Katalog

PS İKİYATRİ Çocuklukta yaşanan ailedeki ayrılıklar, boşanmalar, ölümler, erlşkin hayattaki ruhsal sorunların kaynağı görülür. Oysa bu olayların kendilerl değil, önceslnde ya da sonrasında çocuk ile annebaba arasındaki ilişkllerin kalitesi daha belirleyici rol oynuyor. Yankı Yazgan Ayrılıklar ve ölümler, çocuğa her zaman zarar vermez... ne/baba ıle kurulagelmekte olan bağlanma ılışkısının hırpalanması, bozulması oluşturur ilışkının bozulması ve bunun doğurduğu, çocuğun bakımı, buyutulmesı surecındekı aksamaların erışkınlıktekı ruhsal bozuklukların temel nedenı olması, gıderek akla yakın gelıyor Anne/babası ölmüş ve boşanmış çocuklarla yapılan çalışmalar bu konudakı bılgılenmızı derınleştırıyor Erışkın yaşlarda çeşıtlı ruhsal bozuklukları olan ınsanlann geçmışlerının araştırılmasıyla, yaşamış oldukları ölum ve ayrılık deneyımlerı öğrenılıyor Bu yaşantılar ile mevcut psıkopatolojıler arasında ıstatıstıksel bır ılışkı arayan çeşıtlı araştırmaların verdığı ılk sonuç, kuçuk yaşlardayken anne/babası ölmuş kışılerın, bu durumdan dolayı psıkopatolojıye daha yatkın hale gelmediklerl. Oysa, uzamış ayrılıklar ıçın tam tersı bır sonuç elde edılıyor Ayrılıkların nıtelığıne bakıldığında, çok buyuk bır bölumu aıle ıçı huzursuzluk ve geçımsızlık nedenıyle ortaya çıkmış oluyor Annebaba boşanıyorlar Çocuk bırınden bırıyle kalıyor Mahkeme, çocuğun bırlıkte yaşamadığı nangısıyle, anne ya da baba, belırlı duzende göruşmeye ızın verıyor Ama gözlem o kı, bu duzenlı göruşme gıderek tavsıyor Çoğu anne ya da baba, kendılerıyle oturmayan çocuklarını gıtgıde daha seyrek ve daha "gevşek" bır duygu tonunda göruyorlar ya da kopuyorlar Kısacası, boşanmış çıftlerın çocukları, anne ya da baba, hangısıyle aynı çatıyı paylaşmıyorsa, onunla ılışkısınde önemlı bır bozulma ya da sonlanma yaşıyor tada durup düşünmek lâzım Boşanma (genellıkle') durduk yerde olmuyor öncesınde, aıle ıçınde, karıkoca arasında boyutu değışen bır geçımsızlık hemen hemen değışmez bır koşul Yanı, her gün bırbirıne vazo, saksı ya da hakaretler yağdıran, bırbırını çocuguna çekıştıren annebaba (ve onlann annebabaları, bazen) ya da sureklı ıçkılı, aşırı meşgul veya bır başkasına aşık olup, evlılığının yanısıra bunu surdürmeye çalışan bır anne ya da baba bu boşanmaöncesı aıle fotoğraflarında ılk göze çarparlar Böylesı koşullarda, anne/babanın ne ölçüde annababalık yapablleceğl kuşkulu Boşanma öncesı anne/babaçocuk ılışkılerının yeterlı kalltede olmadığı aılelerde, aynlığın bırakın bir kayıp olmayı, son derece pozitlf etkller yaratan, anne/babaçocuk lllsklsinl duzelten blr yanı olabıleceğını akla getırmei* gerekır C kı çocuklarla aynı sıraları paylaşan "kontrol" çocuklarının anne/baba ıle şu andakı ılışkılerınde kolej sınavları, başarı, sınıf geçme, ustun olma gıbı temalar baş köşeyı ışgal edıyor Anne/babanın ruhsal ya da fiziksel hastalığı nedenıyle çocuk ıle ılışkısının aksadığı veya kurulamadığı durumlarda