Katalog

YAŞ AM Stres, duygular ve vücudumuz... Daha kolay hastalanır mı olduk? Stres vücudun savunma mekanizmasını bozuyor ve çeşitli hastalıklara karşı savunmasız mı kalıyoruz? Yankı Yazgan artın Selıgman, 196O'lı yılların sonunda farelerle yaptığı bır de neyde, depresyonun oluşuna ılişkın bır mekanızmayı sınamıştı Kaçamayacakları koşullar altında elektnk verılen fareler bır sure sonra pasıfleşıyor ve "teslım" oluyorlardı Öğrenilmış umarsızlık adı verılen bu fenomenın, depresyonun gelışımıne yatkınlık sağlayan bır durumu açıklaması, bugun genel kabul gören bır göruş Ancak, aynı farelerın "depresıf" olmak (pasıfleşmek ve teslım olmak) yanı sıra kolay hastalanabılır hale geldıklerı de dıkkat çektı Tumör oluşturan hucreler enjekte edılen farelerin bır kısmına kaçamayacakları koşullar altında elektnk uygulandı Bu fareler, tum dığer fare gruplarından çok daha yuksek oranlarda tumör sahıbı oldular Kaçma şansı olan, kımıldayabılen fareler ıse tumör oluşturan hucrelere karşı uygun savunmalar gelıştırebıldıler Son beş yılda yapılan çalışmalarda ıse kaçılamayan elektnk uyaranlarının vucuttakı Thucrelerının faalıyetını engelledığı gösterıldı Thucrelerı (Tlenfosıtlerı) vucuda gıren yabancıları tanımak ve "gerekenı yapmakla" gorevlı bır bağışıklık sıstemı elemanı rarlayıcı olduğu durumların ortaya çıkmasını onleyerek bağışıklık sıstemının hırpalanmasını önler Burada dıkkatle ustunde durulması gereken bır nokta var Stres, doğrudan ve dolaysız etkılerle hastalık meydana getırmez Bağışıklık sıstemınde aksamalar yoluyla has• talığın oluşmasına ortam sağladığı duşunuluyor M Günlük yaşam ve stres "Çok streslıyim", "streslm son gunlerde arttı" ya da "stres yapıyor" gıbı ıfadelerı duymak ıçın, bır psıkıyatrıst ofısınde bulunmak şart değıl Gundelık dılde her turlu rahatsız edıcı ya da tatsız duygular uyandırıcı durumu stres olarak adlandırmak, stresin ımajını bır mıktar sarsıyor Olayları daha farklı adlandırmak, lyıkotu, kestırılebılırkestırılemez, şıddetlıyumuşak vb tarıf edıcı ıfadeler kullanmak (Selıgman'a bakılırsa) daha anlamlı Bır ölum olayını duşunun Muthış acılar ıçınde kıvranan, bılıncı puslu bır kışının olumu ıle genç bır yaşta açlık grevınde ölen bır kışının ölumu yakınları ıçın farklı stres getırır Eşını kaybeden bır kışının, uç yıl ıçerısınde depresyon geçirmesi oldukça yuksek bır olasılık Bu grupta yapılan çalışmalarda, depresıf durumda olan eşlerın bağışıklık sıstemlerının onemlı ölçude baskılanmış olduğu ortaya konmuş Başka etkenlenn de olaya katkısıyla ölumcul bır hastalığın belırmesı ışten bıle değıl Nıtekım, eşını kaybeden pekçok yaşlı kışının bır sure sonra onu ızlemesı, "adeta beklıyormuş gıbı" dıye yorumlanan ve hıç seyrek olmayan bır durumdur Stres yanı sıra çeşıtlı "ruh hallerı' nın de vucut sıstemlerı ustunde etkllerı olduğu kestırılebılır bır durum Ancak, ruh hallerını (uzuntu, ofke, coşku gıbı) hayvt ilarda canlandırmak pek mumkun olmadığı ıçın, yeterlı benzerlıkte hayvan modelı kullanılabılen laboratuar çalışmaları şımdılık yapılamıyor Ruh hallerıne