Katalog

BİLİM 4 TARTIŞMA * BİLİM GÜNDEMİ Bir 'araştırma kurumu' nasıl kapatılır? Yapı Araştırma Enstitüsü'nün, hem kurum hem de çalışanlar açısından bilimsel araştırmadan uzaklaştırılarak kapatılmasının öyküsü. Feyzan Beler "Enstıtünün amacı, mllli kalkınma hedeflerınl göz önunde tutarak, yapı alanında araştırma sorunlarını ortaya koymak, çözumlemek ve çözumlenmesıne yardımcı olmak ve bu çözumlerın uygulanmasını temıne çalışmaktır Enstıtu çalışmalarında, kalkınma plan ve programlarında belırtılen araştırma ıhtıyaçlarını gözetme, bilimsel araştırma ortamı yaratma ve yaratıcılığı teşvık etmek, gerek kendı bunyesındekı gerekse bunyesı dışındakı araştırıcı ve teknık personelı eğıtme ılkelerını göz önunde tutar, kurumun dığer organlarıyla ve gerektığınde kurum dışı kuruluşlarla da ışbırlıği yapar " Ne yazık kı, YAE kuruluş amacı doğrultusunda hedefler saptamak, uzun dönemlı programlar yapmak ve uygun örgutlenme bıçımlerı gelıştırmek konusunda başarılı olamamış, gıderek bu çabadan tumden vazgeçılmıştır YAE'nın kurumlaşamayışının bır nedenı belırlı bır yönetım anlayışının sureklı kılınamamasıdır Bu yönetsel kararsızlığın TUBİTAK polıtıkasıyla doğrudan ılışkısı olmakla bırlikte, YAE'dekı ıç çekışmeler de sağlıklı bır araştırma ortamının oluşmasını engellemıştır Butun dığer sorunların yaratıcısı olan kurumsal kımlık sorunu, öncelıkle hedef, görev tanımı, örgutlenme, dolayısıyla araştırma tanımı, araştırmacı nıtelığı uzerlnde olumsuz etkıler yapmıştır Kapatılma noktasına gelınmesınde, YAE'nın toplumdakı yerını kanıtlamasını sağlayacak araştırmalar uretmeyı başaramaması da rol oynamıştır Hedefler ve programların olmayışı araştırmacı nıtelığını belırsız kıldığından, yönetıcıler ve araştırmacılarla ılgılı duzey sorunu enstıtunun gelışmesıne sureklı engel olmuş, garıp bır "memur araştırmacı/yönetıcı" tıpı turemlştır Öyle kı, pek çok önemn yönetsel sorunları olan YAE'de çalıştığım surede çeşıtlı aralıklarla gundeme gelen ve cıddıyetle ustunde durulan ıkı konu "gunluk devam çızelgelen" ve "kılık kıyafet yönetmelıyı" olmuştur Bu konudakı uygulamaların açıklaması, hemen her zaman "yukarıdan gelen baskı" veya "baskıyı tırmandırmamak" olmuş, ancak yönetıcıler uygulamadakı kraldan fazla kralcı tutumlarıyla baskının artmasına katkıda bulunmuşlardır Yönetımde görev almadıkları dönemde, bu tur bıçımsel uygulamalara karşı olanlar da yönetıme gelınce farklı davranmamışlardır Sağlıklı bır araştırma ortamında nesnel olmasına çalışılan başarı değerlendırme ölçutlen, YAE'de her zaman kışısel olmuş, araştırma kurumunun gereksınımlerıne uygun olmayan yönetıci ve araştırmacıların, baştan berı var olduğu ve burokrası kuralları gereğınce verlerınden oynatılmadığı bır duzende uretılen yıldır arâştırmacı olarak çalışmakta olduğum TUBİTAK'a bağlı Yapı Araştırma Enstıtüsu (YAE), 9 Temmuz 1989 tarıhlı bır yönetım kurulu kararıyla Yapı Araştırma Grubu'na dönuşturuldu Böyielıkle grupların tanımı ve ışlevlerı gereği, enstıtude yurutulen turden araştırmalann birkaç kışılık bır grup aracılığıyla TÜBİTAK dışındakı ılgılı kurum ve kışılere yaptırtılması karara bağlanmış oldu Uygulamada enstıtünun kapatılması anlamını taşıyan bu karar, ağustos sonunda mudur vekılı tarafından enstıtü çalışanlarına gayrı resmı olarak duyuruldu ve eylul ayı ıçınde oldukça örtuk bır bıçımde, YAE çalışanlarına TÜBİTAK'ın başka bırımlerınde yer seçmelen ıçın çağrıda bulunuldu Iş bulmak, kapatılan YAE çalışanlarınının sorunuymuş gibi gösterılerek kurum