Katalog

S A Ğ L I K H A B E R L E R İ S A Y F A S I Beyinde kısa devre: Sara Türkiye'de 400 bin kişiyi etkileyen sara hastalığı üzerine uzmanların görüşleri. rını kaçırabılır, hatta dışkısını da kaçırabılır Sara nöbetının kendısı tek bır nobet ve çok kısa surer 12 dakıka ıçınde kasılmalar ortadan kalkar ve kışıde bır gevşeme ve uyuma halı ortaya çıkar Bu uyku halı yarım saat cıvarında devam ettıkten sonra kışı yavaş yavaş uyanır Grand mal dedığımız bu turde nöbetın başlaması ıle sonu genellıkle bır saatı aşmaz Fakat bazı kışılerde bırıncı nobet ın bıtmesinden hemen sonra maalesef eğer doğru ılaç verılmez, doktora göstenimez ve elektrıksel boşalım çok fazla olursa, bır ıkıncı nöbet daha gelebılır Art arda gelen nobetler nedenıyle solunum yetmezlıklerı ve ağzından gelen salyayı ve kusmuğu yutma nedenıyle gerçekten hayat tehlıkeye gırebılır" Demek kı sara nobetınde başlıca nokta, hastada bılınç kaybı Ve bılınç kaybı sonucunda ortaya ıstemsız davranışlann çıkması Doktor Kohen'ın tanımladığı sara nobetı, grand mal denenı Bunun, daha hafıt geçenı de var Sağlık sohbetleri Hazırlayan: Edip Emil Öymen G ordıon duğumunu çözuveren Buyuk iskender, Roma Imparatoru Jul Sezar ve Rus romancı Dostoyevski arasında ne gıbı bır benzerlık var? Tarıhın çok farklı donemlerınden gelen bu ız bırakmış kışılerı tarıh kadar, hayatları boyunca çektiklerl bir hastalık da bırleştırıyor Bu hastalığın adı tıp dılınde epilepsi, Turkçede sara. Ingıltere'de yaklaşık 300 bın kışıyı, Turkıye'de neredeyse 350400 bın kışıyı etkileyen bır beyın hastalığı sara Her yıl bu sayılara yenılerı katılıyor Sara nedır? Sara ıçın beyın hastalığı dedık Beyın, kapalı bır kutu Içıne gırılıp bakılamıyor Ancak ıçerıde olanlar, davranış olarak dışarı vuruluyor Böylece bız de ıçerıde ne olup bıttığı hakkında fıkır yurutebılıyoruz Örneğın apandısıt amelıyatla alınır Orada bır sorun çıkmışsa, cerrah kışıyı amelıyat eder, yanı vucudunun orasını açar bakar Zararlı bır durum varsa da mudahale eder, keser alır Beyın ıçın amelıyat hem bu kadar kolay değıl hem de bazı durumlarda mumkun bıle değıl Çunku beyın, mılyonlarca ve mılyonlarca sınır ağından oluşan bır yumak Bır yerı duzeltırken dığer bır yerı bozmak kolay Sarada da amelıyat ederek sorunlu bolgeye bakmak bu yuzden her zaman mumkun olmuyor luyor Ya da başka tur ılaçlar, bıraz once de belırtılen GABA denen kımyasal maddenin beyinde artmasına yol açıyor Boylece etektrıksel bosalım yıne onlenmış oluyor Demek kı saranın tedavısınde "elektrik dengesım" yerlı yerınde tutmak esas Ama acaba yeterlı mı? İlaç kullanımı Doktor Kohen: "Ilaç kullanımında onemlı noktalar Hasta ılaçsız yapamıyor Birincisi, doktorun tavsıyesıne gore duzenlı olarak kullanılması şart ılacın İkincisi, ılacın kandakı duzeyının sureklı kan kontrollerı ıle ızlenmesı ve önemlı artışlara ya da azalmalara göre ılaç mıktarının değıştırılmesı gerekır Üçüncu onemlı nokta, bırden tazla ılacın kullanılmaması Dörduncu onemlı nokta hastanın aılesının sara hakkında devamlı eğıtımden geçırılmesı gerekmekted.r Hastalığın yan etkılerınden dolayı ya da hastanın duzenlı tıbbı kontarollerden geçırılmesı, Bvıtamını sevıyesınden dış etlerı sağlığına kadar her şeyın tekrar tekrar muayene edılmesı gerekıyor Eğer edılmezse hastalar bır sure sonra sara hastalığı nedenıyle ve verılen ılaçlar