Katalog

TIP VE Y A S A M Oncelik, kanserden korunma yöntemlerinde 1 Kesin kanser yapan maddelerden uzak durun. 2 Beslenme şekli ve yiyecekler, kanser riski en yüksek etkenler. 3 Kanseri başlangıcında yakalamak için düzenli tarama. Bio. Dr. Tuncay Altuğ Stj. Dr. îlgin Özden sorunlar uzerınde duracağız Gunumuzde, uzerınde çalışılan uygulamaları 4 gruba ayırabılırız A) Bırıncıl onleme B) Ikıncıl onleme C) Aşı çalışmaları D) Kımyasal onleme Bu yontemlerı kısaca ınceleyelım A) Birincil onleme: Bu yontem, etkısı altında kalınan kanserojen mıktarının ve etkısı altında kalma suresının sınırlandınlmasına dayanır Bunun en basıtının dahı çok fazla etkılı olduğu başarıyla gosterılmıştır Örneğın, oncelen baca temızleyici ışçılerde bazı kansfr tıplerının normal topluma oranla daha fazla olduğu gozlenmış ve Dr. Pott tarafından bu ışcılere ışten sonra yıkanmaları şartı koşulmuş sonuçta baca kırınden bulaşan kanserojenın vucutta etkıleşımı sınırlandığı ıçın hastalık hemen hemen toplumdakı normal sıklığına ın dırılmıştır Kısacası hangı maddelerın kanser yapıcı olduğunu saptar ve bunları hangı yolla ınsana ulaştığını bılırsek ınsanı bu maddelerden olanak olduğunca uzak tutup kanserden korunabılırız Gunumuzde sigara ve kanser olgusunun aydınlığa kavuşmus olması nedenıyle, bu konuda yenı mucadele bıçımlerı yaygınlaştırılmaya calışılmaktadır Sıgara kadar yaygın bır sorun olmamakla bırlıkte aşırı alkolun basta ağız kanserı olmak uzere çeşıtlı kanserler ıçın rısk faktoru olduğu bılınmektedır Yıl 1989: Kanserde durum şarılar kazanılmıştır Turk bılım adamı Muzaffer Aksoy'un ortaya koyduğu benzenn kan kanserı yapıcı etkısı tum dunyada yankı uyandırmıs ve bırçok ulkede derhal kullanımı sınırlanmış veya yasaklanmıştır Benzen ve benzerı kanserojen maddelerın uzun vadelı sağlık ıstatıstıklerının tutulması ve yenı metotlar çıktıkça, kullanımdakı guvenlı maddelerın tekrar ıncelenmesı, kanser açısından meslekı tehhkelerı pratık olarak ortadan kaldıracaktır ıken durdurmayı amaç edınen onlemler dızısını kapsar Kansere yonelık bazı tarama testlerı yapılarak kanser oncesı lezyonların ortaya çıka rılması ve kanserın erken evrelerde teşhıs edılmesıne yonelık calışmalar yapılır Bırçok ılerı toplumda bu amaca yonelık tarama programları gelıştırılmıştır Bu programlara gore sağlıklı kışıler, belırlı kanser tıplerı ıçın belırlı yaşlarda mutlak kontrole gıderler Örneğın Amenkan Kanser Derneğı'nın kanser tarama programında sağlıklı kadınların 20 40 yas arasında 3 yılda bır, 40 yaşından sonıa ıse yılda bır meme muayenesıne gıtmelerı onerılmektedır Aynı programın ıcersınde bırçok kanser tıpı ıçın onerıler bulunmaktadır Ama programın en onemlı sorunu, oldukça lyı bır ekonomık guç gerektırmesıdır C) Kanser aşıları: Herhangı bır ınsanın vucudunda teşhıs edılen ve adı kesın konmuş bır kanser dokusunun ıçınde dahı buyuk bır antıjenık heterojenıte gorulmektedır Bu nedenle şımdılık kanser aşısı umutları oldukça zayıf gorulmektedır Kansere karşı aşı uygulamalarında daha çok kanserojen olma olasılığı olan vırusler ıçın