Katalog

TIBBİ ANTROPOLOJİ Hayaletleri kovalamak için tütsüler yakılır • Çocuklar sünnetten sonra erkekler arasına kabul edilir. • Ölüme, kötü ruhların en ağır cezası gözüyle bakılır. • Reislerin kafatasları, büst şeklinde hazırlanır. Dr. Nadir Paksoy 1 ay yaraları lyılesene kadar çocuklar ozel 'sunnet kulubesı'nde yatıp kalkarlar Malekula'da, geçerlı olan toreler gereğınce kadınların sunnet ışlemını ızleme ve ozel sunnet kulubesı nde kaldıkları surece sunnet çocuk larıyla karsılasmaları yasaktır Bu nedenle soz konusu kulubenın yakınından bıle geçemezler Çocuklar kulubeden dışarı çıkıp soyle bır gezınmek isterse once çocukların sağdıçları çevreyı kolaçan ederek, varsa kadınların uzaklaşmasını sağlar (bu kural uç aşağı beş yukarı adanın hemen her yerınde geçerlıdır) Sure tamamlandığında çocukla rın dışarı çıkışları bolgede kabıleden kabıleye değışebılen torenlerle kutlanır Orneğın Buyuk Nambaslarda çocuklar, saçları kesılmış olarak (yenılenme sımgesı) sunnet kulubesınden dışarı çıkarken aıle buyuklerı çocukların sırtına bıtkı saplarından yapılma puskul • kırbaç arası bır cısımle vurmak suretıyle, artık erkek1 oldukları yaşamda kendılerını bekleyen sıkıntılara, acılara alışmaları gerektığı anlatılmak ıstenır Kucuk Nambaslarda sunnet donemı sonunda bu olayı sımgeleyen kılden ınsan boyuna yakın buyuklukte bır heykel (naytang) yapılıp toren alanının kenarında sergılenır ve daha sonra da 'kutsal koy odası'na kaldırı lır Heykelın sunnetlı cınsel organı abartılı oranda uzun ırı ve sertleşmış bıçımdedır Kuçuk Nambas toplumunda erkekler, eş ve çocuklarının oturduğu kulubeye ancak gerektığınde uğrar Tum erışkın erkekler tek gozlu 'erkek koyodası' dıye nıtelendırılen genış bır kulubede yer, ıçer oturur, sohbet eder ve yatarlar Reısın ayrı bır kulubesı vardır 'Erkek koyodası'nda ıse aynı rutbedekı erkekler bırlıkte yemek yer Sunnete kadar annesının denetımınde olan çocuk, bundan sonra babaya devredılır Annesının oturduğu evı bırakıp (ısterse gıdıp gelır) babasının Kuçulerkekler gelen eksı oanslaı sırasınd ı goruluyoı yanına taşınarak kabılede erkeklere ozgu ışlerı ve geleneklerı oğrenmeye başlar Malekula'nın kuzeybatısındakı Vao adasında daha ellı yıl oncesıne dek suregeldığı belır»ılen sunnet geleneğıne gore sunnet donemı sonunda çocuklar kanolarla yakında kı Ambae adasına goturulur ve kendılerıne sunulan ada kızlarıyla 'ılk erkeklıklerı'nı kanıtlama olanağı saglanırmış Hem Buyuk hem de Kuçuk Nambaslarda ergenlik çağına gelen kadınların ust on ıkı kesıcı dısı çekılır Bu kadınların artık ergenlığe ve cınsel olgunluğa erıştığının sımgesı olarak kabul edılır Erkeklerdekı sunnet olayının kadınlardakı karşılığı bıçımınde nıtelendırıhr Bu gelenek bugun de yer yer surmektedır bır takım doğa ustu guçler, buyu ve sıhır gıbı kavramlarla ılgılı olabılecegını duşunurler " Deacon'un yıne bu yuzyılın başındakı gozlemlerı de benzer doğrultudadır (2) Zamanımızda, gerek Hırıstıyanlığın etkısı, gerekse toplum yaşamında olan değışmeler sonunda doğaustu guçler dışı bazı nedenlerın de (bırtakım kuçuk gozle gorulmeyen canlılar, kuçuk hayvancıklar, zehırlı otlar v b ) kışı bedenıne zarar verıp olume yol açtığı anlayışı yerleşmeye başlamıstır Yıne de kırsal kesımde etkın olan goruşe gore, olum kotu ruhların en ağır cezasıdır Olum çok yaşlı kışılerın dışında doğal' bır olay olarak değerlendırılmez Adadakı kabılelerın hemen hepsmde var olan ınanışa gore her kışının bır ruhu vardır Ve Olumden sonra bu ruh bedenden ayrılarak 'Oluler Yurdu"nda yaşamını surdurur Buyuk Nambaslara gore 'oluler yurdu' yeraltında bır yerlerdeyken Kuçuk Nambaslar bunun okyanus derınlıklerınde olduğuna ınanırlar Ruh zaman zaman çıktığı bedenın yaşadığı koye gelıp