Katalog

DENİZ BİYOLOJİSİ Denizlerimizde cikcik sorunu Kum midyesi olarak tanınan cikcikler, yeni bir dışsatış kaynağı. Ancak emici pompalarla avı sürer giderse bu zenginliğe de elveda diyeceğiz. llham ArtUZ, Hldroblyolog S on yıllarda ulkemızde patlama durumuna gelen dışsatım gırışımlerı yenı yenı maddelerı gundeme getır dı Bu çerçevede denizlerimizde ıç tuketım de kullanılmayan bazı su urunu turlerı dış pa zarlarda lyı alıcı bulduğundan bol bol uretıl meye ve ışlenmış veya doğrudan doğruya dışarı satılmaya başlanmıştır Bu urunlerden bırısı de balıkçılığımızda clkclk veya kum mldyesl dıye tanımlanan bır çıtt kabuklu (bıvalv) yumuşakça turudur (Şekil 1) Oenızlerımızde kum mıdyesının yaşadığı alanlarda zaman zaman bu tür ıle karıştırılan benzer turler de bulunuyor Bu turlere ılışkın tıpler şekıl 1 de gorulmekte Denızlerımızdeki varlığı 1980'lere kadar bır avuç denız bıyoloğu dışında bılınmeyen kum mıdyesı gunumuzde su urunlerı dışsatımında önemlı bır yere sahıptır Bılımsel adı ıle Chamelea (Venus) galllna (strıatula) olan bu tur Ingılızce de Strlpped venus, Fransızca'da Petlte pralre, Ispanyolca da Chlrla Italyanca'da Vongola olarak adlandırılır Çıftkabuklu yumuşakçalardan olan cıkcikin kabuğu beyazımsı kahverengı veya grımsı renktedır Kabuk uzerınde beyazdan menekşeye kadar değışen ışınsal bantlar bulunur Kabuğun ıç yuzeyı beyaz veya sarımtırak ve menekşe rengı lekelıdır Kabuk boyu bölgeden bölgeye değışıklık göstermekle bırlıkte ortalama 3 0 cm kadar olabılır Boy ekonomık açıdan önemlı bır faktördur yasaklanmıştır (Madde 15) Kum mıdyelerı ayrı eşeylıdırler Bır dışı fert 500 000 kadar yumurta bırakabılır Yumurtlama her yıl aynı yoğunlukta olmamakta, ortam şartları ıle ılgılı olarak bazı yıllar "lyl" bazı yıllar ıse "kötü" üreme yılları olmaktadır Kum mıdyesının Akdeniz havzasındakı üreme döneml nlsanhazlran arasındadır Ureme su sıcaklığına yakından bağlı olduğundan soğuk geçen dönemlerde temmuza kadar sarkabılmektedır Karadenlz'de bu dönem mayıstemmuz arasındadır Doğu Karadenız bölgesınde su sıcaklığının normalde daha erken yukselmesı nedenı ıle yumurtlama Akdeniz ıle hemen hemen aynı döneme rastlar Stokların korunması ve cıkcıklere ureme ve buyuyebılmelerı ıçın fırsat vermek amacı ıle söz konusu sırkulerle belırlendığı gıbı "Marmara ile Ege denlzindeki karasularımızda Çanakkale ve istanbul Bogazlan'nda 1 haziran 1 eylül tarfhleri arasında her türlü vasıta ile kum midyesl avcılığı yasaktır" (Madde 10) Aslında cıkctklerın yumurtlama dönemlerı göz önune alındığında av yasağı suresının nlsaleylül arasında uygulanması, bıyolojık açıdan daha gerçekçı olacaktır Şekil 2 Çift kabuklularda gömulme, sıfon ve baltaayak Cıkcik avcılığı Türkıye'de de halen uygulanmakta olduğu gıbı dreç veya algarna ıle veya emmehldroilk pompalar ıle yapılmaktadır italya da yetıştırıcılığı (akuakultur) de yapılmaktadır olmayan termık santrallar ve montajcılığı blr matahmış gıbı yurdumuza transfer ettıkse, söz konusu ulkelerde terk edilen ve yasaklanan pompa sistemini de sularımıza getırme becerısını gösterdık Yalnızca bununla da kalmayıp Italya'dan getırttığımız pompalı teknelerın aynısının tıpkısını ınşa etmekte de sakınca görmedık ve bunu teşvık ıçın kredi de sağlayabıldık Kum midyesi stoklarının korunması, yal nızca ekonomık değerı açısından değıl aynı zamanda dığer bazı turlerın başlıca besınını oluşturması nedenı ıle de buyuk önem taşımaktadır Mersın balıkları Karagöz, isklne vb balıklar ıle ekonomık değerı gun geçtıkçe artan Denlzsalyangozu (Rapana) gibı turlerın besın lıstesınde cikcik'ler, önemlı bır yere sahıptırler Aslında denizlerimizde bulunan bu su urunlerı potansıyelınden gerektığı şekılde yararlanmamak buyuk bır akılsızlık orneğı olur Zıra cıkcıkler de, butun canlı organızmalar gıbı urerler, buyurler ve sonunda doğal olarak ölürler Bır