Katalog

ASTRONOMİ Çıplak gözle bilime katkı (2) Bulent Uyanıker K asım ayında göruş alanımıza gıren gökyuzu parçası, ıçerdıklerı cısımlerle ozel bır ılgı gören Arabacı (Aurıga) ve Pers (Perseus) takımyıldızlarını da kapsıyor Arabacı, parlak yıldızlarının oluşturduğu beşgenle bulunması en kolay olanı, takımyıldızın en guneydekı uyesı Nath, aynı zamanda Boğa (Taurus) takımyıldızının da ıçınde yeı alıyor Gerçekte Nath, Arabacı ve Boğayı ayıran sınırın tam ortasında ve parlaklığı 2 1 kadır Arabacının en parlak yıldızı Keçi (Capella) 1 kadırden bır yıldız ve Buyuk Ayı'nın 9 ve A bırleştıren çızgının, kuyruğun tersıne doğru uzatılmasıyla bulunabılır Parlaklığı (0 2) ve sarı rengı (G tıpı) tanınmasını kolaylaştırıyor Keçı, gorebıldığımız yıldızlar ıçınde beşıncı en parlaktır ve uzaklığı ıse yaklaşık 50 ışık yılıdır Kecının hemen sağ altındaysa grubun en ılgınç yıldızlarından bırı, L Arabacı yer almakta h Arabacı gokyuzundekı yıldızların en buyuklerınden Çapı Guneş'ın yaklaşık 2000 katı i,'nun parlaklığı 27 yılda bır 3 3 ıle 4 1 kadır arasında değışıyor Parlaklığındakı değışımın nedenı ıse L'nun bır çıft yıidız olması ve dığer yıldızla yaptığı ortulmeler Daha sonuk olan kuçuk yıldız 27 yılda bır L Arabacının onunden geçıyor ve parlaklığını 4 1 'e kadar duşuruyor Tıpkıbifcguneştutulmasıgıbı Ancak buradakı fark kuçuk bır yıldızın dığer buyuk yıldızı ortmesı ve ortulmenın yaklaşık ıkı yıl kadar surmesı i. Arabacı ayrıca yanında optık olarak gozlenemeyen ancak tayfsal çalışma ıle anlaşılabılen bır yıldız daha taşıyor Son ortulmesını 1982'de gerçekleştıren değışenımızın bır sonrakı ortulmesı 2009 yılında Açık yıldız kumelerı M36, M37 ve Arabacı'da yer aldığını belırtelım Dığer takımyıldızımız Pers'ın en parlak yıldızı Mirfak (1 9) Pers eskı yıldız harı ğız Ilk önce değışen yıldızın parlaklığının hangı ıkı yıldız arasında olduğu bulunacak, daha sonra da değışen yıldızımızın bu ıkı yıldız arasındakı parlaklığı uzerınde fıkır yuruteceğız ve değışen yıldızımızla seçtığımız yıldızlar arasında yaptığımız her karşılaştırmayı bır rakamla belırteceğız Hiç fark yok 1, çok kuçük fark 2, küçuk fark 3, fark 4, buyuk fark 5, gıbı örneğın Algol'un parlaklığı herhangı bır zaman ıçın, a Per ve & And arasında bulunsun, ve a Per ıle karşılaştırıldığında çok kuçuk bır fark & And ıle karşılaştırıldığında kuçuk bır fark göze çarpsın Yanı Algol a Per'den çok az sönuk ancak 6 And'dan da bıraz parlak olsun Bu durumda Algol'un parlaklığını m = mA + (m B m/0 (x + y) K x s 19 (2319) 2 = 2 1 kadır) (2 + 3) olarak bulacağız talarında Medusa'nın kafasını elınde tutan bır mıtolojı kahramanı olarak yer alır Medusa'nın kafası ıse Algol ve çevresı olarak duşunulmuş Algol'un anlamı ıse "şeytanın gozu". Belkı de bunun nedenı, Algol'un çıplak gozle bıle ızlenebılen, ancak nedenı uzunca bır sure anlaşılamayan, 2 9 gunde bır ışığının 2 2 kadırden 3 5 kadıre duşmesı Bugun Algol, orten çıft yıldızların ılk orneğı olarak bılınmekte Işığının değışme nedenı ıse, bırlıkte de vınen ıkı yıldızın karşılıklı konumlarındakı değışme Algol çıplak gozle ışığında değışme olan tek bır yıldız gıbı gorunur Normal olarak çıft yıldız sıstemı, ıkı yıldızın ışığının bırleşmesı anında (ortulme yoksa) en parlak, bırının dığerı onunde ya da arkasında olması