tarafından kaleme alınan matbu bır dılekçeyle çalışanlardan başka bır bırıme atanmak uzere başvurmaları ıstendı öyle kı, enstıtunun mudur vekılı olan kışıye atama yapılıp, demırbaşlar bıle karara bağlandıktan sonra gerıde kalan elemanların ne olacağı bıldırılmedı Daha da acı olan, çalışanların çoğunluğunun sessızce bu duruma katlanmaları, sonra da var olanlar ıçınde olabıldığınce lyı bır yer kapmak kaygısıyla kı, bu seçmede de, yapılacak ışten çok işyerlnin merkeze veya evlerıne yakınlığı belirleyıcı olmuştur yardımcı olmalarıdır araştırmalann nıtelığı uzerınde hıç durulmamıştır Bu noktada, bır araştırma kurumunda görev alacak yönetıci ve araştırmacıların nıtelıklerı uzerınde bıraz durmak gerekıyor 5,5 öncelikle, bir araştırma kurumunda yönetıcllık, bıçımsel bır denetım değil, planlı bır araştırma bırıkımı sağlamak uzere eşgudum mekanızması olarak anlaşılmalıdır Yönetıcıler de, bilimsel yeterlılıklerını kanıtlamış, araştırma surecının sorunlarını bılen ve benımseyen, ll«rlemeye açık klsllerden oluşmalıdır. Bir yönetıci, bılgı birıkımı, ılkeler, çalışma hevesı ve bilimsel yenılıklerı ızleme açısından kendısıne bağlı araştırmacıların gerısınde kaldığında onlara olumlu yaklaşması zordur Böyle bır olasılığa karşı alınacak önlem ıse, aynı nesnel değerlendırme surecının butun araştırmacılar gıbı yönetıcıler için de geçerlı kılınmasıdır Bllglsayar destekli eğltim ve Türklye'de uygulanması. Panelı düzenleyenler Kultür Bakanlığı, Bilım ve Teknolojı Vakfı Katılanlar Prof Dr Avadıs Hacınlayan, Prof Dr Oğuz Borat, Doç Dr Fusun Akarsu, Prof Dr Aylâ Oktay, Doç Dr Alı Baykal, Dr Fusun Akdağ, Prof Dr Ahmet Yuksel özemre Yer AKM Sınema Salon'u, 6 aralık, 15 00 I. Ulusal Akupunktur Kongresl Duzenleyen Akupunktur Derneğı ve İstanbul Akupunktur Derneğı Yer Tuyap Topl Sal (Marmara Etap Otelı altı) 8910 aralık Cerrahide stapler uygulaması Prof Dr Kemal Alemdaroğlu, Şışlı Etfal Hast Çocuk Cerrahısı Klınığı Konferans Sal (9 kat), 8 aralık, 14 00 Araştırmacılık bir yaşam biçimldlr Araştırmacılık, yalnızca bır eğıtım sorunu değıldır Araştırmacı, hele Turkıye gıbı araştırmanın hıç de özendırılmedığı bır ulkede bu ışı maddı çıkarlar ıçın yapmaz Ancak araştırma etkınlığınden hoşlandığı ve bunu bır yaşam bıçımı olarak benımsedığı ıçın yapar Araştırma, nltellğl gereği, belll mesai saatlerlne sığdınlabllecek ve zorunlu olarak masa başında yurütulecek bir etklnllk değlldır Uzerınde çalıştığı konu, araştırmacıyı sureklı meşgul eder Ayrıca, araştırmacı tek yönlu bır ınsan olamaz, ulkesınde, çalıştığı kurumda, çevresınde olup bıtenlere duyarlı, tepkıli olmalıdır Başka turlu araştırma dınamiğını ve hevesını surduremez YAE'de ıse yönetıcılerln araştırmanın nıtelığını kavramayan burokrat tavrı, TUBITAK'takı olumsuz gelışmelere koşut olarak "blllmMİ araştırma ortamı yaratma" amacının sözde kalmasına neden olmuştur (i) Araştırmacılar da, en lyısınden "neme lazımcı", en kötusunden "fırsatçı" bır tavıria YAE'nın kurumlaşmayışına göz yummuşlardır Sonuçta, araştırmanın mtelıği ve yararının değerlendırılmesı yerıne, kısır çekışmelerın ön plana çıktığı YAE, sureklı kanayan bır "cadı kazanı" görunumuyle, TÜBİTAK'ın araştırmadan gıttıkçe uzaklaşan tutumunu gızlemesıne ve sorunu verımsız bır ışyerını kapatmak olarak sunmasına yardımcı olmuştur YAE'nın bır araştırma kurumu, çalışanların çoğunun da araştırmacı nıtelıklerını taşımadığı, ne yazık kı, böyle bır sonla kanıtlanmıştır (2) D Hangi hastalık hangi kromozomda? Kalıtım haritası