Katalog

"* •• ASTROFİZİ K GEN ARAŞTIRMALARI İnsan zamanı yakalayabilecek mi? Baştarafı 9. sayfada neyler duzgun ve kesıntısız meydana gelmedıklerıne daır hıçbır ıpucu mevcut değıldır Zamanda hıçbır yerde ve hıçbır şekılde bır atlama veya kesıntı görulmemıştır Bu demektır kı "zamanın en kuçuk parçası" yoktur Yanı saatımıze ıstedığımz kadar kuçuk zaman dılımlerını gösterecek şekılde ıstedığımız sayıda çızgı çızebılırız Ancak bu arada bılım adamlarının enerjı kuvantlarını bulana değın ener|inın de en kuçuk bırımı bulunmadığını duşunduklerını unutmamak gerekır Bu duşunce kuvantum teorısıyle yıkılmış ve enerjının doğada kuvant denen porsıyonlar halınde bulunduğu ıspatlanmıştı Aynı şey zaman ıçın de geçerlı olabılır mı? Eğer zaman kuvantları varsa bunları chronon dıya adlandırabılırız zaman bır fılm şerıdıne benzetılebılır Filmı seyreden onu bır butünluk ıçınde görur, tek tek karelerden oluştuğunu fark etmez Halbuki bu karelerın uzerınde hıçbır akıcılık ve hareket yoktur Eğer zaman ve uzay da enerjı ve madde gıbı "film karelerı"nden, yanı bölunmez bırımlerden oluşuyorsa bu, tanecık fızığın de bırçok kuramı yıkacak, yenı bır deprene sebep olacaktır Çunku kuvantum teorısınden turetılen ve zamanla enerjı arasında sıkı bır bağ öngören Heisenbergın bellrslzlik ilkesl, gunumuz fızığıflın temel taşlarındandır Heisenberg prensibine göre: Zamanı ne kadar kesın olçmek ıstıyorsak o kadar çok enerjı gereklıdır, enerjıyı ne kadar kesın olçmek ıstıyorsak o kadar çok zaman gereklıdır Buna göre zaman ıhtervalımızı ne kadar çok kuçultursek o kadar çok enerjı harcamak zorundayız Buradan sonra ış oldukça karışıyor Olayı çözumlemek ıçın önce gunumuz fızığınde zamanı olçmek ıçın gelıştırılmış yontemlerı ınceleyelım Son yıllarda teorısyenler atom çekırdeğınde, dort kuvvetten bazılarının çok yuksek enerjı altında tek bır kuvvet halınde bırleşmesı olanağı uzerınde kafa patlatıyorlar 1983'te CERN adlı tanecık hızlandırıcıda yapılan deneylerde, bır nukleer patlama sırasında oluşanın on bın katı kadar bır enerjı altında elektromanyetık kuvvetle kuçuk çekırdek kuvvetının bırleşerek tek bır kuvvete dönuştuğu saptandı Olayı bır de tersınden ele alalım ve bu uçlu kuvvetın var olduğunu duşunelım Bu takdırde zamanın yukanda açıklanan ınanılmayacak kadar kuçuk dılım ıçerısınde henuz bolunebılır ve akıcı olması gerekır kı bu da zaman kuvantlarının sözu geçen dılımden daha kuçuk olduğu anlamına gelmektedır Zaman dılımımızı teorık olarak kırpmaya devam edersek "Planck Zaman Bırımı"ne ulaşırız Böyle bır zaman aralığını olçmek ıçın de zayıf çekırdek kuvvetıyle elektromanyetık kuvvetı bırleştırmek ıçın gereklı enerjının mılyar çarpı mılyar buyukluğu kadar enerjı gereklıdır Teorısyenlerın ıddıasına göre bu ınanılamayacak kadar yuksek enerjı duzeyınde gravıtasyonun da katılımıyla dör+ ana kuvvetın bıleşımı sağlanabılecektır Ancak bılındığı gıbı gravıtasyonun zaman açısından çok özel bır anlamı vardır ve Planck Zaman Bırımı kadar kuçuk bır zaman dılımı uzerındekı etkısı ayrıca ıncelenmelıdır Kımse bu konuda kesın bır şey söyleyemese de, genel kanı odur kı, Planck Zaman Bırımı'nı olçmek ıçın gereklı enerjı mıktarının buyukluğu, bu enerjı kıtlesının yarattığı gravıtasyon kuvvetının de hesaba katılmasını gerektırmektedır Buradan çıkan sonuç şudur: Planck Zaman Bırımı'nı olçebılmek ıçın bır karadelığe benzer ışlev görecek bır gravıtasyon alanı yaratabilecek kadar buyuk bır enerjı gereklı Tabıı bu olaya bızım krononların ızın verıp vermeyeceğı de ayrı bır sorun Böylece çok önemlı bır noktaya vardık Planck Zaman Bırımı'nden daha kuçuk bır zaman aralığının ölçulebılmesı olası değıldır Yanı zaman bu aralıkta bolunebılır nıtelıkte ıse bıle bu bırım bızım zaman anlayışımızın sonudur Sentettk lifler üzerine naMedllen karadğer hucrolermin tam bır karadğer oluşturmasına çalışılıyor. Hayvanlara nakledilen karadğer hücreleri yaşıyor. Hedef, karaciğerin tüm görevlerini üstlenen tam bir karaciger oluşturmak Tüpte karaciger üretimine doğru ucudu zehırlı maddelerden arındıran karaciger çalışamaz hale gelınce, kışıyı olum tehdıt eder Ağır karaciger hastalarını çoğu zaman organ naklıyle kurtarmak mumkun Ama pekçok hastanın bu konudakı umudu kırılıyor, çunku "bağışlanmış" organların şayısı ıhtıyacı karşılamaktan