Katalog

BİLİM A R A Ş T I R M A Nobel ödüllerinde Sürpriz, sevinç, tepki ve tartışma Tıp, kimya, fizik ve ekonomi Nobel ödüllerinin öyküsü. Derleyen: MuratArm Tartışmalı ödül ## B Tıp |U sorunu çözduğumuzu kım fsöyluyorsa, ya aptaldır ya "çok saftır" Mıkrobıyolog J Mıchael Bıshop, bu tumcesıyle kanser tedavısı ustune yapılan araştırmaların ne kadar yavaş ılerledığını kısaca özethyor Bıshop (53) ve arkadaşı Harold E Varmus (49), sabah Nobe! Ödulu'nu kazandıkları haberıyle uyandırıldıklarında ılk tepkılerı buyuk bır şaşkınlık olmuş Bıshop haberı "gerçekustu" olarak tanımlamış, Varmus, haberın doğrulanmasında ısrar etmış Ancak, bu ıkı araştırmacının çalışmalarını ızleyenler bu habere daha az şaşırdılar Aynı alanda 1975'te Nobel Ödulu'nu kazanan MIT'ın VVhıtehead Enstıtusu'nden Dr Davıd Baltımore, araştırmacıların çalışmalarının kanser ustune duşunmede yenı bır model oluşturduğunu belırtıyor kl çalışmalara katılmış olan Stehelın, Varmus ve Bıshop ıle bırlıkte kendısıne de ödul verılmesı gerektığını savunuyor Fakat deneyler sırasında çalışmaları ızleyenler, Stehelın'ın araştırma grubunun önemlı bır uyesı olmasına karşın, Varmus ve Bıshop'un nezaretınde çalışmadığını belırtıyorlar Nobel Komıtesı ıse, kararından dönmedı Alman ve Cech doğrudan ışbırlığı yapmamalarına karşın, bırbırlerının çalışmalarından yararlandılar Nobel Komıtesı uyelerınden Bertıl Andersson'un belırttığı gıbı, bır pıngpong maçındaymışcasına top bırınden ötekıne gıttı Cech, Nobel ödulu'nu kazandığını Boston'da başka bır odulu kabul ederken oğrendı Fizik Kimya Karşılıklı 5 'paslaşma ıyolojı oğrencılerıne, yaşayan hucreler arasında kesın bır gorev ayrımı bulunduğu oğretılır Nukleık asıtler DNA ve RNA'nın tum ışı yaptıkları anlatılır Fakat geçen on yılda Yale Unıversıtesı'nden Sıdney Altman ve Colorado Unıversıtesı'nden Thomas Cech'ın yönettığı araştırma, bılım adamlarının hucrelerın nasıl ışlev gorduklerı konusundakı duşuncelerını değıştırmekle kalmadı, dunyada yaşamın nasıl başladığı konusunda da gelışmeler sağladı Kimya dalında Nobel ödulu açıklanırken, Cech ve Altman'ın çalışmaları sonucu ders kıtaplarındakı bırçok bolumun değıştırılmesı gerektığı belıriılıyordu Altman (50) ve Cech (41), bırbırlerınden bağımsız olarak çalışarak RNA'nın bır enzım gıbı ışlev gorebıleceğını buldular Enzım, kımyasal tepkımelerı mılyonlarca kez hızlandıran bır molekuldur Omeğın, bıtkıler havadakı karbon dıyoksıtı şekere ve nışastaya dönuşturmek ıçın enzımlere bağımlıdırlar Insan salyasındakı bır enzım nışastayı glukoza dönuşturmeye yardım eder RNA enzımlerı tanımlanıncaya kadar, tum enzımler proteın olarak kabul edılıyorlardı Cech, RNA'nın kendı kendısını kopya edebıleceğını de buldu Bu çalışmasında, ılk canlı organızmaların yalnızca DNA'ya bağımlı olmadıklarını ılerı surerek yola çıkmıştı Cech, 'Bugun RNA'nın genetık bılgıyı taşıyabıleceğını ve katalızör ışlevı görebıleceğını bılıyoruz Yaşamın kökenınde anahtar rol ustlenmesı olası gözukmektedır" dıvor Boşluktaki elektron ılım, yalnızca devrımcı buluşlarla ılerlemıyor önemlı ılerlemeler, araştırmacıların gözlemlerının verımını arttırmak ıçın daha yetkın yöntemler gelıştırmelerı ıle de kaydedılıyor Bu yıl, fızık alanında Nobel Ödulu, kesın olçum konusundakı katkılarından dolayı uç bılım adamına verıldı Odule değer görulenlerden Harvard Unıversıtesı'nden fızıkçı Norman Ramsey,' Bu tur çalışmaların da değerlendırıldığını bılmek guzel" dıyor Ramsey, haberı duyduğunda çok şafirmış; kendısını ılk arayan muhabıre, "Emın mısınız?" dıye sormuş lıştırdıklerı yollar nedenıyle bu onura ulaştılar Paul, bır lyon tuzağı gelıştırdığı ıçın