giderek ayrıntılaşıyor. kromozom ve her ıkı cınsıyet kromozomu (X ve Y) uzerınde bulunan yaklaşık 1700 genın konumu bılınıyor Bu açıklama, bır sure once New Haven'de toplanan 'Insan Genlerının Lokalıze Edılmesı Içın 10 Uluslararası Kongre"deyapıldı Boylece ınsanın toplam 100 000 genının yuzde 2'sınden bıraz azı bılınıyor Insan genlerı haritası her ıkı yılda bır yenıden duzenlenıyor ama harıtaya yenı ılave edılen genlerın sayısı hıçbır zaman bu kadar çok olmadı 1973'tekı ılk "Workshop"ta 64 genın konumu bılınıyordu *1987'de bu rakam 98'e yukseldı, bu yıl ıse harıtaya 700 gen daha ılave edıldı Yenı lokalıze edılen genlerın 53 u çeşıtlı hastalıklann ortaya çıkışından sorumluy du Bunlardan bırı, romatizmal mafsal iltihabında rol oynadığı sanılan kromozom 6'dakı bır kollagengen Kromozom 2 dekı bır başka kollagengen ıse kan damarlarında kabartılara ve enfarktuse yol açıyor Depresyonun tedavısınde onemlı bır rol oynayabılecek kromozom 11 'dekı doparın adlı sınır hormonuna aıt bır gen ıle karaciğer kanserinin ortaya çıkışını teşvık eden kromozom 3'tekı bır gen de bu'undu Kromozom 20'dekı bır gen ıse şaşkınlık yarattı Bu gen norolojik nobetlerle bırlikte GerstmannStrassler sendromuna neden oluyor Bu da, bu hastalıgın bugune dek sanıldığı gıbı enfeksıyonel olmadığını kanıtlıyor Yenı tespıt edılen yaklaşık 100 gen zaten ayrıntılı bır şekılde araştırılmış olan Xkromozomunda bulunuyor Bunun yanı sıra, halen ulaşılması zor olan kromozom 13 ve kromozom 18 gıbı kromozomlar var Bu kromozomlarda bugune dek çok az sa yıda gen lokalıze edılebıldı Yale Unıversıtesı'nde bır araya getırılmış olan tum bılgılerden, dunyadakı butun araştırmacıların parasız yararlanabılme ımkânı var Harıtanın genışletılmesıyle bırlikte hasta genlerın tespıtı gıderek kolaylaşıyor (S n.) M YAE bfr araştırma kurumu muydu? YAE'yı kapatılrna noktasına getıren gelışmeler, ulkemızın bılım polıtıkasından soyutlanamaz Bılıme ve TUBİTAK'a olumsuz yaklaşımların, TÜBİTAK'ı bır araştırma kurumu olmaktan uzaklaştırmakia ve araştırma bırımlerını kapatmasında belirleyıcı olduğu kesındır Buna rağmen, bu sureçte bıreylerın rolunu yok sayan edılgen yaklaşımlara katılmıyorum YAE'nın kapatılmasında, kurumsal nedenler v« bıreysel tutumlar karşılıklı etkıleşım ıçınde belirleyıcı olmuştur Dolayısıyla, bu yazıda amaçlanan, konuyu bır araştırma kurumunun ışleyışı ve araştırmacı nıtelıklerı açısından ele almaktır öncelıkle YAE'nın kurumlaşması ve TUBİTAK ıçındekı konumuna bakmakta yarar var TÜBİTAK'ın enstıtu ve grupları toplumdakı farklı gereksınımlere yanıt vermek uzere farklı amaçlarla kurulmuşlardır, dolayısıyla, amaçların gerektırdığı olçude farklı örgutlenmelere gıtmelerı doğaldır Kuruluş yönetmehğınde 31 7 1973 gun ve 14611 sayılı R G'de yayımlanarak yururluğe gırmıştır YAE'nin kuruluş amacı şöyle belırtılmıştır NOTLAR 1 furklye de blllm adamı yetıştirme Işlevlnı üstlenmış, bu amaçla yurtıçı ve yurtdışı burslar veren bir kuruluşun kendl elemanlannın eğıtımı konusundakı tutumu ılgınçtır TUBİTAK Personel Yönetmelığı uyarınca doktora yapmak ısteyen YAE araştırmacılaıının ucretlerınden kesıntı yapılmış, yurtdışı bıllnsel toplantılarda bıldlrilerını sunmaları ıçın kaynak bulunamamıştır Bu, TÜBİTAK'ın özellıkle son yıllarda kurum ıçı araştırmaya ayırdığı kaynakları kısmasının bır sonucudur 2 Elbette burada aktardığım gözlem va genellemelerın tumunden ya da bazılanndan dışanda tu tulması gereken araştırmacı hatta yönetıcıler YAE'de çalışmışlardır 11