eşlık eden fızyolojık değışıklıklerın benzerlerı, hayvanlarda yaratılabılmekte Buradan ve ınsanlarda yapılan gozlemlerden varılan sonuç, belırlı ruh hallerı ve duygusal degışıklıklerın vucut açısından başlıbaşına bır zarar verıcı etkısı olmadığı Ancak ruh halının kalıcılık kazanması egemen renk halıne gelmesı, başka durumların varlığına fırsat vermemesı, sağlık problemlerının ortaya çıkmasına yol açabılır dıye duşunuluyor Butun bu verıler, ınsanın bedensel sağlığı ustunde zıhınsel bır kontrol sağlama duşunu akla getırıyor Bu ne olçude mumkun 7 Henuz bır şey soylenemıyor Ama zıhnımızdekı yuklenme ve değışıklıkler sonucu daha kolay hastalanabılır hale geldığımız bu konudakı ılk desteklı bılgımız Dertsızlık ve sağlıklılığı eş sayan bır kulturun parçası olarak bu "yenı" bılgılerı pek yadırgamıyoruz iy'a ilk ayak basış, uzay uçuşlarının öncusu Wernher von Braun'un gözünde, gezegenler arası büyük yolculuğun sadece ön hazırlığı niteliğinde, eğlenceli bir oyundu. Von Braun'un düşüncesınde Gıineş Sistemi içinde gezegenleri araştıracak bir yolculuk çoktan somutlaşmış, hatta örümcek âyaklı robotlar, uzayın derinliklerinde yeni dönemi başlatmışlardı bile... Voyager 1 ve 2, bu gezegenler arası yolculuğun kahramanları oldu. Fırlatılışları, dış gezegenler olarak bilinen Jüpiter, Satürn, Uranüs ve Neptün'ün Gıineş çevresinde dolammlarında inci taneleri gibi birbiri ardına sıralandıkları bir döneme denk getirildi. Bu sıralanış, 175 yılda bir gerçekleşiyordu ve Voyager'ların gezegenleri ziyaretleri kolaylaşacaktı... Uzay konusunda son 15 yılda edinilen bilgi, son yüzyılın birikiminden daha yoğun ve daha fazlaydı. Bilim, nereden nereye gelmişti! Gaiileo teleskopunu ilk kez Satürn'e yönelttiğinde "Kendimi limona benzer bir şeyin yanında buldum" diyecek, çağdaşı Hollandah doğa bilimci Christiaan Huygens, 1655'te Satürn'ün halkasını keşfettiğınde şaşıracak, korkacak ve gözlemlerini şifreli yazacaktı. Çunkü kiiisenin betimlediği "Evren tablosu"nu değiştirmenin ve insanların dini inançlannı sarsmamn bedeli en azından hapıs cezasıydı... Gerçi zaman çok aktı, düşünceler epey değişti, ama gene de Voyager'ın öyle korkulardan etkilenecek bir yapısı olmadığma seviniyor insan: Satürn'ün halkasının (veya halkalarının) gerçek görüntülerini ve yapısını Huygens'ten 324 yıl sdnra, Voyager'dan öğrendik... Aynı şekilde. 300 yıldır sırrını koruyan Jüpiter'in "Büyük Kırmızı Leke"sinin, gezegenin üst yüzeyindeki müthiş bir fırtınanın işareti olduğunu da... Bu sayımız uzay ağırlıklı... Orta sayfa yazımız, zaman kavramını uzay boyutunda araştırıyor ve bu konuda dergimize sorular yönelten okurlarımıza oldukça doyurucu yanıtlar veriyor... Gelecek cumartesiye kadar, mutlu bir hafta dileklerimizle... A HAFTANIN 6ÜNDEMİ Stres ve savunma sistemi Bu deneylerın açtığı yolda yapılan çeşıtlı çalışmalar, stres, duygularımız ve vucudumuzun ışleyışı arasındakı ılışkının yenı boyutları ustune eğıldı Araştırmacıların ortak varsayımı, stresin ozellıkle lenfosıtler ve dığer beyaz kan hucrelerı ustundekı etkılerıyle