Katalog

Tl P Bİ L İ M KÜLTÜR anatomisinde üç boyutluluk İnsan vücudunu her açı ve noktadan gösterme yetkisîne sahip kompüterize anatomik disketler özellikle tıp öğrencilerine yeni ufuklar açacak. Insan Apollo 11 ve sonrası Ay yolculukları hangi sırları aydınlattı? Vehbi Belgil pollo11'ın ay yolculuğu, bırçok sırları çozmuş, fakat, yerıne, daha da çozulmez sııiar getırmıştı Bu durum, 6 yolculuk daha gerektırdı Son bır yolculuk, Apollo18 adı verılen gezı oldu Fakat, bunda aya ınılmedı, Amerıkan ve Sovyet uzay adamları, bır araya gelıp dostluk gosterısı yaptılar Yazımızın konusu uydumuzun eskı ve yenı sıraları ıle bu yolculuklar olacak A fılmlerdekı gıbı), sonra gelıp ustunuze, başınıza konuyor Apollo12, bozulan bır televızyon alıcısını Surveyor3'un bazı parçalarını gerı getırdı deprem araçlarının çalışmalarını denedı Sonra gerı döndu Apollo13 C olorado'da bır bılgısayarda şekıllendırılen ınsan vucudu, bılım adamlarınca, vucudun ılk uç boyutlu goruntusu olarak nıtelendırılmektedir Insan vucudunu duşunulebılecek her açı ve noktadan gösterme yetisine sahlp olan bu kompüterize anatomi, gerçekten çok genış bır kullanım alanına sahıp olacak ve hatta optık dısklere bıle kaydedılebılecektır Bu, dığer dallara oranla, özellikle tıp öğrencilerine, C6rrahlara ve radyologlara yenı ufuklar açacaktır Denver, Colorado Universltesı Sağlık Bılımlerı Merkezı'nden Davld G. VVhltlock ve arkadaşları, verilerl butunleştırmek amacıyla dondurulmuş bır kadavranın duzlemler lialınde serı fotoğraflarını çektıler Sonra, her fotoğraf ıçın koordınatlar belırlenerek, bu bılgıler bılgısayara yuklendı Şımdıye dek bu araştırmacılar, bır dız ve kalçayı kesıtlere ayırarak göruntulemeyı başardılar Üç boyutlu görüntüler VVhıtlock ve arkadaşlarınca gelıştırılen kesıtleme makınesı (mıllıng machıne) mılımetrenın dortte bırı ıncelığınde kesıtler alabılmektedır Bu kadar ınce parçalara bolunebılen gorunumler, uç boyutlu göruntu halıne getırıldığınde, ayırt edılemez blr butun oluştururlar Sonuçta tek tek kas lıflerının bıle gözlenebıleceğı kadar ayrıntılı, mukemmel ve uç boyutlu bır anatomik yapı elde edılır Bılgısayarın sağladığı gerçeğe uygun renkler sayesınde, amellyatlar daha kolaylaşabılır Bu yontem, aynı zamanda doktorlara nukleer magnetık rezonans (NMR) benzerı yöntemlerie elde edılen sonuçları değerlendırmede de yardımcı olabılır Komputerıze anatomi, kasların doğrultularının ayrıntılı ıncelemesını olası kıldığından, bu yolla eklem ışlevlerının mekanık analızınde de gelışme kaydedılecektır Futbol Federasyonları da eklem yaralanmalarımn daha lyı tedavı edılmesıne yardımcı olabılır duşuncesıyle, bu araştırmaya ılgı duymaktadırlar VVhltlock, bılgısayarın özel bır kası netleştlrmek amacıyla kuüanılabılmesı Içın, databasede (verıtabanı) kaslar tek tek ışaretleyıp renklendıriyor Aynı zamanda, ılk kez VValt Disney Studyoları'nda gehştirılmış canlandırma (anımatıon) yöntemlerıne başvurularak, kasların elle ışaretlenmesı gerçekleştıriliyor Projede çalışan bır başka araştırmacı Vıctor M Spıtzer, grubun asıl amacının, bılgisayar içın tek bır sınır veya arterın göruntusunu netleştırerek çızımını sağlayacak ondalık sıstemlen kullanıma sunmak olduğunu söyluyor (S.