Katalog

ARKEOLOJ İ Öbür dünyaya korumalı yolculuk M ISAAC ASIMÖV YAZIYOR Peru'nun kuzeyindeki Lambayeque vâdisinde yapılan kazılarda 1500 yıliık prens mezarları bulundu. Ayın sırlarını çözerken eskı kayalardan bir mityar yıl daha yaşlı olduğunu söyleyebılırız Dünyanın sustuğu o bır milyar yıliık tarıhı aydan gelen kayalar sayesınde doldurmamız mumkundur Ay, dünyanın tarıhının çok eskı zamanlarında Mars ırılığınde bır cısmın gezegenımıze çarpması sonucunda doğmuştur (en son duşunceye göre) Çarpışma, dünyanın yuzey katmanlarının muazzam bır kısmını uzaya savurmuş, çarpan cısım ıse dunya ıle butunleşmıştır Uzaya savrulan materyal, buharlaşma derecesınde ısınmış ıken, daha sonra soğuyarak çeşıtlı buyukluklerde sayısız parçacığa dönuşmuş, bunlar yavaş yavaş bırleşerek ayı oluşturmuşlardır Ay, dünyanın dış katmanlarından oluştuğu ıçın, hemen hemen tamamıyle kayalıktır ve dünyanın çekırdeğınde bulunan yoğun demırden çok, çok az ıçerır Bu nedenle de ay, dunyadan daha az yoğundur Ayın yuzeyinın katı bır kabukla kaplanması ıçın yeterınce soğuması, bırkaç yuz mılyon yıl aldı, bundan 4 milyar yıl önce artık katı kabuk oluşmuştu ve astronotların getırdığı en eskı kayalar o zamana aıttır Son 4 milyar yıl ıçınde ayın uğradığı en önemlı değışım, hâlâ çevresınde bulunan cısımlerı kendı ıçıne toplaması ıle oldu Bunlar, şımdı ayın yuzeyını kaplayan sayısız krater ıle uçsuz bucaksız "denız"lerı oluşturdular Aydan getırılen kayalar sayesınde bu bombardımanın değışık aşamalarını ıncelememız mumkun En eskı tarıh, kuşkusuz, en aktıf olan dönemdı, çünku ortalıkta çarpışılacak çok sayıda cısım dolaşmaktaydı hâlâ Zamanla uzay bu cısımlerın çoğundan temıziendı, ay yerıne yerleştı ve gıttıkçe daha az değışıklığe uğradı Son 3,2 milyar yıldan berı her şey nıspeten sakındı hem dünya hem de ay ıçın çunku nasıl ay bombardıman altında ıdıyse, aynı şekılde dunya da bu bombardımana maruzdu Aradakı tek fark, dünyada bu bombardıman sonucu açılan kraterlerın ruzgârlar, dalgalar ve yaşam nedenıyle aşınıp kaybolmuş olması, ayda ıse bunların aynen kalmasıdır Ne var kı ayda da nıspeten yakın zamanlarda bırtakım değişmeler olmuştur Copernlcus krateri 810 mılyon yıl önce, görkemlı Tycho krateri ıse ancak 109 mılyon yıl önce oluşmuşlardır Hele bazı kuçuk kraterlerın, 2 mılyon yıl gıbı çok yakın bır geçmışte olduğu bılınıyor Demek kı aya yenıden gıdecek olursak, ayın bır gözlemevı, maden ıstasyonu ve insanlar ıçın yepyenı bır barınak yerı olmasından öte, yuzeyinın dıkkatlı ve titız bır ıncelenmesı sonucunda tarıhının butun ayrıntılarını bır araya getırmemız, böylece de dünyanın ilk zamanlarında olan bıtenlerı çıkarmamız mümkün olacaktır Orada bulacağımız ıpuçları, kendı gezegenımızde yaşamın nasıl başladığı, bızlerin nasıl olup da oriaya çıktığımız gıbı sorunlara ışık tutacağa benzıyor (Copyrlght