vucudun hastalıklara karşı savunma sıstemını bozduğuydu UCLA'dakı bır araştırma ekıbı, farelere elektnk akımını ıkı tarzda uyguladı Aralıklı olarak elektnk şoku verılen farelerın beyınlerı, ağrı dındırıcı vucut maddelerı olan endorfin ve enkefalin salgıladı Sureklı verılen şokta bu salgı olmuyordu Endorfın ve enkefalin maddelerının, ozellıkle "olduren" hucreler adı verılen beyaz kan hucrelerının uretım ve faalıyetıne ters bır etkı yaptığı kuşkusu araştırıldığında, bu kuşkuyu destekleyen kanıtlar bulundu Beynın kaçılamayan koşullardakı şoklarda verdığı reaksıyonun, neden bağışıklık sıstemıne zarar verdığı bır başka tartışma konusu oldu Bır grup, sadece bellı bır şıddetın ustundekı streslerın endorfın salgılattığını (dolayısıyla bağışıklık sıstemını bozduğunu) öne suruyordu Yoksa, her an stres dolu bır dunyada bağışıklık sıstemının ortadan kalkmış olması beklenır Dığer bır grup ıse bır oncekı paragrafta sozu edılen çalışma sonuçlarını eleştırdı Verilen elektnk şokları (stres) kuçuk dozlarda olsa ve aralıklarla tekrarlansa, bu stresin yararı zararından çok olabılır " Öyle kı fare şoklarla/stresle başa çıkmayı öğrenmek ıçın "antrenman" yapabılır Sonuçta, stresle başa çıkabılen, stresin yuksek dozda ve tek O K U R D A N Ş İ Z E açık ve öz olarak e/e alınmıştı. Kırılması gereken zınarlerden bırısı de kışıleraekı motıvasyonsuzluktur Bılınçlı ya da bılınçsız olarak empoze edılmeye çohfilan "Turktye'de araştırma olmaz" duşuncesı, bılım yapmadan bır yer tutanlar tarafından, gercekten çalışıldığında bır şeyler olabıleceğınm ortaya çıkmatı korkusu ıle öne sürülmekte ve umutsuzluğa kapılmaya hazır olan gençler tarafınaan kolaylıkla benımsenmektedır. Bırtakım sonuçlara ulasmak ıçın gelişmıs ulkelere oranla çok daha fazla enerji harcamatnız gerektığı açıktır, ama olanaklarımızı sonuna kadar zorlamamız gerekmektedır Hindistan'dakı bilımsel araitırmalar bu konuda lyı bır ornek olarak gösterılebılır. Hasan Melıh ARAL Cumhurlyet Blllm Teknik • Sahıbı Cumhurıyet Matbaacılık ve Gazetecılık Turk Anonım Şırketı adına Nadlr Nadl • Genel Yayın Muduru Hasan Cemal • Muessese Muduru Emlne Uşaklıgil • Yazı işlerı Muduru Okay Gönensin • Yayın Yonetmenı Orhan Bursalı • Graflk Yönetmen Tüles Hasdemir • Gökyüzü yazılanna ne oldu? Cökyuzu goz/em/ ıle ılgılı bılgılere uzun suredır dergıde yer vermıyorsunuz öysa bız, ayc/o bir kez olsun, "Bu ay gokyuzu" başlığı altında, çoğu ODTU amatorlen tarafından yazılan yazılardan gezegenlert tanımayı, takımyıldızları bulmayı ve gokyuzunu sevmeyi oğrenmıstık fien kendı hesabtma, bır durbun bıle edınmıstım bu yuzden Nedense, bırkaç aydır bv yazılan kestınız Oysa mevsım yaz ve yaz gece/en çok yıldızlı1 Eskısı gıbı, bızım gokyuzunu tanımamıza yardımcı olacak yazılara dergıde sık sık yer vermenız dıieğı ıle saygılar sunarım. Semra ÇALANGU Bilim Teknik'in notu: Gokyuzu yazılarımızın aksamasından oturu ozur dılerız Eylulden ıtıbaren yıne duzenlı yayın başlayacak Zorlamak gerekir 126 sayıda Prof Dr Osman DEMİRCAN'nın "BİÜMDE NEREDEYİZ" yazısında konu çok