Katalog

İ K L İ M B İ Lİ M Topyekun iklim değişikliğine doğru Çeviri: Giilşat Aygen O beklenlyor Örneğın, şu andakı hızlı ısı artısı, bunu yavaşlatacak veya durduracak onlemler alınmadığı koşulda, daha da hızlanarak surecek Soz konusu onlemlerı almak da oldukça zor Organık kokenlı yakıtların (fossıl fuels) tuketiminin yarıya Indırilmesi, ormanların imhasının acılen durdurulması, hızla ağaçlandırılmaların yapılması... Seçeneklerimiz oldukça sınırlı. Isının hızla ve surekli artışı sadece tarıma zarar vermekle kalmayacak, aynı zamanda ormanların yaygın olumune, su kaynaklarımızın azalmasına ve sahil bölgelerinin sular altında kalmasına neden olacaktır Kuzey Buz Denizi'nı orten buz erıyınce, dunya ıklımınde şu anda tahmın edemeyeceğımız değışıklıkler de olacaktır Bu verılerın doğru olup olmadığı, ısınmanın gerçekten atmosferdekı değışıklıklere mı bağlı olduğu konusunda kuşkular doğabılır Ancak klimatologlar arasında bu konuda, alışılagelmışın dışında bır goruş birlığı bulunması da kayda değer Buna gore onumuzdekı yuzyıllarda yerkuredekı ıklım değışıklıklerının belırleyıcı nedenı, ısıyı tutan gazların birikimi olacak Bunun sonuçları oylesıne urkutucu kı pek çok bılım adamı hatta sıyası lıder, ısınmayı durdurmak ıçın acıl eylem çağrılarında bulunuyorlar 1980'lerln ortalarına gelindiğinde metan (CH4), azot oksit (N O) ve CFC'lerın (kloroflorokarbon) bırleşik sera etkisınin CO2 inkine yetiştiği saptandı. Şu andaki ısınmanın başat sorumlulan sayılan CO2 ve CH 4 'ın denetlenmesı gerekmektedlr. Yerkürenln ısı tutan gazların biriklmlyle ısındığı gerçeği, ancak 1958de saptanabildi. O zamandan berı C.Keellng, en tanınmışı Havvaıı adalarındakı Mauna Loa dahıl, pek çok ıstasyonda CO2 sevıyelerını surekli kaydettı Yerkürenln ısındığı ise ancak 1988de saptandı Hansen ve arkadaşlarının araştırmalarına göre dünyanın ısısı 1860'dan beri 0.50.7 C derece arttı En buyuk artış ıse son on yıl ıçınde yaşandı Ancak bu artış du numuzdekı yıllarda, CO2, metan gıbı gazların atmosferde bırıkımı arttıkça, bu değışıklıklerın daha cıddı boyutlara varması da zenlı olmadıöına gore, tek nedenı sera gazları olamaz Örneğın 194065 arasında ısı tutan gazların artmasına karşın dunya ortalama ısısında bır duşuş gözlemlendı Phil D. Jones ve arkadaşları kısa sure once ısının bu yuzyılın başından berı 0 5 C derece arttığını ve 6 en sıcak yılın 1988. '87, '83, '81, '80 ve '86 olduğunu bıldırdıler 0 5 derecelık farkın onemsız olduğunu sananlara, şu kısa açıklamayı yapalım "Yazsız yıl" olarak anılan 1816'da yerkuremızın ortalama ısı duşuşu de 1 derecenin altındaydı, ancak New England'da hazıran ayında don olaylarına yol açmış ve tarım urunlerını mahvetmeye yetmıştı Isınmanın hızlandığını gosteren başka belırtıler de var ABD Jeolojık Araştırma'dan Lachenbruch ve Marchall'a gore, Alaska ve Kanada'nın Kuzey Buz Denızı'ne bakan kısmında permafrost (arktık bolgede devamlı don altında kalan toprak alt tabakası) derınhğı son yıllarda arttı Kanada gollerının ortalama ısısı da arttı ve Antartika kıtasını çevreleyen denız buzunun yıllık maksımum duzeyı ıse duştu Klımatologlar en buyuk ısınmanın kışın yüksek enlemlerde yaşanacağını sanıyorlar Bu enlemlerdekı ısınma dtğer bolgelerın ıkı katı duzeyde olacak Ayrıca atmosferın alt tabakaları ısınırken, ust tabakaların soğuyacağı, böylece yağışların azalacağı