Katalog

PSİ KOLO Jİ Profesör Bouchard'ın inanılmaz ikizleri Kişiliğimizin biçimlenmesinde ağır basan etken, kalıtsal bir program mı yoksa çevre faktörleri mi? Çeviren: Jsmail Murat u yıl Minnesota Unıversitesı Psıkolojı Profesöru Thomas J Bouchard dünyaca un kazanan ıkızler çalışmasının onuncu yıl jubılesını kutluyor Ve "Minnesota Çalışması"nın ınanılması guç sonuçları yankılar yaratmayı surduruyor Bunlar ıçınde en inanılmaz olanı, Jım ve Jım adlı tek yumurta ıkızlerının öykusu Minnesota Unıversıtesı'nde kısaca "Jlmiklzlerl" olarak anılan Jım Lewıs ve Jım Sprınger kardeşler gerçekten eşsız bır ıkız çıft Yalnızca dış görunumlerının benzerlığı ve aynı adı taşımalarıyla değıl, her Iklslnln eşlerlnln adının Llnda olması ve yıne her ıkısının eşınden boşanması muthış şaşırtıcı ikızlerın ıkıncı evlılıklennde ıkısının de eşlerinın adı Etotty. ikızlerden blrı oğluna James Allen, dığerı James Alan adını vermış Her ıkısının köpeklerının ısmı Toy Jim ve Jım kardeşler, benzıncılık ve şerıf yardımcılığı yapmışlar Her ıkısı de matematıkle uğraşmayı sevıyor, mobılyalarını kendılerı yapıyor, aynı marka sıgarayı ıçıyor, sık sık başları ağrıyor, tırnaklarını çığnıyor ve aynı yatıştırıcı ılacı kullanıyor Butun bu benzerlıkler, Jim kardeşler bırllkte yetışseler ya da bırbırlermı tanısalardı blze daha makul görunebılırdı Oysa Jım kardeşler doğumlarından hemen sonra başka aılelerce evlat edınılmış, farklı yerlerde yetışmışler, ılk defa 39 yaşında karşılaşıp tanışmışlar 1 pa tıp aynı olduğunu ortaya çıkarmış Galton, ayrıca "özdeş" (tek yumurta) ve "özdeş olmayan" (çıft yumurta) ıkızler kavramını da ılk defa ortaya çıkaran bılım adamı Hastalıklar kalıtsal eğilimli Minnesota Çalışması dışında ıkızlere ılışkın başka araştırmalar da var Ikı bın ıkız çıftı uzerınde yapılan bır çalışmada tek yumurta ıkızlerının yaşam surelerlnin bırbırıne çok yakın olduğu gozlenmış Tek yumurta ıkızlerınde yapılan araştırmalar, ayrıca bazı kanser turlerı, şeker hastalığı, koroner kalp hastalığı, doğumsal kalp hastalıkları epilepsi, akıl hastalıklarında kalıtsal yatkınlığın önemını göstermekte New Yorklu psıkıyatnst Franz Kallmann ta rafından 1952 yılında yapılan unlu bır ıkızler çalışmasında ıse esclnselllk eğiliminde guçlu kalıtsal faktorlerın rol oynadığı sonucuna varılmış Farklı aıleler tarafından yetıştirilmış tek yumurta ıkız çıftlerı arasında zekfl katsayısı (IO) farkları ıse en fazla 12 puan Munıhlı psıkıyatnst Prof. Johannes Lange tarafından 1929'da yapılan tek yumurta ıklzlerıne ılıkın bır krımınalıte çalışmasında, suç işlemış olan 13 ıkız çıftınden on bır vakada her ıkı çıftın de sabıkalı olduğu bulunmuş ikızlere ılışkın araştırmaların lıstesı böylece uzayıp gıdıyor Yıne Bouchard'ın Minnesota Çalışması : na dönellm. Bouchard, ayrı yetışmış tek yumurta ıkızlerınde sık görulen tırnak çığneme, yatak ıslatma, veya kekemelık gıbı davranış kusurlarının kendılerının doğustan olmadığı, bu tur bozuklukların aslında olayın temelınde yatan nörozların tıpık ıfadelerı olduğu göruşunu savunuyor Doğustan gelen şey ıse bu bozuklukların kendılerı değıl, onları ortaya çıkaran