Katalog

Bl YOLO J İ Yerçekimi, yılanlarda kan dolaşımını nasıl etkiler? Yerçekiminin insanı nasıl etkHediğini anlayabilmek için yılanların kan dolaşım sistemleri inceleniyor. Yazan: Harvey B.Lillymhite Çeviri: Kasım Kıroğlu Gülşat Aygen Y ılanın kardıovaskuler (kalp kan damarları) sıstemı, herhangı oır yukseklığe tırmanırken guçlu basınç yukselmelerıne dayanacak guçtedır Yerçekımının etkısı, ağaç yılanının dolaşım sıstemının denız yılanınınkıne oranla farklılığını ortaya koymaktadırlar Hayvanlar da bıtkiler de yerçekiminin etkısı altındadır Ağaçlar yerçekımıne rağmen 110 metreye kadar uzayabılırler ve bu yukseklığe kadar her turlu yaşamsal sıvılarını da ulaştırabılırler öte tarattan, denlzin diblnde yaşayan hayvanları duşunun 5800 metreden daha derınlerde nasıl yaşayabılmektedırler? işte tum bunlardan dolayı bılım adamlarının, canlılann yerçekimlne uyumu konusunu, yuzyıllardır merak etmelsrı o kadar şaşırtıcı olmasa gerek Karalarda yerçekimi, hayvanların kardıovaskuler sıstemlerıne bazı yöneltmeler getırır Bu çekımın etkılerı özellıkle dıkey hareketlerı benımseyen daha buyuk turlerde belirlenebılır Çunku bır hayvanın kardıovaskuler sıstemının dızaynı, onun yaşam bıçemını ve yerçekımınce etkılenen uzunluğunu yansıtır Bazı hayvanların dolaşım sıstemı ıçın yapılan çalışmalar, bu hayvanların çok değerlı modeller olduklarını kanıtlamıştır örneğın zürafa, başı kalbınden çok yuksekte bır hayvandır ve kalbın beyne kan göndermek ıçın yuksek basınca çok az gereksınımı vardır Uzunlukta ve yerçekimi ıle kardıovaskuler sıstemı ıçeren uyum değışıklığınde ılk sırayı alırlar 2700 yılan türü Yılanlar oldukça lyı uyum sağlayabılen hayvanlardır Yuz mılyon yıl kadar gerıye gıden evnmsel tarıhlen boyunca, kendılerıne uygun yaşamsal ortamı bulmayı her zaman başarabılmışlerdır Bugun dunyada yaklaşık 16 soy ve 2700 yılan turu vardır Çok çeşıtlı boydadırlar, bırbırlerınden çok farklı yerlerde yaşarlar ve davranış olarak da değışkenlık gösterırler Bazı yılanlar suda, bazıları karada ve hatırı sayılır bır mıktarı da ağaçlarda yaşar Böyle farklılıklar kısmen olasıdır Çunku yılanlar, yerçektmı kuvve.tıne karşın, kanı yayabılmelerıne olanak ve ren oldukça etkın kardıovaskuler sıstemlere sahıptırler Örneğın blr mısır yılanı, korumasız bır yuvadakı yumurtaları almak ıçın bır ağacın gövdesıne tırmanabılır, bir boğa yılanı ağaçta avını kovalarken başını aşağıya sarkıtabılır Bu ıkı yılan turunun de vucutları yatay hareketten ayrıldığında, kan dolaşımını tam anlamıyla devam ettirebılmek ıçın bır kardıovaskuler sıstem uyumu olmaksızın en guç hareketlerı bıle yapab'lırler Yerçekımsel baskı, bu guce karşı koymak ıçın psıkolojik olarak uyum göstermemış daha buyuK çaptakı hayvanları cıddı bır şekılde etkıleyebılır Bır hayvanın dolaşım sıstemının alt bolumunde bulunan çoğu damarlardakı artmış basınç, kan bırıkımıne noden olur Bu damarların duvarını genışleterek kapıllerden plazma çıkışına neden olur Kan, vucudun alt tarafında bırıktığınde, merkez kan basıncı duşer ve beyın gıbı krıtık organlardakı dolaşım ıflas eder Kuçuk olmayan tum yılanlar kan gollenmesıne elverışlı olsaydılar, yatay ya da susal (aquatıc) alışkanlıklarla sınırlı olurlardı On yıl once, yılanların dıkey pozısyonda ıken kan dolaşımını gerektığı şekılde devam ettırebılme yetılerı ve uzun bir yılanın ağaca tırmanırken nıçin bayılacak hale geldığı bu makalenın yazarının ılgısını çektı Avustralya, Manash Unıversıtesi'nde konuk konuşmacı olarak bulunduğu sırada, bu konuyu gundeme getırdı Bu unıversıteden Roger S.Seymour ıle ışbırlığı yaparak yılanların kan basınçları uzerıne, yerçekimi etkılerının karşılaştırılmalı bır analızını yapmaya başladılar Üzerınde çalıştıklan yılanlar, yerçekımı etkısıne hemen hemen ımmun (bağışık) olan su yılanları ve yerde yaşayıp genellıkle yatay hareket eden, ağaçlara tırmanırken ya da ınerken dıkey oldukları farzedılen yılanlardı Deniz yılanları (kobra ve mercan ytlanla rının yakın akrabaları) Pasıtık Ukyanusu nun tropıkal bölgelerınde yaşarlar ve özellıkle Avustralya etrafındakı mercan kayalıklarında oldukça boldurlar Denız yılanları, yoğunluğu yaklaşık olarak kandakıne eşıt