Katalog

J EOLOJ İ p [ JÎ] 7 * ışınlarıyla yeşılımsı kahverengıne, bunun da ısıtılmasıyla mavı ye donuşur Mavı renklenme kararlıdır ve çok yeğın olabılır Bazı topaz turlerı 7 , ışınları etkısıyle sarıdan turuncuya dek renklenme ve rırken, bazıları da kahverengıne ve duman rengıne donebılmektedır Bu durum, yapıdakı eser mıktardakı başka elementlerın kımyasal tepkımelerınden kaynaklanmaktadır Yapay (sentetik) değerli taşların üretimi 1. Zerodur, kesinlikle blçimını korur 2. Sungertaşı, su ustunde yuzer . Turmalln, elektnk akımı uretır 4. Serpentln, ısıya dayanıkh 5. Berll, eski gözluk camı 6. Heulandit, bır molekul suzgeç 7. Azurlt, ressamın eskı renk pıgmentı. 8. Grafit, yumuşak mıneral 9. Elmas, en sert mıneral 10. Granlt, en sert taş 11. Manyetit, doğal manyet 12. Grossular, yuksek sımetrılı krıstal 13. Mlka, ısıya dayanıkh, ınce katmanlardan oluşur 14. Autunlt, UV ışığı altında floresanslaşır, 15. Opal, en guzel mınerallerden bln 16. Doğal cam. 17. Kalkarspat, 78. Uleksit. ralı bulunmuştur Analızlerde kromun ızıne rastlanmıştır, ama aynı zamanda yuksek derışımde vanadyum (V) da saptanmıştır Bu yeşıl renklenme, berll yapısındakı V3* e yorumlanmıştır Bu konuda hâlâ, V 3 ' ıçerıklı yeşil berll'ın zumrut olarak nılelenebılıp nıtelenmeyeceğı ya da "zumrut" adlandırmasının yalnızca Cr 3 ' ıçerıklı yeşil beril ıçın korunmak zorunda olunup olunmayacağına ılışkın önemlı göruş farklılıkları vardır Rengın tek blr tur metal lyonundan kaynaklandığı çok sayıda başka değerlı taş örneklerı de vardır Sozgelımı bazı granat, kromturmalln ve aleksandritın rengı kromdan (Cr 3 '), krizopras'ın rengı nıkelden (Nı2 *), kırmızı beril ve morganit'ın rengı mangandan, azurit, flruze (:türkuvaz) ve malahit'ın rengı ıse bakırdan (Cu : ') kaynaklanır Başka bır dızı değerlı taşta ıse renklenme, kısmen ıkı ya da daha fazla turdekı metal tyonları arasındakı etkıleşmeden kaynaklanmaktadır Bu duruma ornekler, demır ve tıtan ıçerıklı korund ve demır ıçerıklı berlldır Her ıkı durumda da renk sarıdan yeşıle ve mavıye dek uzanmaktadır Her ne kadar çoğu yerde yalnızca mavl korund "safir" adıyla anılmaktaysa da, bu renklerdekı korundlar da "saflr" dıye nıtelenmektedır Beril durumunda sarı renklı şeklı heliodor, yeşılımsımavıden mavıye dek olan şekıller ıse akuamarln dıye adlandırılır, Sarı korund ya da berilde demır, yalnızca Fe 1 ' yapısında yer alır Eğer renk yeşıle ya da mavıye çalıyorsa, bu durum Fe J ' ıçerığınln arttığını gösterır Renk merkezı oluşumu, bır elektronun kaymasıyla bağlantılıdır ve bu olay yuksek enerjilı 7 , ışınlarından etkılenır Burada çoğu zaman metal lyonu ve/ya da bır anorganık anyon gereklıdır Dumanlı kuvars, kunzit ve pek çok ötekı değerlı taşlardakı renk oluşumlarının nedenı renk merkezlerıdır Renk m6rkezlerı normal olarak bırbırlennden 50 A" den daha buyuk aralıklarla dururlar Bunlar yuksek enerjılı 7 „ ışınları yoluyla oluşabılırlerken yuksek sıcaklık ya da elektromagnetık spektrumun görunurultravıyole bolgesındekı ışık yoluyla hasar gorurler Uç çeşıt