Katalog

SÖ Y LEŞ İ Yapay zekânın sadece be Bilgiyi insanlardan mükemmel işlemeleri anlamında, yapay zekâ "düşünüyor." Peki sevebilecek mi? "Ruhu" olabilecek mi? Dr. Danıel Nahum'Ia söyleşi. Yankı Yazgan Danlel Nahum, TED Ankara ve Hacettope Tıp (1971) mezunu. Psikiyatri Ihtlsasını Unlveralty of Kentucky, Lexlngton'da tamamladı. Halen de aynı ünlvanltede öğratlm üyesl. Alkolmadde bağımlılıklan, dapreayon, gnıp ve blreyael pslkotaroplleriyle özelllkle ilgllenlyor. Son yıllarda bllglsayara, tıpta bllgisayar kullanımına ve yapay zakâya merak sarınca pek boş zamanı kalmamış. Ylne de atlarla va blslklatla uğraşacak boş zaman bulablllyor. Blr suredlr, Marmara Tıp Psikiyatri Bölumü'nde konuk oğretim uyesl. Aaağıda Yankı Yazgan'/n Dr. Nahum'la yapay zekâ uzerine söyleşlslnl sunuyoruz. Dr. Nahum, slzln bilgisayarların tıpta kullamlmayla ve Yapay Zekâ (YZ) fle uğraştığınızı duyunca aklıma ilk gelenler ne oldu? "Akillı fırın", "robot süpürge" ya da "eloktronlk beyln gibi çocuk..." DR. NAHUM: Bu, butun mekanık şeylere bır canlılık kazandırma eğılımımız değil mı? Antropomorfizm dedıklerı, ınsanlaştırarak aradakı mesafeyı daraltmak O soğuk, metalık şeylerı kendımıze aıt kılmak ıçın projekslyon (kendımızde olan bır özellığı başkasına yansıtma) yapıyoruz Galiba sizin kafanızda, bu canlılık ya da mekanlk seylere yakınlık zaten vardı kl, once bilglsayara, oradan da YZ'ye yaklaştınız. DR. NAHUM: Herşeyı kontrol edebılen ve benı yormayan bır robot fantazısı hep bır kenarlarda saklıydı Sonra Baltımore'dakı bır kongrede YZ'cılere rastladım Düşunce tarzları, hallerı hoşuma gıttı Hem ılım yapıyorlardı, hem de ışın eğlencesındeydıler Oyun yanı guçlu ve çekıcı gözuktu Bır de, 'klasık' bılgısayarcılar daha katı gelıyorlardı YZ'dekı programlama dılı bıle bu farkı gösterır Hepsl 0/1 llkeslyle yazılmıyor mu? Ben ne zaman programın kendlslne baksam anlaşılmaz blr rakam ve komut yığınıyla karşılaşıyorum. DR. NAHUM: Doğru, hepsı 0/1 ılkesıyle yazılıyor programların Ama bunun farkında değılız yazarken, yanı O'larla 1 'lerle muhatap olmuyoruzi Hıçbır programda bu olmuyor YZ'nın ayırıcı özellığı. kelımelerı, sembollerı manıpule ederken, ınsan duşuncesıne oldukça yakın duzeyde bır manevra yeteneğıne sahıp olması Bu muthış bır esneklık sağlıyor ve soyut, kolimesel sembollerı çok daha lyi kulanabilıyor Örneğın bır Fortran programı matematıksel sembollerle çok daha rahat uğraşabılıyor Bu da onun gıbı bir şey Bu bana, beynin yanmkürelerl arasındaki Işbolümünü hatırlatıyor. Bir bölüm daha zlyade uzaysal, sembolik, arltmetlk Işlemlerle uğraşırken, bir bolümü (sağ) kellmesel, emosyonel işlevlere daha çok yer verir. Tabii çok kaba blr ayrım. . DR. NAHUM: Evet, bırtür programlararası ışbölumu bu da YZ kıtaplarının daha eğlencelı olması da bunun kanıtı' Şu Işleyiş mekanlzmasını biraz daha kurcalamak Istiyorum Şimdı, tek bir kelimeyle, blr