nörotık eğılımler olabılır Yıne aynı şekılde ayrı yetışmış ikızlerın sıklıkla aynı meslek ve hobılerı seçmelerının nedenı, bunlara programlanmış olmaları değıl, ikızlerın doğustan taşıdıkları yeteneklerın gösterdığı yolu ızlemelerı Şımdıye kadar yapılmış "ıkız çalışmaları" New Yorklu psıkolog Susan Farber tarafından değeriendırıldığınde yenı bır sonuç, araştırmacının dıkkatını çekmış Ayrı yetışmış ıkızler, bırlıkte buyumuş ıkızlere göre her yonden daha buyuk benzerlık göstermekte Susan Farber bu olayı açıklarken, bırlıkte buyuyen ikızlerın kendı kımlıklerını bulma konusunda tek çocuklara göre daha buyuk sorunlar yaşadıklarını vurguluyor Ikızler kendı benlıklerını ozdeş kardeşlerınden ayırmak ıçın ergenlıkten ıtıbaren çaba gösterıyor (Blld der vvlssenschaft 101989) B Şaşırtıcı örnekler Jım kardeşler dışında başka şaşırtıcı örnekler de var Bouchard'ın vakaları arasında Bunlardan bırı, 1933 doğumlu, Alman Yahudısı kökenlı tek yumurta tkızlerı Jack Yuge ve Oskar Stöhr'un inanılmaz öykulerı İkızlerın doğumlarından bırkaç ay sonra ana babaları ayrılmış Oskar, Nazı yonetımındekı Almanya'da annesının yanında kalmış Jack, babasıyla Trınıdad, israıl ve Kalıfornıya'da yaşamını surdurmuş Ilk defa 46 yaşlarında karşılaşan Jack ve Oskar'ın dış görunumlerının "bır elmanın ıkı yarısı kadar" benzer olması, tek yumurta ıkızlerı ıçırt şaşırtıcı değıl, ama farklı kıtalarda ve farklı kultur çevrelerınde yetışen bu ıkı ınsanın aynı saç kesımı, aynı gözluk modelı ve aynı spor gomleklerı karşısında aklımızın karışmaması elde değıl Gıyımlerınden öte gundelık yaşamlarınJakı sıradan ayrıntıların koşutluğu olağanustu Tuvaletı kullanmadan sıfonu çekmek, bekleme odasındakılerı yuksek sesle hapşırarak korkutmak, bıleklık takmak gıbı huyları tıpa tıp aynı Bouchard tarafından ıncelenen başka bır şışman ıkız çıftı, ayrı çevrelerde yetışmelerıne karşın aynı zamanda zayıflama kurlenne başlamış, aynı yaşta eşcınsellıklerının ayırdına varmışlar Her ıkısınde yukseklık korkusu ve kekemelık sorUnları var Bouchard'ın çalışmasında ıncelenen on al tı yaşında bır ıkız çıftı ıse sekız aylıkken ayrılarak b'aşka aılelere evlatlık verılmış Her ıkısınde kekemelık, gece yatağını ıslatma, aşırı çekıngenlık gıbı davranış kusurları var Daha önceden bu tur kusurların eğıtım hataları sonucunda edınıldığını duşunen psıkologlar artık kalıtsal faktörleri de bu kusurların nedenı olarak göruyorlar Zaten Minnesota Çalışması'nın psıkolojıde en buyuk şok yaratan sonuçları, şımdıye kadar yaşam sırasında "öğrenıldığı" kabul edılen blrçok klşillk ve davranış özelliğinin doğuştan gelen kalıtsal özellikler olduğunun açığa çıkanlması. Ayrı çevrelerde yetışen ikızlerın aynı yeteneklere, aynı zevklere ve aynı alışkanlıklara sahıp olması, ancak kalıtımla açıklanabılır Ancak sozgelımı, ikızlerın aynı adı taşıyan kadınlarla evlenmesı ya da köpeklerıne aynı adı vermesı gıbı olguların kalıtımla önceden programlanmış olma duşuncesı de haylı saçma Tnsanın ana babasından hangı genlerı alacağı, henuz daha dışı yumurta hucresının döllenmesı sırasında değışmez bıçmde belırlenır Bedene ılışkın tum