LATS) ezan bulunan Prens Kazıken'e, otekı dunyaya yaptığı yolculukta altı kışının eşlık ettığı goruldu Lambayeque'dekı Brunıng Muzesı Muduru Dr Walter Alva Alva Prensın mezarını açtığında, ayaklarının ucunda ve başının ustunde bırer genç kadının ıskeletlerıni buldu. Sağında ve solunda yatan iki kışinin Ise blrer ayakları kesllmlştl. Bıraz ılerde de sılahlarla donatılmış olarak "mezar muhafızı" yatıyordu Arkeologlar ayrıca yaklaşık on ya şında bır oğlan çocuğun, blr köpeğln ve de bir lamanın ka lıntılarına rastladılar Uzmanlar tarafından yapılan ılk değerlendırmelere gore, bu kalıntılar, Yenı Dunya ıçın buyuk bır öneme sahıp Tıpkı fıravun mezarlarının keşfının Akdenız ulkelerının kultur tarı hı ıçın taşıdığı önem gıbı Amerıka'da hıçbır muze, boylesıne değerlı ve aynı zamanda onarılması ıçın buyuk el becerısı gerektıren bu arkeolojik ka zıları restore etmeye gonullu olmadığından, Perulular Almanya'nın Maınz kentıne gonderıldı Maınz'dekı RomaGermen Merkez Muzesı, arkeologlarının, bılım adamlarımn ve restoratörlerının yakın ışbırlığı sonucu gerçekleştırdığı çalışmala rından oturu dunya çapında unlu Yaklaşık 30 yaşında ve 1 65 boyundakı Kazıken, saygınlığının ve dunya çapındakı ıktıdarının tum belırtılerıyle bırlıkte mezara gomulmuştu Incı kolyeler ve ıncılerle ışlı bır kıyafetın uzerıne pullu bır zırh gıymıştı Başı altın kaph bır mask burun levhalan, bakırdan bır alın çemberı ve tuylerden oluşan bır yelpaze ıle susluydu Dünyanın bilinmeyen ilk 1,5 milyar yıliık tarihine ay ışık tutacak Çeviri: Fatma Artunkal undan yırmı yıl önce, 20 Temmuz 1969'da, ınsanoğlu ılk kez dunyadan başka bır dunyaya ayak bastı Neıl Armstrong, ayın yuzune ındı "Bu, ınsan ıçın kuçucuk bır adım, ama ınsanlık ıçın dev bır sıçramadır" dedı Bunu ızleyen bırkaç yıl ıçınde aya beş kez daha gıdıldı, sonra da gıdılmez oldu On yedı yıldır aya kımsenın gıttığı yok Şımdı ınsanın aya ılk ayak basmasının yırmıncı yıldonumunu kutlarken akla şu soru gelıyor Pekı, butun bunlar nıye yapıldı? Bız bundan ne kazandık? O kuçuk adım, sahıdtn de dev bır sıçrama mıydı? Evet, sahıden de dev bır sıçramaydı Aya yapılan yoiculuklar, ayın geçmışı hem de kendı geçmışımızhakkında bır şey öğrenmemız ıçın değerlı bırer fırsat olmuştur Dünya ıle ay daha doğrusu, butun güneş sıstemı"bundan 4,55 milyar yıl once oluştu Dünyanın geçmışı hakkında bılgılerı, kaya oluşumlarını ınceleyerek edınebilırız Doğal olarak, kayaların eskılığı ve yeryuzu kabuğunda değışıme uğramadan kalmışlığı oranında bılgılerımız o kadar daha eskı zamanlara daır olur Ne kı, burada anahtar sözcuk, "değışıme uğramadan"dır Kayalar, sonsuza kadar değışıme uğramadan kalmazlar Yeryuzu kabuğu hareket eder, kayalar ezılır, erır, yenıden bıçımlenır Kayaların erımedığı durumlarda, hareket eden hava ıle suyun gucu değışıme yol açar Ve yaşamın kendısı, çevreyı