Katalog

IFİZİ K :ek mî? tedır Gerçekten de bazı pulsarlann ımpulslarının rıtmı oylesıne duzenlıdır kı, onları evrenın en şaşmaz saatlerı olarak tanımlamak yerınde olur Ömeğın PSR 1937 214'un rıtmı o kadar duzgundur kı şaşma oranı daha kuçuktur Bu, dunyadakı en mukemmel saatlerın bıle ulaşamayacağı bır performanstır Pulsarlann şaşmaz rıtmı bıze çıft pulsarımızın 191316'da meydana gelen zaman genleşmesı olayını ınceleme ımkânı vermektedır Burada ıkı nötron yıldızı bırbırının çevresınde dönerken bırbırlerıne yaklaştıkları evrelerde pulsarın rıtmınde belırlı bır şaşma olmakta ve bu şaşma radyo teleskoplarıyla tespıt edılebılmektedır Bu olayın altında hem yıldızların değışen hızlarına, hem de bırbırlerıne yaklaştıkla'rında karşılıklı etkıyen çekım kuvvetıne bağlı zaman genleşmesı olayı yatmaktadır PSR 1913 16'da gerçekleşen zaman genleşmesının matematıksel değerı, relatıvıte teorısıne gore hesaplanan teorık değere tıpatıp uymaktadır Çifteyıldızlar Einstein'ı haklı çıkartıyor bır sanıyenın alt bınmlerıne aynlışı temsıl edılıyor llkın, sanıyenın mılyonda bırı oluştu (altta) Her milyonda bır sanıye mılyarda bır bırıme bolunuyor Bu bolunmeyı uç kez daha tekrarlarsanız son kurama göre artık "bolunemez bırım"e Planck zamanına ulaşırsınız Buyuk patlamadan sonra oluşan, sanıyenın bılyarda bır zamanı modern parçacık hızlandırıcılannda uretılebılmekte (Yanda) En küçük zaman birlmi arayışı: Resımde tek hücreli canlılar olarak suda yaşıyor olacaktık Yüksek hız, zamanı genleştıren tek faktör değıldır, bu olaya gravıtasyon da sebep olabılır Uzay araçlarıyla yapılan deneyler, Dunya'nın çevresındekı bır yörungede seyreden araçlarda zamanın yeryuzundekınden bıraz olsun daha hızlı aktığını göstermıştır, çunku yerçeklmi zamanı yavaşlatmaktadır. Öyle kı yer yuzeyınden uzaklaştıkça çekım kuvvetı azaldığından, bır kulenın dıbıyle tepesı arasında dahı az bır zaman kaymasına rastlanmıştır Gravıtasyonun meydana getırdığı zaman genleşmesı ozellıkle cekım kuvvetının kendısını oluşturan atomlardakı proton ve elektronları notrona çevırecek kadar guçlu olduğu notron yıldızlarında kendısını gosterır PSR 1913 16 dıye adlandırılan ve "çıft pulsar" dıye bılınen cısım, dar bır orbıtalde turlayan ıkı nötron yıldızından oluşmaktadır Bu ıkı notron yıldızından bırı bır pulsardır (altarcayıldız) Bu ısım duzenlı aralıklarla uzaya radyo dalgaları yayan gökcısımlerıne verılmek Uzaydakı karadelikler belkı de en dıkkate değer zaman genleşmesıne sahne olmaktadırlar Karadelikler öyle gokcısımlerıdır kı gravıtasyon kuvvetı butun dığer kuvvetlerı yenerek cısmın yapısını çokertmış, hacım sıfıra yaklaşırken yuzeydekı çekım kuvvetı de sonsuza ulaşmıştır Bır gozlemcı karadelıklerden bırıne yavaş yavaş yaklaşsaydı, zamanın gıttıkçe yavaşlayıp sonunda sıfıra ulaştığını gorurdu Bundan daha anlaşılır bır model şöyle kurulabılır Eğer bız uzaktan bır karadelığın ıçındekı bır saate bakabılseydık, bu saat bıze durmuş gıbı gozukurdu Ancak bu relatıf bır gözlemdır Nıtekım karadelığın ıçındekı bır gozlemcı, saatın gayet normal çalıştığını söyleyecektır Bu gozlemcıye de saatın gostergelerı karadelığın dışına doğru taşıyormuş gıbı gelecektı Bir başka örnek: Kendı zamanına gore bırkaç salıselığıne bır karadehğe gıren astronot, karadelığın dışındakıler ıçın sonsuza dek kaybolmuştur Bu duşunce oyununu devam ettırehm Eğer karadehğe gıren astronot gerı dönebılseydı, dondüğunde bu evren ıçın sonsuzluk sona ermış olacaktı Bılımsel olarak sonsuzluğun otesınde hıçbır şey kabL, edemeyeceğımız ıçın, karadehğe gıren astronotun zamanın dışında bulunduğu sonucunu çıkarmak zorundayız Bır karadehkten gerl donmüş olmadığı kabul edılmelıdır, aksı takdırde astronotun çıkış tarıhının