suru fonksiyonu ıfade ediyorsunuz, Yani, "Organlk Beyln Sendromu" ile "dellrlum, dikkat, yönellm" vs. vs. bir suru kellme temsil edilebiliyor. Bu, bizim beynlmizdekl işleyişe ve çağnşım tarzına benzemlyor mu? DR. NAHUM: YZ'nın kullandığı programlama dılının temel ilkesı de bu Soyutlama yeteneğını, ınsana aıt önemlı bır duşunsel özellığı, programlama dılıne aktarmak Bu dılın en lyı örneklerınden bıri LISP Onu teorık bulan Japonlar ve Avrupalılar daha başka dıller gelıştırdıler "Proloue" gıbı Kehmelerle, mumkun olduğu kadar çok sembole komuta etmek amacı var Anlayacağınız, programlama dılının değışımı ve gelışım YZ'nın evrımınde belırlıyıcı Bir başka cumlenin Içlne yerlestlrdiğinlz kellme, daha önceden Içerdiği fonkslyon yönlendirme kabillyetlnl birllkte taşıyor. Ikl kelime ile koca koca programları aktarabiliyoruz yani.. Peki, YZ bu noktada beyine benzemlş olmakla hedefine ulaşmıyor mu? DR. NAHUM: YZ konusunda söz sahıbı olan VVınston, YZ ıçın şoyle bır tarıf getırıyor "Amaç, 1) Bılgısayarları daha kullanışlı ve becerıklı yapmak, 2) Zekâyı ve . ınsan duşuncesını mumkün kılan prensıplerı ortaya koymak Temel yaklaşım bu Ama, henuz amaçlara tarn olarak ulaşılmadı Bilgisayarlann duşunebiliriikierl ile ilglll llteraturu taradığımda, 1950lerden kalma blr çeşit test çıktı karşıma. Bugun de hâlâ geçerlillği olan bu test, mucidinln adıyla anılıyor: Turing testi. "Bllgisayar duşünebilir mi" sorusu yerine "bllgisayar Turing testini geçebilir mi" sorusu soruluyor. (Test hk. bllgi çerçevede) DR. NAHUM: Bu soruya verılen cevap, "şu anda hayır " "Geçebılecek mı?" dıye sorarsanız, "belkı de" denebılır YZ'nın çeşıtlı duşunme stratejılerı var "Heuristlcs" denen mevcut ıhtımaller arasında en lyısını, tarayarak bulma, ya da ıhtımallerı azaltarak, her bır ıhtımalı ekarte ederek sonuca ulaşma gıbı Daha sayısız yöntem Dlyelim ki, YZ'ye temel Euclld geometrisi kavramlarını verdlk. Bunları değerlendlrip, bir soyutlama süreclnden geçirdlkten sonra, sözgeliml, Pythagaros teorlslni bulabilir mi? DR. NAHUM: Evet, kesınlıkle Verılen matematıksel ya da sözel ıfadeler ıçın genel kural bulma, teorem ıspatlama YZ'nın kapasıtesı dahılınde Peki, YZ'nln Insan beynlnin düşünce tarzını takllt etmrsi dışında blr kendlne özgü yönteml yok mu? DR. NAHUM: Ah tabıı Şımdı, YZ teorısyenlerı arasındakı temel bır ayrımdan söz ediyorsunuz Bır kesım ınsan beynıne benzemeye/benzetmeye çalışıyor Dığer kesim ıse, beynin duşunceyı nasıl ürettığıne özel bır önem atfetmıyor Daha çok sonuçta çıkanla ılgılenıyor Sizin ustünde çalıştığınız eksper slstemi daha çok hanglsine yakın? DR. NAHUM: Benım çalışmam ıkı amacı da hedeflıyor Bır yanda, doktorun duşünuşünu teorık olarak modellemek ıçın bır deneysel ortam yaratıyorken, dığer yanda uzman bılgısını uzman olmayan bır yerde kullanmak mumkun oluyor örneğın kırsal kesım ya da ızole bır askerı bırlikte