Ö.M.K. Scientlflc Amerlcan Aralık 88) Apollo11*1 n uç astronotundan ıkısı, Armstrong ıle Aldrın, aya ayak basmış, 10 kadar olçu aracını yerlerıne yerleştırmış, 21 saat 36 dakıka ay uzerınde gorev yapmışlardı Uçuncu astronot Collıns ıse bu sure ıçınde, durmadan ayın çevresınde dönmuş arkadaşlarının donuşte kendısı ıle kenetlenmesını beklemıştı Bırtaksının, kontak kapatmadan, kapı onunde muşterısının donuşunu beklemesı gıbı Ayla ılgılı ılk bılgı şuydu Uydumuz uzerınde canhlığın hıçbır şeklınden eser yoktu Bugun olmadığı gıbı, jeolojık donemlerde de olmamıştı Guneşten gelen radyasyonun ve gece ıle gunduz arasında değışen buyuk sıcaklık farkının canlı yaşamasına olanak bırakmadığı anlaşılmıştı Ayda, gorunurde su da yoktu Ama dıplerde olabılır mıydı? Buna karşılık, ayda, canhlığın onemlı yapı taşı karbon boldu Ay tozlarına karışmış halde Nereden gelmış olabılırdı bu karbon7 Kımılerıne gore guneş ruzgârları ıle guneşten, kımılerıne gore ay yuzune duşen meteorıtlerden, kımılerıne gore, eskı donemler.n ay atmosferınden gelmış olabılırdı Bazılarına gore de ayın oluşma sırasındakı lavlardan Başka bır sır uydumuzun yaşı ıdı Ay, dunya ıle aynı zamanda mı oluşmuştu, sonradan mı eklenmıştı? Yoksa Darwın'ın gökbılımcı (astronomer) oğlu G H Darvvın'ın duşuncesıne gore, Pasıdk Okyanusu'nun şımdıkı yerınden koparak m ı ' Dahası, ay taşlarının yaşı ıle ay tozlarının yaşı arasındakı bır mılyar yılltk farktı Taşların 3 mılyar 700 mılyon yıl onceye aıt oldukları tozların ıse 4 mılyar 600 mılyon yaşında oldukları saptanmıştı (radyokarbon yöntemı ıle) Bunlara benzer daha bırçok sır çözum beklıyor ve bu çözumler yenı yolculukları gerektırıyordu Apollo12 gezısı çok başarılı oldu, hatta ılk yolculuğun astronotlarını bıraz kıskandırdı Fakat, gıdışdönuş 10 gun suren yolculuk pek de lyı koşullarda başlamadı Sıcım gıbı bır yağmur, şemsıyesız gelmış olanları sırsıklam ıslatıyordu Gök tehdıt edıcı bulutlarla kaplı ıdı Şımşek, yıldırım olasılığı çoktu Bu durumda, normal olarak, gezının ertelenmesı gerekırdı Fakat Başkan Nıxon'ın (seçımlerde hıle yaptırdığı ıçın gorevıne son verılen başkan) fırlatılış merasımınde hazır bulunması ıptalı önledı Yolcuları goturecek Saturn roketının motorları, kalkıştan 9 sanıye once ateşlendı Her yer turuncu bır renge boyandı Ateş rampasının uzerınde bırıkmış bulutlar bıle Ve uçuşa geçıldı Tarıh, 14 Kasım 1969'du Gunlerden perşembe Fuze henuz havalanmıştı Sırlar Batıl şeylere ınananların dedıklerını haklı çıkaracak bır olayla karşılaşıldı Apollo nun bu 3 gezısınde 11 Nısan 1970'de fırlatı lan araç ayın çevresınde bır tur attıktan sonra donmek zorunda kaldı, 142 saat 52 dakıka uzayda kalan araç 144 saat yanı gıdışdonuş 6 gunluk bır yolculuktan sonra dondu An zanın onemlı sonucu, Apollo yolculuklannın 20'den 18'e ındırılmesı oldu Aracın sayısının uğursuz sayılan 13 olması başarısızlıkta rol mu oynamıştı? Apollo14 Arıza, Apollo14'un yolculuğunu 11,5 ay gecıktirdı 31 Ocak 1971'de yolaçıkan araç 9 şubatta gerı döndu ve 216 saat 42 dakıka (9 gun kadar) görevde kaldı Aydan dunya ya en çok toprak, taş orneğı getıren araç bu oldu ApollO15 Yeni geziler ki, uçuş komutanı