da sanılıyor Gelecekte yaşanacak ıklım değışıklıklerını saptayabılmek ıçın geçmışı ıncelemekte fayda var 15 000 yıl önce buzullar Kuzey Amerıka ve Kuzey Avrupa'nın buyuk kısmını kaplamıştı Yanıt henuz net değıl, ancak artık geçmışte buzulların ıçınde kalmış mınık hava orneklerınden o zamanın atmosferık bıleşımı oğrenılebılıyor örneğın Antartika'dakı Vostok istasyonunda, FransızSovyet ekıbın deldığı bır buz kutlesınden, buzulların yayılma do nemıne ılışkın bılgı alınabıldı Vostok'ta ustunde çalışılan buzun derlnllği 2.000 metreydl. Bu da son 160 000 bın yıla ornek teşkıl edp'îilecek bır uzunluktur Bu verılere gore ısı yukseldıkçe CO2 konsantrasyonu da artıyor Kayıtlar boyunca CO ıle ısı arasında yakın bır ıstatıstıksel bağbulunmasına rağmen, ısı farkları CO2'ın radyatıf (ısı tutma) özellıklerınden bekleneceğın 514 katıdır Bu da sera gazlarından başka pozıtıf etkılerın de söz konusu olabı leceğını duşundurmekte örneğın ısıyı emen buz (havada ve denızde), bulutlar veya su buharı Vostok'tan elde edılen dığer bılgıler metanın da CO., yı yakınen takıp ettığını gostermekte Örneğın, buzul donemın zırvesı/le ontf takıp eden buzullararası dönemde metan konsantrasyonu hemen hemen ıkı katına çıkmıştır Şu andakı buzullararası dönemde son 300 yıl ıçınde, ıkı katının da ustune çıkmış bulunuyor ve artmaya hızla devam edıyor Metanın ısı tutma ozellığı CO2'den 20 kez daha etkılı Hansen'ın yansımaısınma modelıne göre metan, çağımıza en yakın buzul donemınden 8 00010 000 yıl oncekı ısınmada % 25 CO2 kadar etkılı olmuş Isı artışı beklentisi Bir derecenin etkisi Fotosentez ışlemı sırasında kara bıtkılerı her yıl atmosferden 100 mılyar ton karbon, başka bır ıfadeyle atmosferdekı toplam karbonun % 14'unu alır Aşağ. yukarı aynı mıktardakı karbon bıtkı solunumu ve organık maddemn çurumesıyle havaya döner Bu doğal dengeyı en ufak oranda değıştırecek etken, atmosferık CO mıktarının da değışmesıne neden olacaklır Yerkürenln ısınmasının nedeni boyle blr dengesizlik ml? Yanıt henuz net olmamakla beraber genel tablo şoyle Fotosentez oranı ışık, su ve besın maddelerının varlığı gıbı faktörlerden etkılenıyor Oysa ısı değışıklıklerıne duyarlı değıl Bu arada bıtkı solunumu ve çurume buyuk oranda ısıya bağlı Her ıkı yondekı 1°'lık ısı (arkı bıtkı solunum oranını % 1030 arası değıştırıyor Demek kı ısınmaya bağlı olarak organık maddelerın çurumesı hızlanacak Bu da atmosfere daha çok CO2 salınması demek Tabıı bu durumda metan da artacaktır Atmosferdekı metan konsantrasyonu yılda % 1 artıyor Bu artış oldukça hızlı ve önemlı Anaerobık çurume sonucu nemlı topraklarda oluşan metan, dünyanın temel metan kaynağıdır Karbon uretımındekı artışı da kısaca saptayabılırız Karalardakı solunumun onemlı bır kısmı (°/o 2030) orta ve yuksek enlemlerdekı orman ve tundralar gıbı en fazla ısınmanın beklendığı yerlerde oluyor Ortalama ısınmanın 0 5 derece olduğunu ve orta ıle yuksek eniemlere 1 dereceye çıktığını farz edersek, solunum artışı ortalama % 2030 arası r olu sa toplam dunya solunumu normalın 916'nın ustunde olacaktır Geçen yuzyıl boyunca 2030 mılyar ton karbon bu yolla atmosfere ulaşmış olabılır WM0 (World Meteorologıcal Organızatıon) ve UNEF (Unıted Natıons Envıronment Programme) yukarıda açıklanan solunum artışları ve sera etkısıyle, onumuzdekı yuzyılın ortalarına geldiğimizde dunya ısısının