tek dışı cık cık'ın yuz bınlerce yumurta meydana getırmesıne karşılık doğal populasyonu hemen hemen sabıt kalmakta ortam şartları ıle populasyon mıktarı arasında bır denge surdurulmektedır Başka bır deyışle stoka gıren mıktar ıle doğal ölum nedenı ıle eksılen mıktar eşıtlenmek te böylece stok sabıt kalmaktadır Bır cıkcık ferdının en fazla 3 yıl yaşadığı göz önune alınacak olursa surdurulecek dengelı bır balıkçılık ıle doğal olarak ölup gıdecek olan önemlı bır bölum ekonomıye kazandınlabılecektır Aslında modern balıkçılık teorısı bu noktadan hareket ederek doğal ölum ıle kaybolması muhakkak olan mıktarı endustrıye kazandırma esasına dayanmaktadır Ll Pazarlanması Cıkcikler canlı, plşlrllmlş ve dondurulmuş olarak veya sırke ıçersınde konserve edılmış (marınad) veya kutu konservesı şeklınde pazarlanırlar Tum Akdeniz havzasında (Karadenız ve Azak denızı de dahıl) bulunduğu gıbı Atlantık Okyanusu'nda, Ekvator'dan Norveç kıyılarına kadar yayılış gös termektedır FAO ıstatıstıklerıne göre Akde nızde buyuk bölumu Italya'da olmak uzere 40 bın ton dolayında uretılmektedır Türklye'dekl üretlm konusunda guvenılır bır ıstatıstık (ne yazık kı) bulunmamaktadır Kum mıdyesının dış pıyasalarda lyı alıcı bulmasının ana nedenı bu urunun genış halk kıtlelerınce tanındığı ve tuketıldığı ulkelerde (İtalya Yugoslavya Fransa Ispanya vb ) bu urunun aşırı avcılık (overfıshıng) ve denız kırlenmesı sonucunda son derece azalmış oluşundan kaynaklanmaktadır Soz konusu tuketıcı ulkelerde kum mıdyesıne olan aşırı talep, avcılık yöntemlerınde yenı yenı araç ve gereçlerın kullanılması sonucunu yaratmış bu arada kum mıdyelerını gömulduklerı zemınden kolayca çıkartmak amacı ıle kumu veya çamuru ve doğal ola rak da, bu sedımentlerın ıçındekı kum mıdyelerinı emici çok güçlü pompalar kullanıl maya başlanmıştır Nasıl kı butun dunyada yasaklama yoluna gıdılen deterjanları ureten teknolojıyı veya çevre kırlenmesınden başka bır marıfetı Yaşam alanları Kum mıdyelerı akarsuların dÖkuldüğu ve bu nedenle tuzluluğu açık sulara oranla daha duşuk alanlarda da bulunur Böyle tuzluluğu duşuk alanlarda yetışen fertlerın kabukları daha ınce ve kabuk uzenndekı çıkıntıların sayısı daha azdır Cıkcıkler O m 'den 55 m ye (termoklının uzenndekı tabakalar) kadar olan saf kum veya çamurlu denız dıbınde kendılerını zemıne gömerek yaşarlar Ancak besın ve ureme gereksınımlerı veya oksıjen ve tuzluluk gıbı ortam şartlarındakı farklılaşmalar nedenı Ile zaman zaman yer değıştırebılırler Bu nedenle çok zengın olan bır "kum midyesi yatağı" bırdenbıre fakırleşebılır Kum mıdyelerı kendılerını dığer pek çok çıft kabuklu (bıvalv) yumuşakçalarda da olduğu gıbı guçlü kaslardan yapılmış ve bır baltayı andıran ayakları ıle zemını kazarak gömulmelerını sağlarlar Dış âlem ıle bağlantıyı, yanı madde alışverışını oldukça uzun slfon'ları ıle gerçekleştırır Bu sıfonlardan bırısı canlının solunumu ıçın gereklı oksıjenı ıçeren su ıle bırlıkte besınını emerken dığer sıfon ıle kullanılmış suyu, dışkı ıle bırlıkte dışarıya pompalar (Şekil 2) Kum mıdyelerı çurumukte olan (detrıtık) organlk maddeler ve planktonık organızma larla beslenır Bu materyalın bol bulunduğu yörelerde, özellıkle evsel atıkların denıze ulaştığı ve zemın yapısının uygun olduğu bölgelerde çok buyuk mıktarlarda bulunur Özellıkle Şarköy Teklrdağ Ataköy arasındakı nıspeten sığ kıyı şerıdınde bol av vermektedır Bazı yorelerde yapılan sayımlar da kılometre karede 250350 mılyon adet cıkcik bulunduğu saptanmıstır Emici pompalarla av Tapes decussatus Venus aureus Şekıl 1 Çıftkabuklularda gömülme, sıfon ve baltaayak Bu nedenle, Tarım, Orman ve Köylşlerl Bakanlığı'nın su urunlerı avcılığını duzenle yen 198923 nolu sirkulerı ıle kum mıdyelerının avlanabılır en kuçük boyu 2 cm + %10 olarak saptanmış, daha kuçük boyluların (stok koruması amacı ıle) avlanması