olan okyanuslardakı tuzlu suyla beslenırler Suda yaşayan yılanların kan dolaşımı, yerçekımınden çok az etkılenır Bunur, nedenı, kan damarlarındakı dıkey basınç değışımının, su basıncındakıne benzer değışmeler tarafından etkısız hale getırılmesıdır Bundan dolayı, yerçekımının damar duvarlarını genışletme olasılığı yoktur ve kan dağılımı, yönelmeler nereye olursa olsun, aynı kalır Sonuçlar ilglnçtlr: Eğıklık açısı arttığında, yılanın vucudunun ortasındakı basınç azalır, bu da kanın, yılanın alt bolumunde göllendığının bır göstergesıdır Kalp daha hızlı atar, fakat beyın duzeyınde sıfıra veya eksıye duşen basınçtakı azalma gıderılemeyebılır Tahmınen anterıor (on) kan damarları boşalmıştır ve o bölgedekı uygun kan dolaşımı artık yapılamaz Aynı deney karadakı yılanlarda yınelendığınde, sonuçlar oldukça farklıydı Kaplan yılanı ' Netechıc Scutatus" Avustralya'ya özgu bır yılan • ıle deneyler yapıldı Bu yılanlar başuzerı kaldırıldıgında, kan basıncı vucu Kara yılanı daha dık bır pozu nadıren alır, çunku yerçekımıne ancak kısa surelı olarak uyum sağlayabılır Su yılanı yerçekimının etkilsnnden uzaktır Ancak sudan çıkartılıp dık tutulursa mutlaka bır takım dolaşım sorunlarıyla yuz yuze gelecektır Soldakı tırmanan turde yılanın kalbı başına yaktndır Oysa tırmanmayan turden bır kara yılanınınki baştan uzaklaşmıştır (Orta) Sağda görulen su yılanında ıse kalp, vucudun neredeyse ortalarına inmiştir dun orta yerınde arttı Sonuç olarak, kafatası basmcı kuçuk bır azalma gosterdi ve dolaşım bozukluguyla ılgılı bır belırtı gorulmedı Açıkça göruluyor kı karada yaşayan yılanlar, kan basıncını duzenleyebılecek çeşıtlı psıkolojık mekanızmalar geiıştırmışlerdır Susal yılanların yuksek kan basıncını, buyuk oranda, damarlarındakı kuvvetlı kas gucunun sekonder bır sonucu olarak duşunmek mantıklıdır Vaskuler kaslar, kan damarlannı daraltarak kan dolaşımına karşı damarların dırencını artırır, boylece basıncı yukseltirler Nedenı ne olursa olsun, yuksek kan basıncı, yılan dık durumda ıken, yerçekiminin beyne gıden kan akımını zayıflatma olasılığını azaltır Vucut turu de yerçekımsel baskıyı yok etmede önemlı bır etmen olarak ortaya çıkar Ağaçlarda yaşayan yılanlar kuvvetlı kaslara sahıptırler ve bırbırıne sıkı sıkıya bağlı parçalardan oluşan bır derıyle kapiı, ınce, uzun vucutları vardır Dar vucut yapılan ve sıkı dokuları, kan göllenmesının neden olduğu gerglnlığı önler Kardıovaskuler sistemleri yerçekımsel baskı tarafından çok az etkılenen su yılanları ve tırmanamayan kara yılanları, gevşek derılı yumuşak vucutlara sahıptır Orneğın tırmanamayan kara yılanı "Python regıus", su yılanı akrabası "Corallus enhydrıs"e oranla uç kez daha buyuk vucuda sahıptır Yılanın akcığerlerının şeklı ve ölçusu, yaşadığı yerı ve onun davranışlarını yansıtır Vucudun bırçok dokusu, yerçekımsel baskının bır sonucu olarak, odeme yatkındır Dıkey olarak gıden bır yılanda, yerçekimi hem aortta hem de damarlarda basıncı artırır kı, bu akcığer damarının boyunu uzatan devamlı bır sıvı sutunu oluşturur Bu basınç cıddı odem rıskınde akcığere baskı yaparak kapıllere geçer Çeşıtlı yılanlarda akcığer anatomısı uzerıne yapılan deneyler, vaskuler bolumun uzunluğunun yaşanılan yere göre değıştığını göstermıştır Bu araştırmalar, uzun bıçımlerınden ve çeşıtlı alışkanlıklarından dolayı, kardıovaskuler dızayn ve duzenleme çalışmaları ıçın yılanların çok önemlı modeller olduklarını gösterıyor Denız yılanlarının uyumu özellıkle, çeşltlı önemlı anatomık ve psıkolojık değışıkler'ıçın gereklıdır Kalp daha anterıor bır duruma geçer ve akcığer damarı kısalır.kan basıncı daha duzenlı hale gelır Kan damarları sınırlerle beraber ozel modeller sunarlar Vu cut duvarının çapında ve yayılıp bukulmesınde azalma görulur özel davranışlar, kalbe gıden toplardamardakı kanın akışını arttırır Kardıovaskuler sistemleri üzerınde yapılan araştırmalar, yılanların oldukça özel ve uyum sağlamış hayvanlar olduğunu gösterıyor Yılanların kardıovaskuler mekanızmalarını anlamak, belkı de bır gun, yerçekiminin ınsanları nasıl etkıledığını özellıkle uzay volculuklarında anlamamıza yardım edecek (özet çevirt, Scientific Amerlcan, Aralık 88)