muazzam ölçude değışıme uğratır Butun bunların sonucunda, bulabıldığımız en eskı kayalar, ancak 3 milyar yıl yaşındadır, ustelık sayıları da azdır Dünyanın tarıhı hakkındakı bılgılerımızı bundan daha eskıye göturme konusunda zorlanırız Hele dünyanın ılk 1,5 milyar yılı hakkında herhangı bır şey öğrenmekten umudumuzu tamamen kesmek durumundayız Bu konu tamamıyle karanlıktır ve bizler yeryuzunde hapıs kaldığımız sürece de karanlık kalmaya mahkumdur Ay ıse, daha kuçuk bır cısım Ayın yerçekım gucü, bir atmosferı ya da kolayca buharlaşabilen herhangı bır sıvıyı tutmaya yeterlı değıl Bu, ayda havanın, suyun, yaşamın olmadığı anlamına gelır Sadece şımdı değil, hıçbir zaman olmamıştır Bunun anlamı ıse, ayın yuzeyinın yaşamın kendısı ya da ruzgâr ya da dalgalar tarafından değıştırılmış olmamasıdır Dahası, daha kuçuk bır cısım olduğundan öturu ayın Içsel sıcaklığı da daha azdır; ve gök cısımlerının kabuğunu hareket ettırıp değıştıren şeyın, en başta, ıçsel ısı olduğunu bılıyoruz Başka sözlerle söyleyecek olursak, dunya jeolojık bakımdan "canlı", ay ise jeolojık bakımdan neredeyse "ölü"dur Sonuç olarak, ayın yuzeyinın dünyanın yuzeyıne oranla çok daha uzun zaman değışıme uğramaksızın kalabıldığım ve astronotların beraberlerınde getırdıkleri ay kayalarının, bızım yeryuzunde bulabileceğımız en B Ay nasıl oluştu? En eski kaya 3 mllyar yıliık Seromonılerde kullanılan baltalar, altın fıstıklardan kolyeler, bakır ınsan kafaları ve altın ıncıler Kazıken'ın zengınlığının ıfadesıydı Mezarın yanındakı bır çukurda da muzısyenlerın, hızmetkârların ve esırlerın bıçımıne sahıp 1200'den fazla balçıktan yapılı kap bulundu Öncelerı mezarların, muhtemelen MÖ 200 yılında başlayan ve MS 700 yılına dek suren Moche kulturune aıt olduğu sanıldı Ancak Roma Germen Merkez Muzesı'nden Dr Peter Schauer, yapılan ıncelemeler sonucu, seramık ve susleme motıflerınde pek çok ozgun ozellıkler tespıt edıldığını ve bu nedenle bağımsız bır Lambayeque kulturunden söz etmek gerektığını belırtıyor incelemelerın odak noktasını Lambayeque ıle dığer Orta ve Guney Amerıka halkları arasındakı ılışkılerın araştırılması oluşturuyor Dr Alva Alva'ya gore şımdıden Ekvador, Kolom bıya, Bolıvya ve Kuzey Şılı ıle bağlantıların varlığı kanıtlanabılıyor Lambayeque halkının Pollnezya ve hatta Çln ile lllşkilerinln var olduğu yolundakı tahmınlerın kanıtlanması ıse gerçek bır sansasyon olurdu Pasifık Okyanusu uzerınden böylesıne ılışkılerın kurulmuş olduğunu kanıtlayan kesın verıler olmamakla bırlıkte, pek çok ışaret var Bu ışaretlerden bırı de Kazıken'in ustundekı pullu gıysı Bu, pamukla beslenmış ve metal pullarla ışlenmış gıysı, Dr Peter Schauer'ın ıfadesıne gore, mezarlardan ılk kez Latın Amerıka'da keşfedllmış Ancak bu gıysı ıle Guneydogu Asya'dakı zırhlı gömlekler arasında şasırtıcı bır benzerlık var (a n)