Katalog

Tl P NÖROLOJİ Amerikan Ulusal Kan.şer Enstitüsü, kimyasal ve doğal maddelerden oluşan "Üç aşamalı korunma süreci" geliştirdi. • ^% * J m9 yılında kurulmasından bu I 7 W # yana Ulusal Kanser Enstıtusu, kanserın oluşumu ve onlenmesı konusundakı araştırmaları destekler llk ele aldığı konular, laboratuvar araştırmaları ve kanser epıdemıyolojısıdır (Epıdemıyolojı, bır hastalığın belırlı bır ınsan toplumundakı gorulme sıklığını araştıran bılım dalıdır) Gunumuzde bu enstıtu, kanserı onleme ve kansere karşı kimyasal korunma alanındakı klınık araştırmalara ağırlık vermektedır Kimyasal korunmanın tanımı, belırlı yapay ve doğal maddelerın kanserden korunma amacıyla besınlere eklenmesıdır Kanserı onlemeye yonelık her gırışımın, öncelıkle kanser oluşumuna ılışkın bır tasanmı olması gerekır Buna uygun olarak, kansere karşı kimyasal korunma çalışmalarında kabul edılen kanser oluşum modelı kısaca "uçaşamalısureç" olarak adlandırılmakta Bu uç aşama, başlangıç, promosyon, ılerleme evrelerı Başlangıç aşamasında, vucudun hucrelerındekı kalıtım bılgısınde gerı donuşu olmayan değışımler (mutasyonlar) gıderek artar Bu aşamada "kronık başlangıç" kavramı özellıkle önemlı Yıllar boyunca her gun kanser etkenı maddelere maruz kalınması, sonunda bır kanser surecını başlatmakta Bu başlatıcı etkenler ya oksije.n radıkallerı ıle dığer kimyasal maddeler veya radyoaktıf ışınlar olabılır Kanser oluşumunun Ikincl adımı, promosyon aşaması Bu aşamada kanser hucrelerınde kıtlesel bır çogalma gozlenmekte Vucut boşluklarını doşeyen epıtbl hucrelerının normal çoğalma dongusu ıçınde kanserlı hucre öbeklerı de çoğatma göstermekte Kıtlesel hucre çoğalmasına yol açan etkenler (forbol esterlerı, östrogen, arsenık, Avıtamını eksıklığı, aşırı guneş ışığı) aynı zamanda promosyon aşamasına katkıda bulunmakta Kronık enfeksıyon ve tahrışler bu kanseroncesı aşamada rol alıyor İlerieme aşamasında kanserlı hucrelerde hızla çoğalma çevre dokulara nufuz edebılme ve metastaz (uzak dokularda kolonıler) oluşturma gıbı kansere özgu yetenekler ortaya çıkar Bu aşamada artık, dış gorunumde değışıklıkler goze çarpar Kuşkusuz kanserleşme surecınde bu aşamalar arasında kesın bır çızgı çekmek mumkun değıl Uçuncu aşamanın sonunda gerek dış görunumu gerekse çeşıtlı özellıklerıyle normal hucreden farklı kötu huylu bır kanser hucresı ortaya çıkar Beynin fcylem Kansere karşı 5 kimyasal korunma planlama suresı olçuldu •• • •• • •••••• cını engelleyen maddeler kimyasal korunmada yararlı olabılır Bu konuda örnekler dıfluordımetılornıtın (DFMO), selenyum bıleşık lerı, antıostrogen etkılı tamoksıfen ve bazı steroıdlerdır A vıtamını de epıtel hucrelerının olgunlaşmasını sağlama eğılımıyle hucre çoğalması uzerıne frenleyıcı etkı yapabılır Ilerleme aşamasında kimyasal korunma, promosyon aşamasıyla benzerlık gosterır, ayrıca ıkıncıl bır genetık hasarın oluşarak değışım gösteren hucrelerın tam bır kanser hucresıne dönuşmesını engellemeye çalışır Kimyasal