Katalog

KISA KISA J EOLOJİ u otomatik kalem yalnızca doğruları değıl eğnlerı ve daırelerı de ölçebılen bır aygıtı ıçermektedır Başka bır ılave nıtelık de kalemın otomatik uç ışlevı Yazmaya başlayınca uç çıkar durunca ıçerı gırer tamamen otomatik Olçmek ıçın kalemın ustundekı skalayı sıfırlayıp uçtakı bılyayı ölçulecek cısım boyunca gezdırmek yeter örneğın harıtalarda bır başlangıç noktasından gıdılecek yere kadar olan yol ızlenıp Ölçulen değer harıtanın ölçeğıyle çarpılarak gerçek uzaklık kolayca bulunabılır Bu pratık aygıtı kullanarak butıklerde ve konfeksıyon mağazalarında kumaş ölçulerl alınabılır Clç renk mumkun Sıyah, grı ve fıldışı rengı (v.a) B Otomatik ölçme kalemi Değerli taşların renkleri nasıl oluşur? Yakut, zümrüt, topazın renklerini hangi maddeler etkiler? Hangi değerli taşlar yapay yolla üretilebilmektedir? Doç. Dr. Zeki Tez, Dlcle Ünlvereitesi FenEdebiyat Fakültesl Kimya Bölümü, DİYARBAKIR Urun ısmı Rolllng measure pencll. (Döner ölçme kalemi) Şırket adı Mltsublshl Cor poratlon denizyosunu Kanseri önlemede D D unalıella adı verılen sağlık gıdası, Israıl'de VVoısmann Enstitusu'nun denetımınde yetıştınlmış doğal denizyosunu ışlenerek ımal edılıyor Bu uründen uç tablet, gunluk beta carotene" ıhtıyacının 15 mg'ını karşılıyor (Başka bır deyışîe 25 domates ya da 218 dolmalık bıbere eşdeğerde) ABD ve Japonya dakı kanser laboratuvarlarında 16 yıl suren genış araştırmalar sonucu açık yeşıl sebzelerın taşıdıkları doğal beta carotene nedenıyle kanseri önlemede etklll oldukları bulundu Dunalıella en etkılı beta carotene turunden buyuk mıktarda ıçerıyor Bu urunun ıkı çeşıdı var Sınaı kullanım ıçın ıçeceklere karıştırılabılen sıvı şeklınde ve perakende satış ıçın tablet ya da damlalıklı şekılde bulunabılıyor (v.a.) Urun adı Dunallella Fırma adı Interhearts Co., Ltd. Yanmaz atıklardan termal enerji aponya'da yenı gelıştırılen "atık yakma" makınesı bıleşık reçıneler ve lastıkler gıbı yuksek molekuler maddelerden oluşmuş atıkları tamamen yakıyor Kolayca çalıştırılabılen makıne, duman, koku, kırlılık yaratmıyor Kullanım ve termal enerjı ıçın su ısıtmakta kullanılabılıyor Makınenın ıçıne yerleştırılmış özel yalıtıcı ve yanmaz maddelerle 40012 000°C ısıya dayanabılıyor Sıcaklık nedenıyle olabılecek hasarı onlemek ıçın çıft katlı yapılmış yan du varların arasından soğuk su çevrımı de mumkun Duvardakı bır havalandırma delığınden atıkları dumansız yakmak ıçın gereklı sıkıştırılmış hava sağlanıyor Genış yakma kapasıtesıne rağmen, hacımce kuçuk olan makıne saatte 20200 kg yuksek molekuler atık yakabıliyor (v.a.) ağerll taşlar, madancıllk çalışmaaıyla ya da yapay yolla kazanılarak Işlandlktan aonra satısa hazır duruma gmtlrilan uriınlardlr. Dağartl taş Iflamaclllğl, tam blr uHUktakl ve "rankfkl" rmm matzemenln aaçlmlnl da kapaar. Taşın nltollğini an gaçartl duruma gatlrmak üzara taş tıraşlanır. SaUşa