nedenıyle bırçok yan etkıyı de gostermeye başlıyorlar " Diğer "nobetler" Grand mal denenın dışında daha nadır gorulen nobet şekıllerı de var Bunların bır kısmı beyın merkezınden gelen ve butun beyne yayılan, ani dalgınlık ve ani şuur kaybı nöbetlerl. Bırey konuşurken bırkaç sanıyelık bır bılınç kaybı nbbetı geçırıyor Bunun çevresındekıler farkına varıyor Kendısı fark etmeyebılır Eğer o kışı konuşuyorsa aynı heceyı tekrarlamak gıbı, eğer daktılo yazıyorsa aynı harfe bırkaç kez basmak gıbı, eğer bır yere gıdıyorsa yanlış yola sapmak gıbı böyle durumlar meydana gelebılıyor Bunların bır kısmı temporal nobet dedığımız, temporal lob nobetı oluyor Bu bolgedekı nobetlerde bır kaç değışık şey meydana gelır Bırıncısı bu onceden bır 'haber', bır 'aura', hıs olarak, yanı kışı onceden bu nobetı geçıreceğını hısseder Bu bazen bır tat veya koku hezeyanı şeklınde, yanı hıç bugune kadar duymadığı, ama tatsız bır tat veya koku şeklınde olabılır Bundan sonra buyuk bır sıkıntı, uzuntu, başına bır felaketın geleceğı duygusu gıbı bır duygu ıle beraber bır hozeyan tablosu Aynı zamanda ellerde tıtreme, ağız kuruluğu, ıdrara çıkma ısteğı ve vucudunda soğukluk şeklınde bır belırtı ıle gelıyor " Sara, gorulduğu gıbı tamamen beynın ıçınde meydana gelen, dışarıya sadece elde olmayan, yanı ıstemsız davranış olarak vuran bır durum Onlem alınmazsa, olume dahı goturebılen bır hastalık Eskıden bu hastalığın teşhısı ıçın hastanın ıçıne gırdığl duruma bakılarak karar verılırdı Artık gunumuzde, vucudun ıçının fotoğrafını, fılmını çeken ılerı teknolojı ıle çalışan karmaşık aygıtlar var Acaba bu modern yontemler neler? Bır dığer nokta da şu Beyin, kımyasal maddelerın, elektrıksel uyarıcılarla tıpkı enerji nakıl hatlarındakı gıbı oradan oraya nakledılmesı ıle çalışan bır elektıik santrall. Nasıl bazı santrallarda da hatakaza olabılırse ınsan beynınde de bazı kışılerde tabıı bu enerjı naklı her zaman duzgun gılmeyebılıyor Aksamalar oluyor Yanı beyın kontak yapıyor Sıgortası atıyor Işte o zaman, beynın her zaman duzgun bıçımde yonettığı davranışlar tam bır başıbozukluk ıçıne gırıyor, alt ust oluyor Sara, en basit tanımı ile beyinde kontak demek. Sara hastalığının tıp dılındekı adı, yanı "epılepsı" dezaten eskı Yunancada "lapsus", boşalma sözcuğunden qelıyor rafısı, het bcan ya oa pozıtron tomogratısı, ya da Spet Scan dedığımız Sıngle Photon Emıssıon tomografısı dedığımız uç teknık var Bu onlemlerle beynın ıçındekı en u(ak tumorler, eğer varsa kan damar yumakları, "nedbe" dokusu ızlerı, yanı doğum sırasında bebekte oluşmuş ve sonradan epılepsı meydana getırebılecek "nedbe" dokusu ızlerı tespıt edılıyor Işte bunlar tespıt edıldığı zaman, tedavı ona gore uygulanır Spet dıye ısımlendırılen aygıt, beynın kan dolaşımını ve beynın kan kullanımındakı değışıklıklerı veya anormalhklerı gösterır Bunların sonucunda hastanın herhangı bır amelıyat veya gırrşıme gereksınım gosterıp gostermedığı ortaya çıkar " Türkiye'de sara Sara tedavısı açısından acaba Turklye'de kendıne ozgu sorunlar var mı? Bu soruyu da Istanbul'da noroloji profesoru Gencay Gursoy'a yönelttık "Hayat boyu tedavı edılıp şıfa bulan çok az oranda saralılar dışında kalan buyuk çoğunluk omur boyu ılaç kullanmak zorunda Bunun doğurduğu bırtakım sorunlar var Turkıye gıbı kulturel yapısı bolgeden bolgeye değışen bır ulkede