özellikler o andan ıtıbaren butun bır yaşam ıçın geçerlı olmak uzere saptanmıştır Ancak yıne aynı andan ıtıbaren dış çevrede gelışmekte olan canlı uzerınde etkısını göstermeye başlar Gebe annenın alkol ya da sıgara kullanması, yaşamındakı stresın duzeyı gıbı dış etkenler gelışımın ılk aşamalarında olan canlı uzerınde ızlerını bırakır Yaşamın daha sonrakı evrelerınde ıse kalıtım ve çevrenın etkılerını bırbırınden açık seçık ayırmak kolay değıldır Dış çevreden sureklı gelen uyaranlar olmaksızın yaşamak, öğrenmek ve gelışmek olanaksızdır Çocuğu dış uyaranlardan turmıyle ızole edecek bır deney yapmak mumkun değıldır cısı ve doktoru Sir Francls Galton'dur Galton 1876'da yayımladığı "The History of TWIns 88 a Crlterion of the Relative Power of Nature and Nurture" (Doğanın ve Yetiştırmenın Görecelı Etkılerlnın Bır ölçutu Olarak ikızlerın Yaşamöykulerı) adlı yapıtmda, kışılık özellıklerının ortaya çıkışında kalıtım ve çevrenin rolünü ılk kez bılımsel olarak değerlendırmış Darvvln'ln yeğenl olan Gatton 80 ıkız çıftı uzerınde yaptığı bır ankette, ikızlerden 35 çıftın kışısel eğılım, yetenek ve ılgılerının tı Hangi ölçüde etkili? Sozgelımı çocuğun konuşmayı oğrendığı dönemde, doğuştan gelen yeteneklerın hangı Ölçude payı olduğu dilbllimcl ve pslkologlar tarafından henuz tam olarak yanıtlanmış değıl Dığer bırçok yetenek, becerl ve klşlllk özelllği ıçın aynı durum söz konusu Zeka, fantezi, yaratıcılık, çalışkanlık, Içedönükluk, llderllk gıbı çeşıtlı nıtelıklerın ortaya çıkışında kalıtım ve çevrenın payları ne kadar? Bu sorunun yanıtı yalnız psıkolojıye ılışkın olmaktan öte bır anlam taşıyor insanlar yaşamlarını kurmakta karar vermekte yeterınce özgurler mı, yoksa herkesın "ikızlerın yazgısı" gıbı önceden belırlenmış bır "alınyazısı"mı var? Toplumbılımlerı açısından, ınsanların toplumsal ve polltlk davranışlarının ne ölçüde doğustan geldığı ya da oğrenmeyle biçımlendığı, daha ıyı, hakça ve ınsanca bır toplumsal duzen kurma çabasında önem taşıyor Bu konuda ılk defa kuramsal ve deneysel çalışmalar yapan kışı, Ingllız doğa bılım İkizler I kızler her toplumda ılgı çekıcı olagelmıştır Amerıkalı ıkız çıftler bılgı değışımı ıçın duzenlı olarak toplantılar duzenler Afrıka topluluklarında ıkız çocuk doğuran annenın doğaustu guçlere sahıp olduğuna ınanılır Ikız çocuk sevınç yaratır Buna karşın Japonlar ıçın ıkızler uğursuzdur Eskımo ve Avustralya yerlılerı de Japonlarla aynı duşuncelerı paylaşır, daha da kötusu ıkız kardeşlerden bırı hemen oldurulur ABD'nın Ohıo Eyaletı'nın Tvvınsburg (rkızler Kentı) şehnnde Dunya Ikızler Gunu kutlanır On dörduncusu duzenlenen bu festıvale dunyanın her yanından 1500'u aşkın ıkız çıftı katılır "Dunya ıkızlerı bırleşın" sloganı yankılanır Dunyadaki ıkız sayısının 30 mılyon cıvarında olduğu tahmın edılıyor Tek yumurta ıkızlerının oranı 260 doğumda bır ıle 340 doğumda bır arasında değışır Ikız gebelıklerde erken dogum ve doğumdan sonra ölüm oranı daha yuksektır Ayn yetlşen tekyumurta ıklzl çlftlerln klasık örneğiJım kardeşler ilk defa 39 yaşında karşılaştıklannda yaşam bılançolan arasında inanılmaz bir koşutluk vardı