da, boşanmayla ortaya çıkan ayrılığa benzer sonuçlar ortaya çıkabılıyor Butun ayrılıklan bağlı kayıplara aıt bır ortak payda aradığımızda, bulduğumuz tek bır şey oluyor Anne/baba ıle çocuk arasındaki ilışkının kalitesi. Bu noktaya bırazdan tekrar döneceğım, çocukluğunda ayrılık yaşamış bıreylerın erışkınlıkte ruhsal bozukluk (özellıkle depresyon) dışındakı davranış özellıklerıne dıkkat çekmek ıstıyorum ocuk psıkıyatristlerıne ya da psikologlarına getırılen çocukların bazıla# rının, görunurde, net tanımlanabılecek bır ranatsızlığı ya da sorunu olmaz Ama "hasta sahiplarl"nın bır kaygısı vardır, çocuğun anne/babası ayrılmak üzeredlr, bu durum çocuğu nasıl etkıleyecektır, kimbılır hangı bunalımlara suruklenecektır, nasıl davranmaları gerekır, şeklınde uzayıp gıden cevapsız sorulardan bunalmışlardır Benzer bır kaygıyla başvuran bır başka "hasta sahıbı" grubu ıse, anne ya da babası ölmuş olan çocuğun durumunu nasıl ıdare edeceklerını, onun bu durumdan kötu bıçımde etkılenmesını önleme yollarını soran aıle buyuklerı olur Her ıkı kesımı de yonlendıren duşunce olan annebaba kaybının çocukta ruhsalbozukluklara yol açması ıhtımalı, "hasta sahıbı" vesveselarınden ıbaret bır şey değıl aslında Freud'dan gunumuze dek, kayıpların, özellıkle de çocukluk çağlarındakı anne/baba kaybının, erışkın ddnemde ruhsal bozuklukların başlıca kaynaklarından bırını oluşturduğu soylenır Çağdaş psıkopatolojı kuramları, özellıkle psıkososyal etkenlere oluşum mekanızmalarında öncelık tanıyanlar, çocukluk çağında yaşanan travmatık kayıpların, ılerkı yıllarda depresyon başta olmak uzere, anksıyete ve antısosyal kışılık turunden problemlerın ve hastalıkların ortaya çıkışında killt rol oynadığını öne surerler Archives oi General Psychiatry dergısının Kasım'88 sayısındakı bır değerlendırme yazısı, gunumuzdetravmatik kayıp ya da anne/baba kaybı kavramlannın ruhsal bozukluğa yol açma noktasından yetersız olduklarını one suruyor Kavramı netleştırmek ıçın de ıkr> ? ayırıyor Anne/baba ölümü ve anne/babaçocuk ayrılığı Ayrılık ılo kastedılen, genellıkle, bır "kayıp" olarak algılanabılecek denlı uzun suren, aıle huzursuzluklarına bağlı olarak ortaya çıkan ayrılık Her ıkı kaybın yol açtığı yaşantılar oldukça farklı, ustelık ayrılıkların ölumlerden çok daha sık göruluyor olması (ABD'de %58'e karşılık %3040) anne/babaçocuk ayrılığından kaynaklanan kayıpları klınık olarak daha anlamlı kılıyor Çocuklukta yaşanan kayıpların odak noktasını, kaybın kendısınden çok, an Gözlem ler Gözlenen o kl, bu çocuklar anne/babalarının hatalarını kendı hayatlarında tekrarlamaktan muthış korkuyorlar özellıkle kadınlar ıçın aşkta ıhanete uğramak büyuk bır kaygı Ama hıçbırısı, evlılık kurumuna ve sadakate karşı bır guvensızlık belırtmıyor, hatta bu kurumların sıkı bırer savunucusu olabıhyortar Çalışmalar sırasında elde edılen bir dığer verı ıse, çocukken anne kaybına uğramış olan kadınlardan alt toplumsal sınıfa mensup olanlarda