aunulan dağarll taşın rangl mutlaka başlangıç malzamaalnln ranglyle özdaş olmak zorunda olmayıp onun klmyaaal blhşlmlna bağlı olarak özal blr Işlamla dağlştlrilabllmaktodlr. Bu yazıda değerli taşlarda renk oluşumunun nedenlerı renk değışımlerı ve yapay yolla değerli taş uretımı konu edılecektır Değerli taşlarda renk oluşumunun nedenlerı bir yandan ilgınç bir "şaşırtmacalı zekâ oyununa", öte yandan da aşırı bır tıcarı ılgıye hedef olmaktadır Böylesı guzelhktekı nesnelerde renk oluşumunun nedenlerını anlamak, saf akademık göruş açısından buyuleyıcı bır uğraşıdır Tıcarı açıdan ıse doğal değerli taşların renklerının nasıl değıştırılebıleceğının ya da yapay yolla değerli taşın nasıl uretılebıleceğının bılınmesı önemlıdır Çok küçuk blr renk farklılığı, bır taşın değerını önemlı oranda değıştırebılmektedır Sözgelımı, beıilden kaynaklanan bır değer lı taş olan akuamarın yeşıl mavıden mavıye dek renklerde gorulebılır Bır zamanlar yeşılmavı renk yeğlenırken, şımdılerde saf mavl renk aranır olmuştur Bır akuamarinın rengınde yeşıl bır ız, onun değerını önemlı oranda duşurmektedır lırlemede kullanılan xışını knstallografısının temelı olan Bragg denklemı (2 d sınö=nX), opalın renklenmesını de açıklayabılmektedır Krıstallerde bırım hucre boyutları Angström (10 * cm) aralığında uzanır ve bu nedenle Bragg denklemının kullanılması amaca uygundur Eğer opal'de olduğu gıbı tabakalararası uzaklıklar atom boyutunda değılse, elektromagnetık spektrumun başka bır dalgaboyu aralığı kullanılır Soyopal durumunda Bragg denklemınde gorunur ışığın dalgaboyları yeterlıdır Denklemden göruleceğı uzere duşuk (sın0) ya da (fl) değerlerınde uzun dalgaboylu (kırmızı)dan daha önce kısa dalga boylu (vıyole) görunur ışığın şıddetlenmesı durumu ortaya çıkar, yanı sulu sılısık asıt tanecıklerının bulunduğu yerlerde renk değışebılır En uzun dalgaboyu tabakalararası d uzaklığı ıle sınırlıdır Bragg denklemı (sın0=1) durumunda (d= V2)ye ındırgenır buna göre kısa dalgaboylarındakı renkler (vıyole, mavı ve yeşıl) gorulebılır, ama uzun dalgaboylarındakı renkler (örneğın kırmızı) görulemez Opal'lerın çoğu vıyolemaviyeşıl görunurken kırmızı görunmezler "Değer" kavramının kısmen enderlığe dayandığı tıcarı dunyada, bu nedenle kırmızı görunumlü opal, vıyolemavıyeşıl görunenlerden daha değerli sayılmaktadır Geçış metalı lyonları çoğu zaman değerli taşlardakı rengın temelıdır Metalın oksıtlenme basamağı" * olmak uzere metal lyonu nu M" * ıle gösterelım Metal lyonları ışığın SOğurulmasıyla rengı etkıleyebılırler Bu etkı çeşıtlı kuramlarla açıklanabılırse de burada konunun derınıne ınılmeyecektır Sözgelımı A İ 2 O Î ıçınde kromun Cr 3 * durumunun soğurma spektrumu, yakutun kırmızı rengını açıklar Çoğu durumlarda tek bır tur metal lyonu, renklenme durumunu açıklayamamaktadır Yıne çoğu durumda, temel mıneraldekı az mıktardakı temel metal lyonu