hazırlanan aşılar kullanılmaktadır Orneğın Btıpı sarılık karacığer kanserıne neden olabılecek bır vrustur 1983 yılından bu yana bu vıruse karşı genış bır aşı kampanyası uygulanmaya başlanmıştır D) Kımyasal onleme: Çeşıtlı kanserojenlerın etkı mekanızmala rının hucrelerde serbest radıkal adı verılen molekuler oluşturarak meydana geldığı anlaşılmıştır Oluşan serbest radıkaller DNA' ya bağlanır ve eğer bu bağlanma protoon kogen bolgesınde olursa kanserleşmenm ılk aşamasını (ınısıasyonu) baslatır Kımyasal onleme ıçın onerılen yontemın esası, olusan serbest radıkallerı temızleyen kımyasal molekullerın duzenlı kullanılmasıdır Bu şekılde etkısı olan molekullere antıoksıdan mad de adı verılmektedır Gunumuzde antikanserojen olma olasılığı gıderek kuvvetlenen maddelerın başında E vitamini, C vitamını, Bkaroten, selenyum iyonu gelmektedır Bu tıp maddelerı ıçeren yıyeceklerın tuketımının arttırılması onerılmektedır Bunların dışında da bazı maddelerın antıkanserojen etkılerının çalışmaları halen surdurulmektedır Inceledığımız bu yontemlerın uygulamaya konulması, ozellıkle paket halınde uygulamak mumkun olursa, kanserden olum oranlarında buyuk duşmeler sağlayacağı umulmaktadır Ancak bu yontemlerın hepsının bazı sınırlamaları olduğu da bır gercek tır Fakat kanserolojıdekı gelışmelerle. gıderek bu sınırlamalar da aşılabılecektır I Beslenme ve kanser Kansere neden olabılecek madde ve dığer etkenlerın bır lıstesını yaparak karşılarına da yuzde olasılıklarını yazacak olursak, en uste maalesel beslenme faktorunu yanı besinlerimızi yazmamız gerekecektır Ozellıkle toplumu tarama çahşmalarının sonuçları, bunu gostermektedır Bunların bır bolumu daha sonra deney hayvanları uzerınde denenmış ve ınsandakı gozlemlere paralel sonuçlar elde edılmıştır Şişmanlık ve yuksek kalorıli beslenme modeli, dıyettekı yağ oranının yuksekliği, fazla tuz kullanımının hucrede karsınogenezı arttırdığı ılerı surulmektedır Ayrıca bu konuda araştırma yapanlar, tutsulenmiş, kızgın ateşte kızartılmış, bozulmayı durdurmak ıçın ıçersıne nıtrit ve nitrat katılmış yıyeceklerın yenılmesınden kaçınılmasını onermektedırler Az posalı yıyeceklerle beslenen Batı toplumlarında kalın bağırsak kanserının, posah yıyeceklerle beslenme alışkanlığında olan bızım toplumumuza oranla daha yuksek olması sındırım kanalındakı posanın, bağırsaklarımızı sındırım kanalına gelebılen kanserojen maddelerden koruduğunun bır kanıtıdır Bu nedenle gunluk diyette posalı yiyeceklere yer verılmesı onerılmektedır B) Ikincil onleme: Bu yontem yukarıda sayılan yontemlere rağmen vucutta başlayabılecek herhangı bır karsınogenezız olayını hemen ışın başında T emel sağlık sorunlarını çozmuş olan ulkelerde kanser, en onde gelen o'um sebeplerınden bırıdır Gunumuzde kanser tedavsı ıçın uygulamakta olan yontemlere cerrahı, radyoterapı, (ışın tedavisı) kemoterapı, (hucre oldurucu ılaçlarla tedavı) ve son zamanlarda ımmunoterapı (bağışıklık sıstemını uyararak yapılan tedavı) eklendı Butun bu çabaların yanında 1930'lu yıllarda butun kanser vakalarının ortalaması alındığında