ortalama 1.54.5 derece artacağını soyluyorlar Bu saptamada bılım adamları göruşbırlığı ıçındeler Orta ve yuksek enlemlerde kış sıcaklıkları dunya ortalamasının ıkı katına çıkabılır Ortalama ısı, 2030 yılına kadar 23 derece artarsa, Mınneapolıs'te 46 derece ve her yıl 1 derece artacaktır Aynı bolgedekı ornan sınırı her on yılda 100150 km kuzeye kayacak Bu değışıklıkler butun ınsanlık ıçın önemlı bır sorun yaratacak 1 Değışıklık surekli olacak Isınma durmazsa ıklım değışıklıklerıne uyum sağlanabıldığınde bıle ıklım yenıden değışmış olacak 2 Iklımdekı değışıklıkler tersınmez (ırreversıble) olacaktır Dunyayı serınletmenın veya deni7 sevıyesını alçaltmanın bır yolu yoktur Yapılabılecek en lyı şey, mevcut sera gazlarının salınımını azaltmaktır 3 Etkılerın sonuçları henuz tam olarak bellı değıl Şımdılık saptanamayan sorunlar ortaya çıkacaktır İklim değişlkliklerini nasıl yavaşlatabiliriz? llk olarak atmosferdekı seragazların bırıkımını dondurmalıyız Kaynağı ne olursa olsun son 10 yıl ıçınde atmosferde her yıl 3 milyar ton karbon bırıkmış durumda Bu artışı durdurmak en azından bırkaç yıl atmosferı stabılıze eder En buyuk CO2 salınım kaynağı fueloll. Bunun °/o 75 ı sanayıde kullanılmaktadır Mutlaka çözum bulunması gereken sorunlardan bırı de bu tuketımı yavaşlatmaktır ikincisi olan orman kayıpları özellıkle tropıkal kuşakta yer almakta 1980'e kadar her yıl 11 000 km 2 orman yok oldu Bu da yılda 0 42 5 mılyar ton karbonun atmosfere karışması demek Oysa 12 mılyon knV'nın yenıden ağaçlandırılması ıle yılda 1 mılyar ton karbon yenıden depolanabılır Bu konuda bireylere duşen en azından ağaçlan, bltkl ortusunu korumak ve ağaçlandırmak olabillr. (Sclentlflc Amerlcan, Nisan 89) KURS * • • • DERSANE * • • • EGITIM • • • • KURS * • • • DERSANE* • • * LET'S GO TO ENGLAND 1 .v YABANCI DILLER KURSU 'İNuİlJlCi'YISOIHJNimYİN' Bize gelin BOĞAZİÇİ UNİVERSİTESİ metoduyla ogrcnın.. BJVUK SURMELI OTELI KARSISI GAVRETTEPE I M ?8 90 174 28 9 ! Ingılızcenızı cıddı bır şekılde ve t»n uygun ko^uita'dıi Londra da gelışiıımek ısleısenıı * Uçdk ıle gıdış donuş ' Ingılız Kuliuı ce tanmnnş ARELS A FtlCO uyası The tNGLlSM CENTER da larn gun (luH lımu) logıiızca kursları ' Aıle ydnında oda kahvaliı ve akşam yamegt (half board) ' 3 halldlık sure ıç n S ı d ı c ı £ 5Ö5 S l e r l i n g Bılgı ve bruvoı ıçın muıacaal Cullure Lııik Int ANKAHA Burosu Cınnah Cad No ib/3 Kavakitder» 06680 ANKAHA Telelon I677| 31 (3 hat) 19891990 • • • • HTgNIClMIM. HOUSt BCLBH COüiEGE SYPNEY •uss AUSTRALIA Avuslralya'nın cn büyUk dll okulunda OKİ İNGİLİZCE Progr.mları • Tcmcl Dıl Ejılımı v * Uluslararası U < Tıcaret * Akademtk Çahşmalar • Bılgısayar/Fcn Bılımlcn • Olcl ve Restaurant • Turızm • Sınema ve Tıyalro EâmM BOYUNCA VASALÇAüŞMA OLANAĞI edr Llmited Şlrketl Rumelı Cad Suleyman Nazıl So* 56/4 Tel 131 17 27 Osmanbey Islanbul ÖYS Anadolu Lıseten ve Kotejlere hazırlık Fen üsesı hazırlık Takvıye kursları INGIUZCE ALMANCAARAPÇA 25.OOO.TL. aylıkla dilediğiniz yer ve zamanda öğretiyoruz. Istanbul 147 07 34140 73 87 Ankara 131 02 06 • 07 Bursa 22 52 25 SÜRÜCÜ KURSU • Trafikte sınava gırmeden * Ehliyetinızı LİSKUR'dan alın Aracınızı güvenle kullaıun Kadıköy: 336 02 79 336 02 06 K.Maltepe: 352 24 21 USKUR Kayıtlarımız devam edıyor USHUD bdıköy : 336 02 79 338 02 06 Ennköy : 3S9 30 68 363 77 86 K.Maltep* : 352 24 21