evlılık öncesı gebelıklere, bunun sonucunda zorakı evlenmelere ve depresyona sıkça rastlanması Her ne kadar verı Amerıkan kaynaklı ıse de, ılışkıde bulunulan bır erkekle, gebe kalınsınkalınmasın, zorakı evlenme oldukça evrensel bır olgu Bu evlılığın sonucu doğan çocukların da anneannenın kaybı ıle başlayan bır zıncırden nasıplerını almaları, annelerının zorakı evlılığı ve depresyonu nedenıyle çocuklarla ılışkılerının yeterlı olmaması kuşaklararası 'depresıf bır kaderı ortaya çıkarabılıyor Çocukluktakı anne/baba kaybının en belırgın ve patolojı yaratıcı yanının bızzat kaybın ya da aynlığın kendısı olmadığını destekleyen o denlı çok verı var kı, bu kaybın özellıklerını değerlendırmek kaçınılmaz oluyor Anne/babaçocuk ılışkısının yetersızlığı, "kalıte' eksıklığı, depresyonumuza bır sorumlu bulmak çabasının yanıtlarından bırı olmakla kalmıyor Anne/baba ıle çocuk arasındaki ilışkının doyuruculuğu ve "kalıte"sı oranında kışının hayatının anlam kazanabılırlığını akla getırıyor işın ılgıncı, doyuruculuk ve kalıte, her anne/babaçocuk uçgenınde farklı bıçımlerde kendını gösteren özellıkler olduğundan araştırmacılar, klınık uygulamacı yanlarını daha sık devreye sokuyorlar "Genel" bılgı, tekrar "özel"e, kışıye dönuyor Psıkıyatrıstınız annenızı, babanızı sormaya başlıyor Hayatınızın erken evrelerınde bır kayıp bulduğunda bunu bugunku problemınızle bağdaştınyor En azından kafasında Bu bağdaştırmanın mantığını, nasılını araştıranların buldukları ılk cevapları bır sonrakı yazıda özetleyeceğım Anne/babaçocuk ılışkısının yetersızhğı nasıl oluyor da, hangı sureçler uzerınden geçıp de o çocuk 3035'ıne gelınce bır depresyon ortaya çıkışında rol oynuyor? D iki ayrı tür kayıp Boşanma her zaman travmatik mi? Turklye'de hukukçuların ızlenımi, sayısal verı olmamakla bırlıkte, boşanmış çıftlerın çocuklarının genellıkle anneye verıldığı Bu durum genellıkle aılenın ekonomık duzeyınde bır duşuşe yol açabılıyor Dığer yandan, 'dede evı"ne taşınma sık olan bır değışıklık Dolayısıyla, okul, oğretmen, arkadaş, mahalle gıbı son derece değerlı çevresel etkenlerle llişkiler sarsıcı değlşlklikler geçlrlyor. Boşanma sonucu sadece anne/babadan bırınden ayrılık değıl, çocuğun ılışkılerınde de önemlı değışıklıkler olması, kaybın ıçerığını genışletıyor Yalnız bu nok Bu konuda ılgınç bır gozlem, Marmara Ünlversltesl Tıp Fakültesl Pslklyatrl Bölümü'nün yuruttuğu bırçalışma sırasında yapılmış Temel bır fıkır olarak, yetıştırme yurtlarında yaşayan anne/babadan ayrılmış çocukların, özellıkle depresyon yönünden, ruhsal bozukluklara ne ölçude açık olduklarını araştıran bu çalışmada, bır de bakılıyor kı, depresyona özgu umıtsızlık, karamsarlık fıkırlerı ve ıntıhar arzusu kıyaslama ıçın kullanılan (kontrol grubu) anne/baba ıle yaşayan çocuklarda çok daha sık ve şıddetlı Bu çocukların anne/baba ılışkılerı ırdelendığınde ne gıbı etkenlerın ortaya çıkacağı merak konusu Ama şımdıden kesın olan, yetıştırme yurdunda