Katalog

T Ü R K Ç E V E B İ L İ M D I L İ BİLİM G Ü N D E M İ Yabancı kökenli bilim terimlerine Türkçe karşılık nasıl bulunmalı? İşe bilimsel kavramların özgüllüğünü, yani bilimsel bilginin diğer bilgi türleri karşısında farklılığını ortaya koyarak başlamamız gerekir. Sosyolog Dr. Kadir Cangızbay Gazi üm. ik. id. BII. Faküitesi n başta şunu soyleyelım kı her bilimsel terıme Turkçe bır karşılık bulunabılır ve mutlaka bulunmalıdır goruşunde değılız Boyle bır goruş, "Blz'ım dılımızde de bır bılım dılı olur"u dogmalaştırırken, farkına varmaksızın dılı de bılımı de gerı plana atıp "Bız"ı öne çıkartmış olur, buradaonemlı olan, artık bılım dılının kendısı değıl, "bızımkı" olmasıdır Hele "bızım de olsun" sevdası, "öz be oz bızden olsun" fanatıklığıne donuştuğu olçude, "nasıl olursa olsun" ozensızlığını de beraberınde getırecek, daha doğrusu zorunlu kılacaktır Zıra hıçbır dıl, sırf kendı koklerıyle sınırlı kalarak mevcul ve mumkun kavramların her bırını açık seçık olarak adlandırma gucune sahıp değıldır Bu durumda, sadece bilimsel terımler ve bılım dılı konusunda değıl, fakat en genış bağlamda şunu soyleyebılırız Dılı arılaştırıp kendı kanatlarıyla uçmasına ımkân verecek bır oz'luğe kavuşturmaya çalışırken, onun yenı ıstılaları davet edecek derecede kavruklaşıp yenıden bağımlılaşmasına yol açmak ıstemıyorsak, soz konusu oz'luğu kelımelerın etnık kokenlerınde aramak değıl, sivil tabiyetleri çerçevesınde kurmak gerekir Bı lımsel terımler ozehnde soyleyeceklerımızın ıse dılın butunu ıçın de gecerlı olma gıbı bır ıddıaları kesınlıkle yoktur Ancak bu ozsınırlandırma, gelmesı muhtemel eleştınlerın alanını baştan daraltmaya yonelık sahte bır tevazunun keyfılığını gızlıyor değılse, ışe bilimsel terımlerın ışaret ettığı kavramların, yanı bilimsel kavramların ozgulluğunu, bunun ıçın de bilimsel bılgının dığer bılgı turlerı kaşısındakı farklılığını ortaya koymakla bavlamamız gerekmektedır E Bilimsel bilgiteknik bilgi Bu yolda ılk once genellıkle yan yana gorulen ve aralarında sankı zorunlu bır bağ varmış, hatta zaman zaman da bırbırlerıyle ozdeşlermış gıbı ele alınan bilim ıle teknik arasındaki farkı vurgulamak ıstıyoruz "Bilimsel bilgi" ıle "teknik bilgi'nın bırbırlerıyle el ele ve atbaşı gıtmelerı son yuz yuz ellı yıldır. o da ancak belırlı toplumlarda ve belırlı alanlardagorulen bır olgudur ' bu ıkısı arasındakı buluşma ıse 20 yy'da meydana gelır ve teknolojının sınırlı çerçevesınde, uzmanlar ve muhendısler duzeyınde kahr Eskı Yunan ve Roma'da bilimsel bılgı önemlı olçude gelıştığı halde, bu toplumlann toprağı ışlemede attan yararlanmayı bıle başaramamış olmaları, Batı feodal dönemınde ıse bilimsel bılgı çok gerı bır duzeyde ıken gerek su ve ruzgâr gucunden yararlanma konusunda, gerekse askerı tekmkler alanında oldukça onemlı gelışmeler kaydedılmesı ve kapıtalızmın ılk donemlerındekı teknik