YZ "düşunerek" bılgısınden önerıler çıkartıyor Şu ara Hacettepe Tıp'tan Dr 9 Akalın'la bırlıkte "ıshal" uzerine bu tur he deflı bır program tasarlıyoruz Uzman YZ'ye glren bllgller, uz manlık dlllnde değil de, gündelik dlld< olablllr mi? Kullanıcı seviyesini çol yüksek tutmamak Için, mesela.. DR. NAHUM: O mumkun "Geçı şebekesı" adı verılen sıstemler bılgısaya rın "önune" yerleştırılıyor ingılızceyı bıl gısayar dılıne 'çevirıyor'1 Yenı bır şe' değıl insan beynlne benzemeyen, dahi doğrusu benzetllmeye çalışılmayar YZ'lere şu noral ağ (neural metvvork) bi örnek olabllir mi? DR. NAHUM Evet tabıı Onlar bir elek trık potanısyel farklılıkları sıstemı kuruyor lar Devreye bılgılerı yukluyorlar öğren me şeklını denetlemıyorlar Sıstem bılgı yı öğrenıyor Sonra, gıren bılgı ve çıkar arasındakı surecı dıkkate almaksızın, n< olup bıttığıne bakıyorlar Bu blraz blzlm birblrimlzle illşklle rimize benzemiyor mu? Gözle gorülen anlaşılabllir davranışlarımıza gore bir blrlmlzi değeriendiriyoruz Olay ve tep ki arasındaki sureçte neler olduğuylt pek uğraşmıyoruz. Neyı, nasıl, niçin du şünmüş, şunu nlye şöyle yapmış? DR. NAHUM Öyle Bılımsel araştırma da da benzer yontem var YZ bizden akıllı mı? Buluşlan vaı mı? Bu kapasitenln sımrları ne? DR. NAHUM. YZ, bugun askerı alanda borsalarda, uzay araştırmalarında vs vs sayısız yerde kullanılıyor Ama yeni bır bu luş yapmış değıl Unutmamak gerekır k YZ bır model Hakıkısı olan bır şey yanı Çok' akıllıca" davranıyor, adı "zekâ" amr gerçek bır zekânın motıvasyonu (gudule me) vardır YZ'de motıvasyon yok kı Tamam, şlmdillk bizden akıllı de Turing testi nedir? duşunebılir mı?'dır T estın temel sorusu 'makınelerdayanır Testın temel fıkrı taklit oyununa Aaron, İlk yapay zeki (YZ) ressamı H Cohen'in Stanford Unıversıtesı YZ laboratuvarında geçırdığı ıki yılın ardından ortaya çıktı Çızgıyle ılgılı temel derslennı belırfı kurallar halinde aldı Gereken durumlarda manıpule edebıleceğı çeşttlı başlık larta pek çok çızme gölgeleme programmı yardıma çağırabıhyordu Aaron'un resimleri, 1983'ta Tate Galensı'ndekı gösterı/sergisınde 20 dolardan alıcı buluyordu Buoyunda bır kadın vebırerkek ayrı odalara gıderler Uçuncu bır kışı tarafından bır çeşıt teleksle (yanı, konuşmadan) mulakattan geçırılebılırler Uçuncu kışı, hangı odada kımın olduğunu bılmez Temel hedefı, kadının hangı odada olduğunu bulmaktır Kadın, cevaplarıyla uçuncu kışıye yardımcı olmaya, çalışır Erkek ıse kadın gıbı davranarak uçuncu kışıyı şaşırtmaya çalışır Butun cevaplar yazılı olarak ıletılır Turing testınde ıse bır ınsan ve bır bllgisayar yer alır Bllgisayar, kendısının bır ınsan olduğunu ıspatlamaya çahşırken, ınsan, bllgisayar olmadığını göstermeye çabalar Eğer bllgisayar, uçuncu kışıyı ınsan olduğuna ıkna edebilirse, "ınsan olmak" hakkında yeterince ıçgörusu var ve ınsan olmanın nasıl bir şey olduğunu bılıyor, denebilır