uzak Harvard Ünıversıtesı'nden cerrah Joseph Vacanti şımdı, gunun birınde bu organları gereksız kılabılecek bır yöntem uzerınde çalışıyor Cambrıdge'tekı Massachusetts Teknolojı Enstıtusu'nden meslektaşlanyla bırlıkte vacanti, tek tek karaciger hucrelerınden, tum fonksıyonları yerlne getırebılecek blr karadğer dokusu gellstirme çabasında V hucrelerı altı ayı aşkın suredır yaşıyor Ustelık, başka şeylerın yanı sıra kan damarcıkları ndakı basınç dengesını sağlayan ve tıpık bır karacığer urunu olan albümin adlı proteını de üretıyorlar Zamanın inanılmaz boyutları Zamanın bundan henuz uç yuzyıl önce, çok çok kuçuk bır ölçum aralığı ıçınde belırlendığını duşunmek ne kadar da zor Bu aralık ınsanın duyumsayabıldığı zaman dılımlerıyle sınırlıydı Yanı ölçumler bır sanıyenın onda bırınden bır ıkı bın yıla (tarıh bılımının ulaşabıldığı sınır buydu) kadar uzanıyordu Bugun ınsanoğlunun takıp edebıldığı en kısa ve en uzun surelı olayların oranı, bır ınsanla tum evrenın buyukluklerı oranına eşıttır Elımızdekı araçlar bıze bundan on beş mılyar yıl once gelışen olaylar hakkında fıkır verebılmektır Ancak bılım ve teknıktekı tum gelışmelere rağmen, zaman kavramı içinde hâlâ blr bilmece saklı duruyor: Zaman, ınsanın sadece olçtuğu değıl, aynı zamanda hıssettığı bır şeydır Herkes zamanın acımasızca akıp gıttığını, geleceğe doğru uygun adım ılerledığını duyumsamaktadır Pekı nedır, butun bunların anlamı ya da sebebı"? Bu duzgun akışın bıze zaman zaman olağanustu yavaş ya da hızlı gelmesı nasıl açıklanabılır? Işte psıkolojı ve fızık ılımlerının kesıştığı bu noktada, ınsanzaman ılışkısının gerçek anlamı gızlı duruyor Amaç, yeni bir karaciger Bilım adamlarının hayalı, naklı gerçekleştırılen bu hucre dokusundan, yavaş yavaş hasta karaciğerin tum gorevlerını üstlenen komple yeni bir karadğer oluşturmak Fonksıyonlarını yıtıren eskı organın da zamanla deforme olacağı göruşunde bılım adamları Ancak hıç kuşkusuz bunun ıçın gereklı teknığın gelıştırılebılmesı ve ınsanlar uzerınde uygulanabılmesı ıçın daha yıllara ıhtıyaç var Büyüyen karaciger Vacanti hayvanlar uzerınde yaptığı araştırmalarla, 'buyuyen karacığer" taslağını denedı Sağlıklı farelerın karacığerlennın bazı bölumlerını aldı ve enzımlerın yardımıyla dokuyu tek tek hucrelere ayrıştırdı Bu 'yapı taşlan'nın yabancı bır farenın vucudunda gelışebılmesı ıçın de rafıne bır yola başvurdu Hucrelerı, bıyolojık olarak ındırgenebılen sen tetık lıflerden oluşan ınce bır 'dalın" uzerıne yerleştırdı Bunları, daha once buyumeyı gelıştıren maddelerle donatmıştı Böylece ortaya çıkan yapay dokuyu da bazı hayvanların karacığerlennın yanına ' monte ettı" Sentetık yapı sayesınde kan damarcıkları bu hucre sıstemını kolaylıkla aşıp, oksıjen ve besın temınını gerçekleştırebılıyOrlar Hucreler bu yumeye başlıyor, sentetık madde tse yavaş yavaş yok oluyor Vacanti bu konuda şımdıden bazı başarılar elde ettı Naklı gerçekleştırılen karacığer Proton parçalanması Bılım adamları, bugune kadar ıstıkrarlı kabul edılen protonları parçalayabılırlerse, çok çok kısa suren ölçulebılır reaksıyonlar oluşabılır Protonları ayırmak başarılabılırse, sanıyenın bın mılyarda bırımının bın mılyarda bırımı kadar bır zaman dılımını gözlemlemış olacaklar Bu sure, ışığın bır atom çekırdeğının çapının mılyonda bın kadar yol alırken gereksindığı zamandan daha kısadır Eğer krononlar, yanı zaman kuvantları varsa ve bunlar yukanda belırtılen zaman dılımınden buyukse, kuvvetlerı bırleştırme fıkrınden vazgeçılmelıdır, çunku bu olay bır "fılm karesının" tespıt edemeyeceğı kadar kısa surmektedır "yardımcı" karaciger Bu nedenle de vacanti ve meslektaşları kısa vadede kendılerıne daha mutevazı bır hedef koydular Bellı maddeler ureten karacı ğer hucrelerını tecrıt edıp bunlarla "yardımcı karaciger" olarak çeşıtlı arızaları onarmak ıstıyorlar Sarılık olmuş ve safrakesesı boya maddesı Bılırubın'ı zehırınden arındıramayan bır bebekte, örneğın ozel olarak bu ışlem ıçın gereklı olan enzımı sağlayan bır hucre naklı gerçekleştırılebılır Bunun ıçın anne babadan alınacak 1530 gram ağırlığında bır doku yeterlı olurdu Anne ya da baba ıçın bu buyuk bır kayıp meydana getırmezdı Karacığer kendını şaşırtıcı bır hızla yenıledığınden, kesıp alınan doku parçası kısa surede yenıden buyurdu (sn) 10