Katalog

ZOOLOJ I Bazı hayvanlarda renk değişimi Hayvanların bir kısmı, koruyucu, uyarıcı amaçlarla renk değiştirebiliyor. î î ç l i p renk uyumu ayırt edilir. OrganizI I manın bulunduğu ortama karışarak %sW düşmanları tarafından zor fark edilme Mehmet Başhctn Dlcle Ünlversltesi sini sağlayan glzleylcl ya da koruyucu renklenme; düşmanları tarafından yenilmemek için zehirli olduğu izlenimini veren paıiak çarpıcı renklerden ibaret olan Ikaz edlcl ya da uyancı renklenme; organizmanın dal, yaprak, taş ya da sahip olduğu uyarıcı renkle zehirli olduğu bilinen başka hayvanlara benzemesinden ibaret olan mlmlkrl. Mimikri konusuna daha önce değinildiği için (1), bu yazımızda anılan diğer uyum blçimlerini göreceğiz. Korucuyu (glzleylcl) renklenme: Birçok hayvan türü, içinde bulunduğu ortamın rengini almaktadır (Resim 1). Bazı durumlarda hayvan zemine uyum sağlamak için pigment hücrelerinin "durumunu" bile değistirme yeteneğindedir (Resim 2). Kimi durumda da hayvanlar yaşadıkları ortama uymadan ziyade, yapraklara (Resim 3), sürgünlere veya ağaç parçalarına (Resim 4), kabuklara (Resim 5), hatta hayvan gübreleri gibı doğal yerlerindeki nesnelere benzerler Ayrıca özel bir Reslm 1 Şahin balığının üzerindeki şekiller mercana benzemektedir. Reslm 4 Kırık bir dala benzeyen kelebek. Kelebeğin (phalera bucephala) mükemmel "glzli görünumö" evrimsel uyumun bir zafehdir Reslm 2 Dıl balığı zemının durumuna göre renk değiştirebiliyor. ortamı andıran renkler, dlğer büyük ve kuçük predatör (avcı) türlerde de bulunur (Resim 6). Yapılan çalışmalar, koruyucu görünüşün, düşmanın dikkatinden kaçmak isteyen hayvanın gizlenmesine ya da bir düşmanın, avı o'an hayvanın gozüne çarpmamasına olanak verdığını ortaya koymuştur. Böyle bir çalışma, Kalıforniya'da Scripps Oceanography Enstitüsü'nden F.B. Sumner tarafından yapıldı Araştırıcı, Galapagos p«ngu«nlerinln, slvrisinekbalığını (Gambusia partuelis), "avlaması" olayını araştırdı. Sivrisinek balığı, yaşadığı ortama benzemek için pigment hücrelerini kasıp genışleterek, "açık" veya "koyu renkli" olmaktadır. Araştırma sonun Reslm 5 istiridye kabuğunu andıran bir deniz yumuşakçası. İstiridye kabuğu (A), yumuşakça (B) da penguenlerin, zeminle "korttrast" oluşturan balıkların %70'ini, ortamı andıran balıkların [se %34'ünü yakaladıklan saptandı. Trinity Üniversitesi'nden F.B. laley tarafından yapılan benzer bir çalışmada; kuşlar, hındiler ve tavuklann, "korunmasız" çekirgelerin %88'ini, "gizleyici renkli" olanlannsa %40'ını yedikleri bulundu. ingiltere'de yaşayan bir kelebek türünün (biston betularta), bir allel gen çifti ile birbirinden ayrılan koyu ve açık renkli iki çeşidi vardır (Resim 7). Oxford Üniversitesi'nden H.D.B. Katw«l; kirienmenın az olduğu ve bu nedenle açık renkli gövdeli agaçların oldu Reslm 6 tengeçte gizleyici renklenme. Çiçek rengini andıran yengeç gafil bir balansını tuzağa düşurmek üzere... gu Dora«thlr« ormamnda daha fezla bulunan açık renkli kelebeklerle, endüstrinin geliştiği orta kısımlarda gövde ve yaprakları isle karartılmış agaçların olduğu yerlerde daha çok bulunan koyu renkli kelebeklerin kuşlar tarafından yenilme olasılığının belirgin bir şekilde zayrf olduğunu ortaya koydu. Bu örneklerde de aynı türün, bir veya birkaç morfolojik veya fizyolojik karakter ile birbirinden ayırt edilebilen bireylerin yaşam savaşında başan derecelerinin farklı olduğu gorülmektedir. Çünkü renkleri ortama uyanlar, düşmanlar tarafından fark edilmemekte, orada yaşayıp çoğalmaktadırlar. Uyancı (Ikaz «dicl) mnklenm*: Bazı hayvanlar, düşmanlarından korunmak için "gizli renklenmeyi" geliştirirken kimileri de yaşadıkları ortamla kontrast oluşturan gosterişli renkleriyle kendilerini düşmana "açıkça" göstermektedirier. Bu tip hayvanların çoğu kötü lezzetlı olup zehirli maddeler salgılarlar. Gosterişli görünümleriyle düşmanı "uyanrlar" Bu tip gorünüme "aposematik" denir (Resim 8). "Uyan" bazen öyle etkili olur ki omurgalı predatörler (avcılar), gördükleri diğer "gosterişli" böceklerden de sakınmaya başlarlar. Bazı hayvanlar, "koruyucu renge" sahip hayvanları taklit ederek canlarını kurtarabilir. örneğin, bazı zararsız, savunmasız hayvanlar, farklı bir familyadan zehirli ya da rahatsız edıci bir hayvana benzer şekle ve renge sahiptir. Çok sayıda tropik hayvanda evrimleşmiş olan bu korunma biçimine batesi mlmikrlsl denir (Resim 9). (1) M.BIrtcik. Hangi hayvan, nasıl ve niçin akjatıyor? Cumhuriyst Blllm Teknik, soyı 112, 1989. Reslm 3 Peygamber devesinı, üstteki yeşll yapraklardan ayırt etmek çok güç Reslm 7 Kalebeklerde gizleyici renklenme. Bir ağaç oluğu üzennde hareketsız durumda bulunan biston betularia'nın açık ve koyu şekilleri. Resfm: 8 Aposematık renklenme. Zehirli oklu kurbağa, gösterişlı renklen, düşmanları taratından kolayca tanınmasını ve kendısinden sakınılmasını sağlar. Reslm 9 Batesl mlmlkrlsi Orneği, çatal kuyruklu kelebek larvasının ilert fırlamış taklit gözlerl ve ağzı, ona kendısinden sakınılan bir predatör görünüsu verlr. 16