R P ve Seıdel, G E Jr, 1982 Prospects for sexıng mammalıan sperm Colorado Assocıated Unıversıty Press, Boulder CO Bettendge, K J , et al, 1981 Apporaches to sex selectıon ın farm anımals New Technologıes ın Anımal Breedıng Academıc Press, New York Johnson, LA ve Pınkel D 1982 Modıfıcatı on of a lazer based (low cytometer for hıgn resolutıon DNA analysls of mammalıan sperma tozoa Cytometry 7 268273 Johnson, L A et al, 1987 Fkwv sortıng of X and Y chromosomebearıng spermatozoa ınto two populatıons Gamete res 16 19 78