ortaya çıkan % 20 cıvarındakı 5 yıllık yaşam suresı oranı, 19761982 yılları arasındakı devrede % 50 duzeyıne çıktı Ancak, Amerıkan Kanser Enstıtusu'nun 19501982 yılları arasına aıt ıstatıstıklerı, yaşa gore duzeltılmış, kanserden olum oranları açısından ıncelendığınde, herhangı bır gelışme kaydedılmedığını ortaya çıkartıyor Bu ıncelemeler, hastaların omrunun uzatılmasında buyuk aşamalar kaydedılmekle beraber hastalıktan kurtulma oranlarında gelışme sağlanamadığını ve yakın gelecekte de buyuk bır aşamanın gerçekleşemeyeceğını duşunduruyor ustelık sozu geçen yıllarda en fazla olanağın kanser araştırmalarına ayrılmasına rağmen Butun bu sonuçlar kanser profılaksısı. yanı kanserden korunma olgusunun gundeme gelmesine neden oldu Bu olgunun ortaya çıkmasına neden olan en buyuk faktor, hucrelerımızdekı kanserleşme mekanızması ve bu mekanızmayı etkıleyen dış faktorlerle ılgılı buyuk bir bilgi birikiminin oluşmasıdır Bu konuda deneysel ve epıdemıyolojık ca lışmalarla kanserleşmeyı başlatan, hızlandıran veya yavaşlatan bırçok faktor bulundu Kanserojenlerın etkılerının mekanızmalarının molekuler duzeyde anlaşılmaya başlaması ıle olası kanserojenlerın teşhısınde onemlı adımlar atıldı, hatta bu amaçla, maddelerın molekul formullerınden, kansero|enlerı tanı yacak bılgısayar programları hazırlanmaya başlandı Insanların kansere yakalanmasın da ve kanserden olmelerınde bırıncıl rol oynayan ortam faktorlerı ortaya çıkartıldı Bu yazımızda, gunumuzde uygulanmaya konmuş veya yakın zamanda uygulamaya gırebılecek yontemlerın kısa bır değerlendırmesını yapacağız ve henuz çozum bekleyen Jeofızıksel etkenlerden radyasyon ve ultraviyole ışıklar da kanserojen etkıye sahıptırler Gereksız rontgen fılmı çektırılmesı ve bazı ozel durumlarda alınabılecek onlemler dışında radyasyon konusunda bır çozum getırmek olası değıldır Çunku, ortamdakı bazal radyasyona karşı korunma çarelerı yoktur Ultravıyole ışığı ıse bırıncıl korunmanın en onemlı alanlarındandır "Kısa dalga boylu ultravıyole ışığının" malıgn melanom ve dığer derı kanserlerınde bır çevresel etken ol duğu kabul edılmektedır Guneş altında geçırılen zamanın sınırlanması, genış şapka gıyılmesı, guneşın bır gunde dunyaya yolladığı ultravıyole ışığı enerjısının % 66'sının dunyaya ulaştığı saat 10 0014 00 arasında dı şarı çıkılmaması ve koruyucu gıysıler gıyılmesı onerılmektedır Guncel sorun olan ozon tabakasının delınmesı bu problemı da ha fazla buyutmekted'r Çevre kirliliği Çevre kırlılığı ıle yaşadığımız doğaya yayılan bırçok kımyasal maddenın kanserojen etkıye sahıp olduğu anlaşılmıştır Bunları onlemek de olaya olumlu yonde katkıda bulun maktır Uzun surelı saklanan yiyeceklere konan koruyucu maddenin bır bolumunun ınsan hayatı ıçın tehlıkesı ortaya konmuş ve bunların bır coğunun yiyeceklere katılması engellenmıştır Insanların ış yerınde kullan dıkları bazı malzemenın ınsanda kanser yapabıldığı anlaşılınca, bunların kullanımı yasaklanarak veya sınırlandırılarak onemlı ba Huzur içinde olun Lütfü Bey, düşüncelerınizle bır şey etkiliyor değılsinizs