aılesını, yakınlarını, kabılesını gözleyıp, denetleyebıldığı gıbı bır hayvan kılığına gırıp ortalıkta gezınebılır Kuçuk Nambaslar, yalnız ınsanların değıl, gunluk yaşamlarında onemlı yer tutan domuz ıle torenlerle buyu yapımı, hastalık tedavısınde kullanılan bazı bıtkılerın de 'ruh'u olduğuna ınanır Kuçuk Nambasların Londonboy koyunde yaptığım gezının bıtımınde yerlıler toren alanında, bızı uğurlamak uzere toplanmışlardı Sabahın erken bır saatıydı Bırden yandakı çalılardan bır guvercın havalandı Herkes sus pus kesıldı Relslerden Metak, "Bak1 atalarımızdan bırının ruhu bu yabancı 'beyaz adam'ın kım olduğunu merak etmış olacak kı bızı ızlıyor" dıyerek duruma açıklama getırmıştı A/ambds Nambas kabilelerinde töreler (3) G erek Vanuatu'da gerekse Melanezya bolgesındekı dığer Melanezya bolgesındekı adalarda, aybaşı done mınde kadından 'kırlı ve zehırlı" kan geldığıne ınanılır Bu donemde kadınların toplum dan uzak kalmasına dıkkat edılır Buyuk, Nambaslarda gecerlı olan ınanışa gore aybaşı sırasında kadından gelen 'kırlı kan' bedendekı kotuluklerın alılmasına yardımcı olur ve dolayısıyla da 'kötu ruhlar'a bulaşmıştır O nedenle sure dolana değın kadın ozel ' aybaşı kulubesı' ınde kalır dışarı çıkıp kımseyle goruşemez Evlıyse kocası, degılse yakını bır kadın kulubeden ıçerı gırmeksızın kapıya yıyecek bırakır Kuçuk N&mbaslarda ıse kadın bu sureyı kulubesınde oturup geçırmeye ozen gosterır Aybaşı donemınde olan kadımn bağa bahçeye gırmesı yasaktır Sebzelen zehırleyıp, kurutabıleceğıne ınanıli' Hatta karısının aybaşısı sırasında kocanın bıle bağa, bahçeye gırmesı doğru değıldıı Ölüm ve sonrası Yenı Hebrıdlerle (Vanuatu) ılgılı en eskı (1910) ve en kapsamlı halkbılım çahşması olarak bılınen eserınde Speıcer olum konusunda şu satırlara yer vermekte (1) "Insanın olumcul bır varlık olduğu kışının bır gun gelıp oleceğını doğal bır olay olarak kabul ederler Ancak belırlı bır kışının belırlı bır zamanda nasıl olup da olup yeryuzunden çekıldığıne akıl erdıremezler Bunun olsa olsa Sünnet ve ergenlik Vanuatu da sunnet olayı Hırıstıyanlığa rağmen kaybolmamıştır Erkeklığe geçış ve cınsel olgunluğun başlama gostergesı olarak nıtelendırılır Ancak sunnetlen sonradır kı erkekler 'namba' denılen kılıfı cınsel organlarına sarma cınsel ılışkıde bulunab'lme ve toplumdakı hıyerarşık yapıda ılk rutbeyı alabılmek ıçın gereklı hazırlıklara başlayabılme haklarına kavuşur Buyuk Nambaslarda sunnet ışlemı Yahudılık ve Muslumanhktakı gıbı sunnet derısının kesılıp alınması şeklındedır Kuçuk Nambaslarda ıse sunnet derısı tamamen kesılmez, ancak ustten penıs başının altındakı oluğa değın kesılır ve buraya ulaşıldıktan sonra oluk uzerınde her ıkı yana 1 'er cm'lık ıkıncı bır kesı yapılıp bırakılır Dolayısıyla sunnet derısı penıs başının altında 'ıbık' gıbı toplanıp kalır Şımdılerde sunnet, geleneksel kabıle sunnetçılerının yanı sıra daha çok sağlık gorevlılerı tarafından uygulanmaktadır Ancak 'beyaz hekımler'ın (yabancıların) sunnet yapmasına (cerrahı bır terslıkle karşılaşılmadığı surece) ızın verılmez Sunnet genellıkle toplu olarak uygulanır ve sunnetı ızleyen ılk Hayalet korkusu Halk ölulerın ruhlarından korkar, çekinlr Artık onları 'ruh' değıl, 'hayalet' olarak nıtelendırır Ölen kışının ruhu, çıktığı bedenın rahatsız edılmesınden hoşlanmaz Hastanede olen bazı hastalardan, olum nedenını saptamak amacıyla bazı doku parçaları almayı onerdığımde olu yakınlarının tepkılerıyle karşılaşmıştım Gerekçelerı, ruhun bedenını rahatsız edenı cezalandıracağı veya olume yol açan buyu, kötu ruh gıbı nedenlerın onlara da bulaşabıleceğı korkusuydu (3) Hayaletın dokunduğuna ınanılan nesneler kullanıl 10 Buyuk Nambas'ın Amok köyunde kadınların aybaşı donemınde kaldıkları kulube (Fotoğraf N P)