korunmada bugun ıçın onem taşıyabılecek 600 madde ıçinden 75 tanesi uzerınde klınık öncesı testler yapılmaktadır Sadece bu deneyler ıçın Ulusal Kanser Enstıtusu 1988 yılında 5,1 mılyon Amerikan Doları ayırmıştır Ayrıca ınsanlar uzerınde yapılan 19 klınık çalışma surmektedır Bu çalışmalarda kimyasal koruyucu olarak ele alınan başhca maddeler A vltamini, sentetik retinoıdler, betakaroten, C vltamini, E vitamlnl, folik asit, kalslyum, llfll besinler, buğday ve ıltıhap onleyıcı bır madde olan pıroksikamdır. Gunumuzde gorulen kanser olgularının yarısının uygun kimyasal korunma stratejılerıyle onlenebıleceğını soylemek artık bır kehanet değıldır Farmakolojı, bıyoteknolojı ve sağlıkla ılgılı kurumların yoğun bır ortak çalışmasıyla bu buyuk hedefe erışmek yakın bır gelecekte mumkun olacaktır (i.m.) Görme ile eylem yapma arasındakl süre içinde beynin yapacağımız hareketleri planladığı düşünülüyordu. Şimdi bu düşünme süresi bilgisayar görüntüleri ile tespit ediliyor. C Boynuzsuz gergedanlar G Kimyasal korunma Kanser oluşumuna ılışkın bu "aşamalı şema" goz önune alındığında kimyasal korunmada etkili maddeler de uç gruba ayrılablllr: Başlangıç aşamasında kimyasal korunma organızmada mevcut bazı enzımlerce gerçekleştırılır Bu enzımler, kanser yapıcı maddelerın suda çözunur duruma gelerek vucuttan atılmalarını sağlar Promosyon aşamasında ıse hucre çoğalmasını onleyen, yavaşlatan ve ıltıhap sure ergedanların boynuzları kesıldığınde avlanmaktan kurtuluyorlar Bu nedenle de Namıbya'dakı Doğayı Koruma Kurumu alışılmamış bır onlemle başvurmaya karar verdı Son on beş yıl ıçınde 65 bını aşkın gergedan avcıların kurbanı oldu Avcıların tek amacı, gergedanların değerlı boynuzlarını ele geçırmektı Gergedan boynuzlarından bazıları karaborsada 50 bın sterlıne alıcı uluyor Yemen'de, bu enden bulunan malzemeden hançer sapı ımal edılıyor Asya'da ıse boynuzdan elde edılen maddelerın Iktidarı güçlendlrdlğl ılen suruluyor Doğa koruyucuları şımdı uçaktan gergedanları bayıltarak, boynuzlarını kesmeyı planlıyorlar Namıbya'dakı Doğayı Koruma Kurumu'nun yönetıcısı, gergedanları ılgı çekıcı olmaktan çıkartmak ve boylece onların hayatını korumak ıçın tek yolun bu olduğuna ınanıyor Ancak boynuzları kesılen gergedanların, doğal duşmanları aslanlara karşı ellerındekı tek sılah da alınmış oluyor Bu nedenle bu deney az sayıda aslanın yaşadığı bır bölgede gerçekleştlrılecek (sn) addede hızla gıderken kırmızı ışığı gorduğunuzde doğal olarak bır tepkı gosterırsınız, ancak bu anında olmaz Ayağınızı gazdan kaldır p 20 cm sola kaydırarak frene basmadan once, ortalama 1/3 sanıye geçer Bu surenın nedenı ne? O sırada beynımızde neler oluyor' Yıllar boyunca bu sure ıçınde beynin yapacağınız hareketleri planladığı duşunulegeldı Artık John Hopkins Tıp Okulu'ndan Apostolos Georgopoulos ve arkadaşları bu açıklama ıçın kayda değer delıller buldular Sayfadakı bilgisayar goruntusu, kolunu hareket ettırmeyı duşunen bır maymunun duşuncesını