bılgılerın, bilimsel keşıflerın değıl, uretsel bır pragmatızmın fonksıyonu olarak doğrudan doğruya manufakturler ve fabrıkalarda varlık kazanmış olmaları, teknik bılgının bilimsel bılgıden 14 farklı bır bılgı turu olduğunu ortaya koyan olgulardır (1) " Dılımızde, bilimsel ıcat değıl bilimsel keşıf ve teknik keşıf değıl teknik ıcat denılebılır olması da bılım ıle teknik arasındakı (arkı yakalamak açısından önemlı bır ıpucudur Bılım ve teknik arasındakı farklılığı vurgulama yolunda şunu da behrtelım Teknik bilgi, etkılı (sonuç yaratan), dolayısıyla amaçlanan sonuç karşısında bağımlı, yanı araç durumunda bulunan her turlu ınsan yapımı ışleme, bıçımlendırme, yoneltme, gutme ve hâkım olma yolunun bılgısıdır, bilimsel bilgi ıse kendı dışından konulmuş herhangı bır amaç karşısında bağımlı olmayan, çıkar gutmez (hasbı) turden bır bılgı olup, goturduğu sonuçlann deneysel olarak doğrulanabılırlığı olçusunde temellendırılen zıhınsel ınsa urunu ışlem çerçevelerı aracılığıyla, kavramsal olan ıle ampırık (gorgul, doğrudan yaşanarak bılınen) olan arasında denge kurmayı hedef ahr (2) Bu demektır kı, bilimsel terımlerın ışaret ettığı kavramlar, yaşarken doğrudan algıladığımız nesne, durum ve olgularla tam tamına ortuşmezler Orneğın, duyduğumuz her ses mutlaka bır tıtreşıme dayanır ancak bız, ne her tıtreşımı ses olarak ne de meydana gelen tıtreşımlerın hepsını doğrudan algılanz veya bılınçlı ınsan mudahalesının değışıklığe uğrattığı her şey beşerıtoplumsal bır boyut taşır, ama bız bu boyutu her zaman, soz gelışı aşılanmış, yanı ınsan mudahalesıne uğramış bır zeytın ağacında. doğrudan yakalayamayız, ampırık çerçevede, botanık bır zatlık (entıte, zatıyet, kendılık) olarak algılayıp adlandırdığımız zeytın ağacı, sosyolog ıçın toplumsal gerçeklığın morfolojık duzeydekı bır dışavurumudur Bu durumda açıklık kazanan şudur Bilimsel terımlerın ışaret ettığı kavramlar, anadılını oğrenmeyı de ıçeren toplumsallaşma surecı ıçınde ve gunluk hayatın deneyımlerı çerçevesınde doğrudan edınılebılır olmayıp ıradı ve ozel bır oğrenmeyı gerektırırler, bilimsel terımın ıçınde uretıldığı dılı, anadılı olarak bılıp konuşuyor olmak dahı, terımın ışaret ettığı kavramı kendılığınden tanıyıp an lamaya yetmez Bundan çıkartacağımız sonuç ıse bilimsel bır terıme Turkçe karşılık oluşturmanın, ışaret edılen kavramı doğrudan anlaşılır kılamayacağıdır, dolayısıyla Turkçe karşıhğın, ıradı oğrenmeyı gerektırmeyecek bıçımde bilimsel kavramı ışaret etmesını beklemek, bilimsel bılgı ıle ampırık deneyımlerın sıradan bılgısı arasındakı farkı yok saymaktan başka bır anlama gelmez Hele, doğrudan anlaşılabılırmış ızlenımı verecek derecede "adıustunde"lık taşıyan te rımler uretmek, sıradan bılgının bilimsel terımlerle dıle getırıleceğı gızlı cahıllıklere elverışlı bır ortam hazırlamanın otesınde bılımın, gerçeklığın butunuyle ve doğru olarak doğrudan