tanınmıştı Onun oğrencısı olarak bırlıkte çalışan Dehmelt, bu tuzaktan tek lyonu gözlemlemek ıçın yararlandı Dehmelt, başka kuçuk mucızeler de yarattı Bır elektromanyetık "beşık" oluşturarak, aylarca bır elektronu vakumda asılı tuttu Ayrıca tuzağa duşmuş bır tek atomun enerjı emıp, sonra bunu ışık olarak yaymasından oluşan kuvantum sıçrayışını gözlemlemeyı başardı Ekonomi B B Ödüle sevinmedi N Sağda Varmuş, solda Bishop San Fransısko'dakı Calıfornıa Unıversıtesı'nde 7O'lı yılların ortalarında başlayan deneyler dızısı sonunda, Bıshop ve Varmus onkogenler (kansere neden olan genler) ustune olan tartışmayı çözumledıler Araştırmacılar, daha onceden kanser genlerının hucrenın sağlıklı ışlev görmesıyle bağlantısız, ayrı oldukları kuramını ılerı surmuşlerdı Fakat, tavuklarda kansere neden olan bır vırusu ıncelerlerken, onkogenlerın hucrenın buyumesınde ve gelışmesınde yaşamsal ışlevlerı olan normal genler olduklannı bulduldr Kansere yol açmalarının nedenı, sıgara dumanı ve radyasyon gıbı karsınogenler tarafından bır mutasyona uğramalarıydı Araştırmacılar, böylece kanserın gelışımınde genetık zedelenmenın rolunu açıkladılar ve butun kanserlenn aynı bıçımde ılerledığı ortak yolu sergıledıler O zamandan berı, kansere yol açan hafıf değışmış 40 gen tanımladılar Fransız araştırmacı Dr Domınıque Stehelın'ın açtığı tartışma, ödulu bır ölçude de olsa gölgeledı Calıfornıa Unıversıtesı'nde Ramsey rauı Dehmelt Ramsey, atomların ıçındekı dakıka hareketlerının ölçumu yontemındekı önculuğu nedenıyle ödullendırıldı Ramsey'ın ayrı salımmlı alanlar tekniğl, değerlı bır bılımsel araç olmanın otesınde, modern atom saatlennın temelını sundu Atom saatlerl dunyanın en yetkın saatlerıdır Zamanı şaşmaz bıçımde gosterırler Denızcılık ve ıletışım sıstemlerınde önemlı uygulama alanları vardır Bu saatler aynı zamanda astronomık gözlemlerı duzenlemekte, yenn çekımının zamanı yavaşlatma yeteneğının test edılmesınde (10 bın yılda bır sanıye yavaşlatmaktadır) ve kıtasal suruklenmenın ölçulmesınde kullanılmaktadır ödule değer görulen ötekı ıki fızıkçı, Vvashıngton Unıversitesı'nden Hans Dehmelt ve Bonn Unıversıtesı'nden Wolfgang Paul, lyon olarak bılınen yuklu atomları ve tek elektronları "tuzağa düşürme"de ge haavelmo obel ödulu'nu kazananların çoğu, bu onura erışmeyı sevınçle karşılarlar Fakat Norveçlı Trygve Haavelmo, ekonomi alanında odule değer görulduğunu oğrenınce, bunu şıddetle eleştırdı Oslo Unıversıtesı'nden emeklı, 77 yaşıncfakı utangaç ve mutevazı Profesör Haavelmo, bır muhabıre bu tur öduller olması duşuncesınden hoşlanmadığını belırterek tepkısını gösterdı Haavelmo, 1940'ların başındakı, ekonomının davranışını ıncelemek ıçın matematıksel modellerden yararlanan ekonometrının kurulmasında öncu rolu ustlenen çalışmayı yaptı Nobel ödul Komıtesı'nden Assar Lındbeck, "Ne zaman gazeteyı açıp ekonomık eğılımlerın bır analızını görsenız, bu Haavelmo'nun ekonomık kuramları ustune kurulmuştur" dıyor Haavelmo'nun başlıca başarısı, gelır ve harcama gıbı e(men'ar arasındakı ılışkının duşunulduğunden daha karmaşık olduğunu, çunku bu etmenlerın bırbırlerını ve ekonomının gerı kalanını elkıledıklerını göstermek olmuş tu Örneğın, bır ekonomıstın, sofıstık ısta tıksel yöntemlerı kullanmadan faız oranlarındakı değışımın tuketıcı harcamalarına olan etkısını ölçemeyeceğını ortaya koydu Haavelmo yıllarca kendı ısleğıyle gölgede yaşarken, bırçok unlu ekonomıst onun çalışmalarını övguyle andı 1980'de ödulu kazanan Pennsylvanıa Unıversıtesı1 nden lawrence Kleın, Haavelmo'nun kendısı ve 1940'ların bırçok genç ekonomıstı ustunde muhteşem bır etkısı olduğunu söylüyor