gosterıyor Georgopoulos hemen hemen on yıldır maymun beynını ıncelıyor Özellıkle de beynin hareketleri yönlendıren kısmı olan motor korteks ustunde duruyor Motor korteks kulakların bıraz onunde, orta çızgıye yakın bır noktadadır Georgopoulos'un yontemı, o bölgedekı hucrelerın dığer hucrelerle haberleşme mesajları yorumlamak ıçın motor kortekse ınce elektrotlar sokmak olmuş Bu yontemle motor kortekstekı mılyonlarca hucre ıçınde, sadece kol hareketlerını kontrol eden bır kaç yuzuyle ılgılenıyor Aslında Georgopoulos ve arkadaşları her hucrenın farklı yonlerde hareketlerden sorumlu olduğunu sanıyorlardı Örneğın bır noron kolun sağa hareketını sağlarken, bır dığerı sağa hareketı yönlendınyor olmalıydı Oysa motor korteksın çalışmasının daha demokratık olduğu ortaya çıktı "Her noronun yeğlediği bir yön olmasına karşın" dıyor Georgopoulos, "1980'lerın başında her hucrenın butün hareketlerde rolu bulunduğunu, ancak kendı yeğlediği yonden uzaklaştıkça etkınlığınln azaldığını saptadık." Başka bır deyışle, tek tek noronlar her defasında yeğledıklerı yonde oy kullanıyorlar fakat oylarının gucu o yonun maymunun hareket etmek ıstedığı yone ne kadar yakın olduğuna bağlı Sonuç butun oyların toplamıyla belırlenıyoH Araştırmacılar bu demokratık ışlemı her noronun oyunu bır vektor olarak gösteren bır bilgisayar programı uretebıleceklerını fark ettıler Vektorun uzunluğu noron sınyalının gucune, yönu ıse noronun tercıhıne bağlı Bu program butun vektorlerı toplayarak "nufus vektöru"nu (populatıon vector) oluşturuyor Maymunun, beynınde hareketlerının provasını yapıp yapmadığını anlamak ıçın araştırmacılar, ortasında bır kol bulunan, ustu ışık sıstemlı saate benzer yuvarlak bır ekran oluşturdular Işık yanınca maymunun gorevı, kolu tutup ışığın yanmadığı 90 derece uzağa çevırmektı Bu noktayı bulabılmek bıraz duşunmeyı gerektırıyordu elbette Soz konusu duşunce ışlemını şekılde görebılırsınız Verıler ıncelenınce, yeşıl çızgıyle gösterılen nufus vektorunun uyaran yönunden gereklı açıya doğru donduğu ve sonra hareketın gerçekleştığı göruldu Bu ornekte maymun, ışığı saat 2 noktasında gördu ve kolu 11'e çevırmesı gerekıyordu Işlemın başında yeşıl nufus vektoru de 2'yı gosterıyordu Ama mılısanıyeler geçerken (zaman beyaz eksenden yukarı hareketle gosterılıyor) maymunun motor korteksındekı nöronların çalışma oranları da uyum sağ lamaya başladı 130 mılısanıye ortalamayf vardıktan sonra 90 derece dönerek hedefe kılıtlendı Bundan 35 mılısanıye sonra may munun kolu hareket ederek, kolu 11'e getırdı Şunu anlamak çok onemlı Nufus vektöru matematıksel bır kavram ve şekılde görduğumuz gıbı maymunun beynınde bulunmuyor Ayrıca araştırmacılar maymunun bu "prova"nın farkında olduğuna ılışkın hıçbır kanıt elde etmış değıller Kesın olan tek şey, motor kortekste bır provanın, hareketın ön denemesının yapıldığı Maymunların hareketlerınden önce beyınde bır 'prova' soz konusu ıse, aynı şey ınsanlar ıçın de geçerlı olmalı (g.a.)