yerıne demır, krom, vanadyum ya da nıkel gıbı belırlı bır geçış metalının çok kuçuk mıktarı geçtığınde, yenı bır değerli taştürune dönuşür Omeğın temel mıneral korund(Ai 2O3)dakı A1' * un %3 kadarının yerıne Cr + un geçmesı, yakutu olusturur Yakut ve zümrütün rengi Bu konuda en lyısı, tek blr tür metal tyonunun ışığı soğurması yoluyla oluşan renklen tanımlamaktır Yakut ve zümrüt, tıcarı bakımdan bu turun önemlı ıkı örneğını oluşturur Her ıkı değerli taşta da temel mıneraldekı A 1 3 + yerıne Cr' 4 geçmıştır Yakut ve zumrütun temel mınerallerı, sırasıyla korund(A12Oj5)ve berıl ( B e j A i ^ O n V d ı r Doğada yakut kırmızı, zümrüt ıse yeşıl görunur Nlçln bu renktedlrler? Her tkı mıneralde Cr3 * tarafından ışık soğurma spektrumlarında band sayısı eşıt olduğu halde yakutta bu bandlar zümrüte göre daha kısa dalgaboylarında uzanır ve bu durum, renklerındekı farklılığa yol açar Hem yakutun hem de zümrütün spektrumlarında 680700 nm arasındakı bölgede zayıf soğurmalar vardır ve bunlar aynı zamanda fluoresans bandiar da olusturur Bu bandlar Cr3 * un varlığı bakımından karakterıstıktır 6O'lı yıllarda Brezılya'da bu karakterıstık bandlan vermeyen yesll berll mıne Renk değişim tablosu Renk nedenl Kırılma ve glrlşlm, Opal Metal lyonları M"* Yakut Korund Zümrüt Berıl, Cr3* SatirKorund, Fe 2 * ra *' TI Berll, F2*'3* Tanazlt, Zoizit, V Topaz, M B * ? Renk merkezlerı AmetıstSitrin, Kuvars Dumanlı kuvars Kunzit Topaz Renk defliştirme Su gldermesu verme Şeker H2SO4 Sonuç Renkslz renkll Siyah Renklerin kökeni Değerli taşlardakı renklerın uç kökeni vardır Kırılma ve girişim olayları, metal lyonlan, renk merkezlerl. Kırılma ve gırışım olay ları metal lyonlarına bağlı değılken, renk merkezlerı metal lyonlarının ve/ya da anorganık anyonların varlığını gerektırır Labradorıtten soyopal ve atesagatına dek çok sayıdakı değerli taşın renklenmesı, kırılma ve gırışım olaylarından kaynaklanır Değerli taşlar arasında soyopal en etkıleyıcı renklenmelerden bırıne sahıptır Bu taşın bır örneğı basıtçe döndurulduğunde görunur renk spektrumunun bır bölumü, taşın belırlı bır yerınden gorulebılır Geçış metalı lyonlarına ya da molekuler kökenlı başka olaylara dayalı renKter ıse bu davranışla açık lanamaz llk olarak 6O'lı yılların başında opalın renklenmesı uzerıne ınandırıcı bır açıklama yapılmıştır Elektron mıkroskobu yardımıyla, soyopal'ın su ıçerıklı sılısık asıt kurecıklerınden ıbaret tabakalara sahıp olduğu halde, renksız olan adiopalın böyle tabakalardan yoksun olduğu saptanmıştır Bır krıstahn bırım hucresının boyutlarını be J Indirgeme (H2,CO) Isı Isı Isı Sarı yeşıl Yeşil mavl Kahverengı mavı Sarı turuncu kırmızı >embe Sarı purpur (erguvan) Purpur sarı Renksız sarı, dumanlı Renksiz pembe yeşil Yeşıl pembe renkstz Renkslz zeytunî Zeytuni mavı •yışınları (Sıtrın Kuvars) Isı (Ametıst) yışınları yışınları Isı 7ışınları Isı 10