nedenle renklenme durumlarında rengın nasıl değıştırılebıleceğı, Çızelge 1 de sergılenmektedır Çızelgeden şu karakterıstık sonuçlar vurgulanabılır Sıcak ve kurak ıklımlı bölgelerde bulunan soyopal, renk alevını yıtırmış olabılır ve ona rengını gerı kazandırmak ıçın nemlı tutmak gerekır Ayrıca renk nedenını değıştırmeksızın beyazopal'den "slyah" opal elde edılebılmektedır Doğada temel rengı sıyah olan soyopal enderdır ve bu nedenle de beyazopal'den daha değerlıdır Beyazopal şeker çozeltısıne daldırılarak çozeltının taşın gozeneklerı ıçıne gırmesı sağlandıktan sonra taş, sıcak sulfurık asıt çozeltısıne daldırılırsa, şeker komurleşır ve "sıyah" opal elde edılır Sıyah renklenme, yu zeyden fazla derıne ınmez ve taşın yuzeyı tıraşlanıp cılalandığında yenıden beyaz opal elde edılır Daha sert ve daha az gozeneklı değerlı taşlarda gırışım gorungulerınde renk değışı mı, alışılmış bır durum değıldır Buna gore orneğın labradorlt ve ateşagatında renkler değışmez Kuvars aılesınden taşlarda renk değıştırmek amacıyla metal lyonlu ya da organık boyalı çözeltılerın yuzyıllardan berı kul lanıldığı saptanmıştır Rengın kokenı metal lyonlarına dayanıyorsa onun rengı, onun koordınasyon kuresı nın değıştırılmesıyle ya da oksıtlenme basa mağının (yukun) değıştırılmesıyle etkılenebılır Zumrut ya da yakut gıbı tek tur metal lyonunun (Cr' ) kararlı bır koordınasyonu du rumunda ve kararlı bır oksıtlenme basamağında yer aldığı değerlı taşlarda ıse renk değışımı gerçekleştırılemez Demır ıçerıklı korund ve berilde ıse renk, ındırgen koşullar altında ısıtarak değıştırılebılır Bu yontemde taş, H; ya da CO gazının ındırgen atmosferı altında yuksek bır sıcaklığa kadar ısıtıldığında ındırgeyıcı gaz, taşın ıç kısmına yayılır Bu sırada demırın bır kısmının oksıtlenme basamağı 3+'dan 2+'ya ındırgenır Indırgeme ılerledıkçe renk de sarısyeşıl sarı» yeşılvmavı basamakları uzerınden değışır Bazı araştırmacılar beril durumunda ındırgeyıcı atmosferın gereksızlığını belırtmektedırler Vanadyum ıçerıklı zoizit, tanzanıt gıbı doğal rengı kahverengı olan bazı değerlı taşlar ıse ısıtıldıklarında harıka guzellıkte mavı renk kazanırlar Rengın renk merkezlerınden kaynaklandığı değerlı taşlardakı renk oluşumu > „ ışınlarıyla renk gıderımı ıse ısıtma ıle ya da UVışınlarıyla gerçekleşmektedır Kuvarsın purpur kırmızısı rengınde bır turu olan ametlstın ısılılmasıyla sarı renklı bır kuvars turu olan sitrin elde edılebılır Bu değışım, x ışınları etkısıyle ters yönde de gery çekleştırılebılır Gece takısı Kunzit (LıAiSi;O.,)'te çeşıtlı oksıtlenme basamaklarında mangan varlığı, sarı ve yeşıl renk merkezlerının varlığının nedenıdır Pembe renk Mn' den yeşıl renk ıse M n 1 ' ve M n J ' 'den ılerı gelır Kunzit kristallerinin rengi ısı ve ışık etklsiyle zarar gormektedır. Guneş altında uzun sure kalan pembe kunzıtın renksız ve değersız bıçıme donuştuğu bılınmektedır Bu nedenle kunzitten yapılmış kolye, takı vb eşyanın yalnızca gecelerı takılması onerılır Değerlı bır taşın çok basamaklı ışlem yoluyla renklendırılmesı