gırış tarıhınden öncekı bır tarıhe rasgelmesı gerekır kı bu mantığa aykırıdır Bılımkurgu romanlarının çok tutulan konularından bırı de zamanda yolculuktur. Bu fıkır H.G.VVellsın "The Tıme Machine" (Zaman Makınesı) adlı eserıyle un kazanmıştır Geçmişe ya da geleceğe yolculuk fıkrı gerçekten de çok etkıleyıcıdır Pekı gerçeğe uygun mudur7 Relatıvıte teorısı geleceğe yolculuğa kesınlıkle ızın vermektedır Yukarıda verdığımız ıkızler deneyınde olduğu gıbı Astronotun bır yıllık yolculuğu onu on yıl ılerı Zaman genleşmesi ve karadelikler goturmuştur, yanı astronot zamanda dokuz yıl ileri yolculuk yapmıştır Boyle yolculuklarda ışık hızına yaklaşılabılseydı, geleceğe yolculuk sınırsız denecek kadar ılerı goturulebıhrdı Ancak bu yolculuğun eksık bır tarafı var Zaman yolcumuzun gerı donmesı maalesef mumkun değıl Çunku sadece geleceğe yolculuk akla ve bılıme uygundur Asrında relatıvıte teorısı geçmişe yolculuğun kapılarını tam olarak kapamamıştır, ama en curetkâr teorıler bıle boyle bır yolculuğu ımkânsız kılan faktörlerı göz ardı edememektedırler Zaman bir nehre benzemektedir. Uzerınde ılerı doğru yuzulmesı mumkun olan, ama akıntıya karşı, yanı kaynağına doğru ılerlemenın mumkun olmadığı bır nehre Şımdı karşımıza yenı bır soru çıkıyor Zamanı genleştırıyoruz, sıkıştırıyoruz, fızıktekı her şey gıbı laboratuvar şartlarında yonlendırebılıyoruz Pekı zamanında fızıktekı her şey gıbı bır başiangıcı var mı? Bugun kozmologlar evrenın bundan 15 ılâ 20 mılyar yıl once meydana gelen çok buyuk bır patlamayla oluştuğu uzerınde bırleşıyorlaı (Bıg Bang) Eğer zaman, fızığın bır parçası ıse buyuk patlama da zamanın başiangıcı olmalıdır Bu varsayımı sınamak ıçın uzaybıiımcılerı Einstein'ın relatıvıte teorısınden yararlanarak evrenın oluşumunun modelını hazırladılaı Tum sonuçlar zamanın anı bır şekılde buyuk patlamayla oluştuğunu doğruluyordu Başka bır deyışle buyuk patlamadan once zamanın Var olabıleceğıne daır hıçbır ıpucu yoktu Kısacası buyuk patlamadan once bır geçmış yoktur Işın ılgınç yanı bundan 1500 sene kadar önce Augustinus von Hippo Regius'un, dunyanın zaman ıçınde değıl, zamanla beraber yara Zamanın başiangıcı Geçmişe yolculuk tılmış olduğunu soylemış olmasıdır Zamanın bır başiangıcı vardır dedık O zaman bır sonu da olması gerekır fıkrı hemen akla gelıyor Bu gunumuzde genışlemekte olan evrenın bır gun buzulmeye başlamasıyla tabıı kı mumkun olabılır Ancak uzaybılımcıler evrendekı genleşme surecının sonsuza dek surup surmeyeceğı konusunda anlaşabılmış değıller Eğer uzayda gereklı gravıtasyon kuvvetını sağlayacak mıktarda materyal varsa, kı bu henuz bılınmıyor, evrenın genışlemesı bırkaç mılyar yıl sonra duracak ve daha sonra evren buzulmeye başlayacaktır Bu buzulme "Buyuk Çatırtı" olayına kadar (Bıg Crack) ıvmelenerek surecektır Buyuk çatırtı her şeyın, gerçek anlamıyla her şeyın bırleşıp sıkışarak mutlak bır kuçukluğe, bır tekıllığe ulaşması olayıdır Bu olay anlaşılacağı gıbı buyuk patlamanın tersıdır ve zamanın sonu anlamına gelmektedır Buyuk çatırtıdan ıtıbaren bır gelecek yoktur Evren hıçbır zaman buzulmeye başlamasa bıle kı çoğu bılım adamının göruşu budur zaman sona erebılır Bu karadelıklerın ıçınde gerçekleşecektır Bır karadelığe duşen gozlemcı delığın merkezıne doğru çekılır Bu merkez uzay ve zamanın sona erdığı mutlak tekıllık noktasıdır Karadelığın tekıllığı evrenın kalan kısmı ıçın zamanın sonu anlamına gelmese de delığın ıçıne duşen cısım ıçın bu böyledır Her turlu fizıksel var oluşun sonu. Zamanın bır ozellığı de hıçbır kesıntıye uğramadan akmasıdır Fı/ıkçıler yıllarca bu gerçeğı sorgulama gereğı bıle duymamışlardır Laboratuvarlarda bazı yuksek enerjılı atom altı parçacıklarla yapılan de| Devamı 10. Sayfada