durumundaysa en sönuk haldedır Algol tıpı değışen yıldızlarda ışığın en sönuk olma durumuna bır dönem ıçınde ıkı kez rastlanır Bunlardan bırı daha sönuk olanın, parlak yıldızın arkasında olduğu durumdur kı bu ıkıncı mınımum olarak adlandırılır, çunku parlak yıldızdan hâlâ ışık alınabılmektedır ve ışık kaybı fazla değıldır Sönuk yıldızın parlak olanının önune geçmesı durumunda ıse, parlak yıldızdan gelen ışığın bır bölumü engellenmektedır ve bu durum bize bırıncı minımumu anlatır. Parlaklık değışımı genel olarak yıldızların parlaklığı, bırbırlerıne yakınlıkları, buyukluklerı ve donme duzlemlerının dunya ıle yaptığı açı gıbı parametrelerle her orten değışen ıçın farklıdır Burada M A parlak olan, M B ıse daha sönuk olan karşılaştırma yıldızının parlaklığı, ve (X) parlak yıldızla olan karşılaştırma, Y'de sonuk yıldızla olan karşılaştırmadır Bununla beraber gozlem yaptığımız anın saat ve dakıka olarak not edılmesı unutulmamalıdır Bu şekılde alınan gozlem sonoçlanyla parlaklığın zamana gore grafık olarak çızılmesıyle değışen yıldıza aıt ışık eğrısı elde edılır ve hesaplamalar bu eğrıye göre yapılır Algol ıçın seçılecek karşılaştırma yıldızları <« Per (1 9) (Mirfak) 6 And (2 3) L Per (3 0) A Per (3 1) 7 Per (3 9) olarak seçılmıştır Gözlem sonuçlarınızı beklıyoruz Pers ayrıca çıplak gozle gozlenebılen M 34 ve H VI 3334 çıftlı açık yıldız kumelerını de banndırmaktadır D Amatörler işbaşında Işın dığer bır ılgınç yanı da bu tur yıldızların gozlemlerı hâlâ buyuk önem taşımakta ve dunyanın dört bır yerındekı bırçok amatör, profesyonel gözlemcı tarafından surdurulmektedır Çunku ışığın en aza ındığı zamanlarda bazı kaymalar söz konusudur Algol ıçın oluşturulan kuramsal çalışmaların gelıştırılmesınde gözlem gereksınımı çok buyuktur Sız de bu çalışmalara çıplak gözle, durbunle ya da teleskopla katkıda bulunabılırsınız Daha önce (sayı 130) anlatılan yontemle bu ış kolaylıkla yapılabılır Yöntemı kısaca btr kez daha yınetersek Değışen yıldızımızı, çevresınde seçeceğımız ışığı sabıt yıldızlarla karşılaştıraca Laserle uydular arası iletişim vrupa Uzay Ajansı tarafından prototıp uydular arası laser ıletışım sıstemı tasarım ve uretımı ıçın çalışmalar başlatıldı Bu prototıpler uzay malzemelerının gelışımı ve değerlendırılmesınde kullanılacak Bu malzemelerde gelecekte uzay araçları arasında lınk bağlantısı kurmak ıçın kullanılacak Ilk olarak optık alıcı verıcıler, teleskop belırleyıcı ve yönlendırıcı sıstemlerı ıle tercıh edılen çözumlerın tanımlanması çalışmaları uzerıne yoğunlaşılacak ikıncı aşamada prototıp uçuş cıhazları tasarlanıp, gelıştırılecek ve uretılecek Sıstemde yarııletken laserler ve heterodıne teknıkierı kullanılacak A Uydu ıletışımının buyuk uzaklıklar arasında kurulabılmesı ıçın Avrupa ıle Uzakdoğu arasında olduğu gıbı, ıkı uzay aracı ve arasında bır yer ıstasyonu gerekıyor Uydular arasında doğrudan ıletışım bağlantısının devreye gırmesıyle, sadece aradakı yer bağlantısı devreden çıkarılmayacak, aynı zamanda sınyallerdekı gecıkme de azalacak Böylesı uydular arası bağlantı klasık mıkrodalga cıhazları ıle yapılabılır, fakat lazer teknığının benımsenmesı uzay aracındakı clhazların boyutlarında önemlı oranda kuçulme olanağı sağlıyor, ayrıca lınklerın telekomınıkasyon kapasıtesınde de artış olacak (z.«) 12