algılanamaz olmasından kaynaklanan meşruluğunun sarsılmasına da yol acmış olacaktır Zıra bilimsel bır terım, ıradı bır oğrenmenın zorunlu olduğunu hatırlatmayacak şekıide doğrudan anlaşılabılır olma ızlenımı verıyorsa, gunluk hayatın ampırık deneyımı ıçınden bılınıp tanınan bır kavrama göturuyor, dolayısıyla da zıhınsel ınşa urunu durumundakı bilimsel kavramın, ampırık olanla çakışmazlık payının gozden kaçmasına yol açıyor demektır Adlar, adlandırdıkları nesne ıle ne özdeştırler ne de o nesnenın tanımıdırlar, dolayısıyla bızı soz konusu nesneye goturme gucunu kendı ıçlerınde taşıyor, kendı yapılarından alıyor değıllerdır, sadece o nesnen.n kavramını ışaret ederler Bır sozcuğun ad ışlevını gorebılmesı ıçın ışaret ettığı kavramın bızım zıhnımızde zaten var olması gereklıdır Iradı ve ozel bır öğrenmeye konu olmamışsa, bilimsel terım ad ışlevı gorme şansını daha baştan yıtırmış durumdadır, zıra ışaret ettığı kavram, gunde'ık hayatın deneyımı çerçevesınde ya da toplumsallaşma surecı ıçınde doğrudan edınıhp tanınması mumkun olmayan bır zıhınsel ınşadır Bilimsel terım, ışaret ettığı kavramı tanımlamaya kalksa, terımlığını, kapsamında yer alan ampırık nesne ya da nesnelerden bırı esasında adlandırmaya kalksa, soz konusu kavramın zıhınsel ınşa urunu olan yanını goz ardı ederek bılımsellığını yıtırmış olur Bu durumda bıhmsel terımın, ışaret ettığı kavramın ne olduğunu doğrudan belırtemeyeceğı açıktır, artık tek şansı vardır, o da "ne" olmadığını belırtmek, bunun ıçın ıse ışaret ettığı kavramın "ne" ıle ortuşmedığını vurgulamaktır, terımın orıjınalınde aynı yol tutulmuş olmasa bıle Zıra o, kavramı ıle bırhkte pışmış, kendı mayasıyla kabarmıştır, oysa bızım burada başarmak zorunda olduğumuz, çığ hamura kabuk tutturtmaktır Şöyle kı, terım ıle ışaret ettığı kavramın butunleş.p bır dılsel gosterge oluşturmaları boşlukta, bır anda ve kendılığınden değıl, belırlı bır toplumda o toplumda kullanılan dıl ve dılı kullanma tarzı çerçevesınde, belırlı bır kolektıf oznenın çabaları ve yaşantıları aracılığıyla, dolayısıyla da belırlı bır sureç sonunda gerçekleşmıştır Terımı oluşturan kelıme ya da kokler, başta ve/veya tek başlarına ıken ampırık bır gerçeklığı adlandırıyor olsalar bıle, soz konusu sureç ıçınde, bıhmsel kavramın ampırık olanla ortuşmezlığını belırtmelerını mumkun kılan bır anlam tarklılaşmasına uğramış olurlar Dılın, ışlevlerı kendı doğalarından kaynaklanmayıp bırbırlerıne gore, bırbırlerı karşısındakı konumları esasında belırlenen oğeler arasındakı bır karşılıklı bağımlılıklar sıstemı olduğunu hatırlarsak, soz konusu farkhlaşmanın yalıtık bır bıçımde kendı kendısıne değıl, yakın çevredekı dığer kelıme ve/veya koklerı de anlamsal bır farklılaştırmaya uğratarak, daha doğrusu uğratabıldığı olçude gerçekleştığını soyleyebılırız (3) Devamı haftaya DİPNOTLAR: (1) Georges Gurvıtch. Traite de