Conrad'ın sesı duyuldu "Henuz havalandık Fakat, ne oldu bılmıyorum, elektrıkler btrden söndu " Uzay yolculuğunda elektrık demek her şey demektı Yerle konuşma yolu bulma fuzeyı yonetme, yemeıçme yıkanma hep elek trıkle ıdı Önce yıldırım olasılığı akla geldı Yedek elektrık kullanıldı Epey bır guçlukten sonra, her şey yoluna gırdı ve uçuş, planlandığı şekılde, başladı Bu sefer, ınış yerı olarak "Fırtınalar Okyanusu" seçılmıştı Her seferde başka bır yere ınılıyordu Dunyaya getırılecek toprak, taş örneklennın başka başka olması ıçın Çöle ınecek bır araç ıle Konya ovasına ınecek bır araç, Guney Kutbu'na veya Lıbya'nın Kattara bataklıklarına ınecek bır araç aynı numunelerı getırer.ıezdı Apollo12arstronotları, tam 10 gun sonra dunyaya dönduler Gıdış, ayda çalışma ve donuş Hepsı 244 saat, 36 dakıka Ay uzerınde 15 5 saat kalındı Bu sure ıçınde, yorungede bekleyen uzay aracı tam 45 kez donuş yaptı uydumuzun çevresınde Gezının hoş bır yanı, daha önce gönderılmış Surveyor aracı ıle karşılaşma oldu Atıldığı sırada bembeyaz olan Surveyor3, ay tozları yuzunden esmerleşmıştı Conrad şoyle dıyordu "Tozlar yuzunden kırlenıyoruz Aya ındırdığımız ve daha önce ınmış olan araçları, toz yuzunden, rahat kullanamıyoruz Ne zaman bır şeye ehnızı atsanız, toz havalanıyor, yerçekımının azlığı nedenıyte de uzun sure havada kalıyor (yavaş çekılmış "26 temmuz7 ağustos" arasında gorev yapan (12 gun) Apollo15 astronotları ay uzerınde 18 saat kaldılar ve bırlıkte göturduklerı ay otomobılını kullandılar Rover adı verı len bu otomobıl kısa zamanda çok yer go rebılme olanağını sağladı Ayda yurumeyı zorlaştıran şey, ay çekımının dunyadakıne gore 6 kat az oluşuyordu En ufak bır hare ket, astronotun, adeta havalanmasına yol açıyordu Çok yorucu ıdı bu Kumda yuru mek kadar yorucu Astronotlara ılk verılen talımat "kanguru yuruyuş" ıle yol almaktı yanı, serçelergıbı sıçraya sıçraya Ama bu da çok yoruyordu Rover bır elektrık otomobılı ıdı Ay'da oksıjen olmadığından, benzınlı motor çalışamazdı Bu gezıde, ay kabınının ay yuzunden havalantnası, canlı olarak yayınlandı Apollo16 1627 Nısan 1972 arasında 11 gun gorev yapan bu aracın astronotları da ay otomo bılım kullandılar Ayı tanıma çalışmaları 20 saat, 14 dakıka surdu 97 kılo ay toprağı ve taşı ıle gerı dönuldu Yolculuk, gıdışdonuş 265 saat 51 dakıka surdu Aya son yolculuğu yapan bu araç, astronotları da ay otomobılı ıle geziler yaptılar, 113 kusur kılo ay taşı ve toprağı ıle dönduler 74 saat, 59 dakıka ay uzerınde geçırdıler kı, uydumuz uzerınde en uzun sure kalma rekoru böylece kırıldı Bu son yolculuk 719 aralık 1972'de yapıldı Ve böylece ay yolculukları sona erdı Apollo17 Apollo18 3 yıl kadar sonra, Apollo dızısınden son bır uzay yolculuğu daha yapıldı Ancak, bunda amaç aya ınmek değıl, Sovyetler'ın Soyuz19 aracı ıle kenetlenmek ıdı Her ıkı araç 15 Temmuz 1975 gunu yola çıktılar Ertesı gunu, 2 uzay gemısı, uzayda kenetlendı Amaç uzayda can kurtarma çalışmalarını başlatmaktı Nıtekım, her ıkı aracın ınsanları, bırbırlerının gemılerıne bınıp el sıkıştılar, ılk uzay basın toplantısını yaptılar, dunyadan sorulan sorulara yanıtlar verdıler Ve Apollo dızısı böylece son buldu I I 13