konusundakı çok ılgınç bır ornek, mavı topaz uretımıdır Renksız to Karşılığı doğada var olan ya da tumuyle ya pay yoldan değerlı taşların uretımı ıçın bılı nen tekkrıstal uretım yontemlerı kullanılmaktadır Gun geçtıkçe doğada benzerı bulunmayan, ama mukemmel optık ozellıklere ve sertlık değerlerıne sahıp olan değerlı taşlar artan ıstem sonucu pazara sunulmaktadır Bu nedenle de doğal taşların renklerının değıştırılmesı uygulaması, gun geçtıkçe terk edılmektedır Yuksek saflık derecesınde krıstal uretımı konusunda çok sayıda yontem vardır Bu yontemlerın gelışım tarıhı eskı ve buyuleyıcıdır Bunun bır yolu, doğal olaylardakı krıstal uretım koşullarının aynı şekılde taklıdıdır Bu yontemlerde yuksek sıcaklığa ve/ya da basınç ve de uzun tepkıme suresı uygulanır Bunda da çeşitll genel yontemler vardır Bır yönteme göre saf mıneral ya da bıleşenler erıtılır ve erıtılmış kutle soğutularak krıslallendırılır Doğal olarak, krıstallendırme surecı ıçın bır aşı kristali gerekmektedır Bu yontemı kullanarak Franşız kımyacı V»rneull, ılk kez yapay yakutu uretmış, bunu aynı yolda zumrut uretımı ızlemıştır Başka bır yontem, "Czochralskı çekmesi" yontemı olup, ucunda aşı kristali bulunan bır çubuğun erıyık ıçıne daldırılıp dışarı yavaşça çekılmesıyle uygulanmaktadır Bu sırada erıyık, aşı kristali uzennde krıstallenerek dışarı çek me suresınce devamlı krıstal oluşur Bır kap ıçındekı erıyığın, sıcaklığın duşurulmesı yoluyla krıstallendırıldığı benzer başka yontemler de vardır Alışılmış ikinci grup yontem, bır çözeltı den krıstallendırmedır Çozucu, mıneralın kolayca çozunebıldığı bır sıvı olmalıdır Bu yol la orneğın zumrut uretılmektedır Uçuncu bır yontem, akışkanlaştırıcı bır sıvı ortam ıçınde yuksek basınç ve yuksek sı caklık kullanılarak bır elementı bır turden başka tur bır modıfıkasyonuna dönuşturmek tır Bu yontem, grafit ya da başka bır karbon ıçerıklı maddcden elmas uretımınde uygulanır ' General Electrıc Company"de 1955 yılında 2500°C da 100000 atm 1 aşan basınç altında elmas uretılmıştır Boylesı yapay el maslar sus eşyası olarak kullanılamayacak kadar kuçuktur ve pek saf değıldır Ama serilığı nedenıyle kesme ve tıraşlama makınele rınde kullanılabılmektedır Oörduncu blr yontem, yapay opal urelı mınde kullanım alanı bulmuştur Bu yapı, ku resel bıçımlı su ıçerıklı sılısık asıtten ıbaret tır (SıO: n H;O) Burada SıO:, su ıçerıklı bır çö2ucu ıçınde yavaş bır şekılde tabakalar ha lınde yığışarak oluşur Tabaka halındekı ya pı, basınç ve yuksek sıcaklık uygulanarak ka rarlı hale getırılır Sublımleşmeye dayalı yapay değerlı tab uretım yontemlerı de vardır Çok sayıda değerlı taş yapay yolla uretı lebılırse de bunların çoğu hâlâ doğadan sağ lanmaktadır Şaşılası guzellıktekı çok renkh turmalln, tum parlak renklerıyle topaz, en der mavı rengıyle benitoıt, "tanzanit" dıye bılınen ve değışen kahvemavı rengıyle zoızit, bunların hepsı de hâlâ kımyacının elın de 'uvey evlat muamelesınden" uzakta kal mış ve hâlâ doğanın sıcak bağrından sağ lanmaktadır Ama, ne 7amana dek 9 11