Sociologıe, PUF Parıs, 1968, C II, ss 1234 (2) Ibid, s 124 43) Ferdınand de Saussure, Genel Dllbllim Derslerı,(Çev B Vardar), TDK, Ankara, 1976, C I, ss 109, 144 • Radyoteraplde Doz, Planlama ve Tedavi Planlama Bılgisayarları Prof Dr Gokhan Tore Çapa Onkolojı Enst Kutup 10 Ocak, 13 3014 30 • Diş Hekimliğlnde Kullanılan Alaşımlar ve Alerjik Etkileri Doç Dr Emıne H Nayır Çapa Dış Hekımlığı Konferans Salonu 11 Ocak, 1213 00 • Akciğer Tümorleri Dr Elvan Gencer Çapa Muhterem Gökmen Kutup. 9 Ocak, 8 309 30 • Ağrı Etyopatogenezlne En Son Yaklaşımlar Doç Dr Serdar Erdınç Çapa Detam Kutup 9 Ocak 16 00 • Plevra Hastalıkları Dr Cem Bozyığıt Çapa Muhterem Gökhan Kutup 10 Ocak 8 309 30 • Monoklonal Antikorlar: Yöntemler ve Uygulama Alanları Dr Cem Akın, Çapa Detam Kutuphanesı 10 Ocak 15 3017 00 • Beyin Kanamalarının Bilgisayarla Tomograflk Tetkikleri Dr Cem Bozyığıt Çapa Muhterem Gökmen Kutup 11 Ocak, 12 0013 00 • Glikozlnolatlar Araş Gor Melıh Yavuz (Avcılar) Veterıner Fak 11 Ocak, 12 45 • Organizmanın Savunma Sisteml Doç Dr Suzan Bağlıoğlu, Veterıner Fak Hıst ve Embrı Bılım Dalı Semıner SalonuAvcılar 11 Ocak, 12 45 • Habituel Düşuk Dr Rıza Madazlı, Cerrahpaşa Kadın Doğum Kutup 11 Ocak, 13 00 • Enkoprevis Prof Dr Ulvıye Etaner, Psık Gulseren Aydın Çapa Çocuk Psıkıyatrısı Kıtaplığı 12 Ocak, 14 00 • Hldronefrozda Flzyoloji, Flzyopatolojı ve AnatomikozellıklerProf Dr DaverYeker Cerrahpaşa Eskı Kurul Salonu 12 Ocak, 14 3016 00 • Testis Tumorlerinde Evrelere Gore Tedavi Kriterleri Dr Adnan Yoney, Doç Dr Haluk Onat Çapa Onkolojı Ent Kutup 13 Ocak, 10 00 • Klinik Mikrobiyolo|ide Immunolojlk Tanı İlkelerl Dr Engın Moral, Çapa Iç Has B Blok 3 kat Enfeksıyon Has Semıner Odası • Genel Rölativite Teorisinde Seçme KonularDoç Dr Çetın Cansoy, Doç Dr Şehsuvar Zebıtay, Yr Doç Dr Haşım Mutuş Ist Fen Fak Matematıksel Fızık 13 Ocak, 1416 00 • Tseudomonaz Enfeksiyonları Ist Tıp Fak ve Klınık Derneğı duzenlıyor Yer Roche Mustahzarları, Levent 11 Ocak, 10 3012 30 yoneten Prof Dr Kuıtuluş Törecı • Yüksek Enerji Fiziğlnden Seçme Konular Ist Unı Yuksek Enerji Bol 12 Ocak, 1416 00 • Cebirden Blr Konu Recep Korkmaz Ist Unı Fen Fak Mate Bol 10 Ocak, 1012 00 • Çekirdek Fiziğinden Seçme Konular Ist Unı Fen NukleerFızık 12Ocak 1012 00 • Viyana'da Konut Yapımı Sergisi Doç Tomur Atagok Yıldız Unıversıtesı Sabancı Kıtaplığı 316 Ocak • Time and Clocks • Film gösterisi OD TU Fızık, Solmaz Izdemır Salonu 9 Ocak, 15 40 • Yeni Doğanda Immun Yanıt Prof Dr Özdemır llter Cerrahpaşa KadınDoğum Ku tuphanesı 10 Ocak, 1112 00 • Sut Çocuğunda Ruhsal Gellşme Dr Ca hıt Ardalı Şışlı Etfal, Çocuk Cer Klınığı, 9 kat Konferans Salonu 13 Ocak, 14 00 • Zararlı Alışkanlıklarımız II. (Uyuşturucu) Nışantaşı Ozel Işık Lısesı 13 Ocak, 1517 00 • Apollo 4 uzay aracının görevl, Apollo 7'nln gönderllmesi, Apollo 9 Film Gösterisl ODTU Fızık Bölumu 14 Ocak, 16 30