sureklı ılaç kullanımını surdurebılmek son derece zor Hâlâ mesela sara bıraz açıklaması mıstık temellere dayandırılan bır geçışı olan bır hastalıktır Uzun yıllar dunyada ve Turkıye'de bu hastalığın ılaç tedavısı dışında, hacı, hoca, muska gıbı yollarla tedavı edılmeye çalışılmıştır Bugun hâlâ Anadolu'nun bırçok yoresınde sara hastalarının bu yöntemlerle tedavı edılmeye çalışıldığı yerler var Bu gıderek azalan bır oranda suruyor Bır taraftan da ılaç kullanımının doğurduğu problemler var Profesor Gursoy Ilacın aksatılması durumda neler olablleceğini de şöyle ozetlıyor "Ulaşım problemlerı olan, dıyelım kışın yolları uzun sure kapalı olan kuçuk yerleşım bırımlerınde, Doğu Anadolu'da sureklı ılaç kullanmak zorunda olan sara hastalarının durumu çok krıtıktır Çunku ılaçlarını yazdan depo etseler ya da yanlarında sureklı bulundursalar bıle bu kuçuk bınmlerde bazı durumlarda ılacın bırkaç gunluk aksatılmasından dolayı ortaya çıkan ve yaşamı tehlıkeye sokan problemler olabılır Buna "epıleptık status" dıyoruz Turkçede bır karşılığı yok Durdurulması ımkânsız olan, ılaç verılmedığı surece bırbırı arkasından gelen nöbetlen kastedıyoruz Bu, ılacı 23 gun aksatan bır sara hastasında ortaya çıkabılır Netes alamaz ve nobetler bırbırını ızledığı ıçın sırf doğru seçılmış bır damar ığnesı usulunce yapılamadığı ıçın hastalar kaybedılır " N Saranın kökenleri Elektrik boşalması Ne boşalması b u 7 Elektrik boşalması Çok eskı çağlardan berı bılınen ve korkulan bır hastalık bu yuzden sara Çunku elektrığın ne zaman boşalacağı onceden bılınmıyor Bu boşalma anı da kriz, yanı nöbet dıye tanımlanıyor Pekıyı ne oluyor o zaman 9 Bu soruyu Londra Unlversitesi Charıng Cross Tcp Fakultest noropsıkıyatrı uzmanlarından Doçent Doktor Dora Kohen'e yönelttık "Sara hastalığı kendını bırkaç değışık şekılde gösterır Bırıncı şeklı en ağırıdır Grand mal denır buna Bılınç kaybıyla bırlıkte kışı yere duşer, kollarında bacaklarında ıstemsız guçlu kasılmalar ortaya çıkar Kışı buyuk ıhtımalle dılını ısırır Kasılmaların sonucunda ağzından kan gelebılır, salya gelebılır Gene bılıncın de kayıp olmasından dolayı ıdra Modern yontemler Doktor Kohen: "CT Scan ya da bılgısayarlı beyın tomog Sara'ya neyın yol açtığı konusu, bılım adamlarının uzennde sureklı çalıştığı temel sorulardan bın Kısaca GABA denen, gammaamınobutırık asıt adı verılen bir kimyasal maddenin beyin dokusunda az bulunması, saraya yol açan başlıca etkenlerden bın olarak duşunuluyor Bır dığer olası neden, Doktor Kohen'ın de sozunu ettlğı "nedbe" denen oluşum Bu, Osmanlıca bır sözcuk Bir tür yara izl demek. Damar ve sınır bakımından zayıf bır nokta Beyinde olduğu takdırde sınır lıflerı arasındakı ıletışımı aksatan bır engel Tıpkı, ışlek bır caddenın ortasında açılan ve bır turlu kapatılmayan bır çukur gıbı Trafığın akışını yavaşlatan, kazalara yol açan bır engel gıbı Sarada bır başka olası neden, kalıtım. Yanı anababada ya da oncekı kuşakta sara varsa bır sonrakı kuşağa geçme olasılığı buyuk Sarayı onleyıcı ılaçlarından da söz etmek mumkun Ancak ılaç tedavısı, sarayı tamamen geçırmeye her zaman yaramıyor Saranın kaybolduğu durumlar olduğu kadar, ılacın omur boyu kullanılması gereken durumlar da var O halde ılaçlar ne yapıyor? Elektrıksel boşalımın eşığını yukseltıyor Yanı boyle boşalım ıçın gereken eşığı yukseltıyor Nobetı ön