Katalog

S O R U N Y A N I T L A Y A L I M Bİ L İ M KÜLTÜR Benzen ve cıva zehirlenmesi nedir? Bır okurumuz, "Benzen ve cıva zehirlenmesi nedlr, açıklar mısınız?" dıye soruyor Bu soruyu Istanbul Unıversıtesı Istanbul Tıp Fakultesı'nden Prof. Dr. Gunduz Gedikoğlu yanıtlıyor Benzen zehirlenmesi: Her turlu boya ışlerınde, boyanın hazırlanmasında çozucu olarak kullanılan benzen, kendıne has kokusu ıle 1,55 ppm'lık bır konsantrasyonda bulunur Ozellıkle çocuklar benzen kokusunu severler Bu, bıldığımız yapıştırıcıların kokusudur Madde ıçerısınde ızın verılen benzon konsantrasyonu b 1'dır Bu değer aşıldığında zararlı etkılerı beklenır Madde ıçınde uçucu maddeler de olduğunda açık havada % 05'lık konsantrasyon % 2'ye dek çıkabılır Boyaların ağzı açık bırakılınca bu gozlenır Benzene maruz kalmış bır kışıde solunan ve emılen benzolun % 12'sı değışmeden akcığerlerden, % 01'ı değişmeden ıdrarla atılır Emılen benzolden dışarı atılmayan bölumu yuksek toksıt oksıdasyon urunlerıne karacığerde metabolıze olur 48 saat ıçınde °/o 51 ıle % 87 oranında benzen yıkım urunlerı genel olarak ıdrarla atılır Çok tyı çozucu bır madde olduğundan, ozellıkle lıpıd bakımından zengın dokula ra etkı eder Bu dokuların başında kemık llığı, beyın, karacığer gelmektedır Uzun sure maruz kalmalar sonucunda anemıye ya da lösemıye neden olabılmektedır Uygun havalandırma ıle benzolun zararlı etkılerı mınımale ındırılebılır Kontrollu çalışmayan motorlu araçlardan atılan ham benzin ın de benzen gıbı etkılerı lyı bılınmektedır Dunya Sağlık Orgutu'nun de belırtlığı gıbı, benzin ıstasyonlarının şehır dışına çıkarılmaları yararlı olacaktır Cıva zehirlenmesi: Cıva, endustrıde kurşundan sonra en sık kullanılan ınorganık bır maddedır Organık cıvaya ozellıkle tarım ılaçlarında sık rastlanır Termometre, kuru batarya yapımı, fotr şapka yapımı, balıkçılıkta, cıva boyaları uretımınde, bıleşık oksıtlemede kullanılır Normal bır ınsanın doğal olarak vucuda aldığı cıva mıktarı 125 mg'dır 0006 mg/l olan kan cı va duzeyı ozellıkle denız urunlerı yıyenlerde 0 200 mg/l'ye dek çıkar Vucuda gıren cıvanın °/o 95'ı alyuvarlarda bulunur Kandakı cıvanın buyuk bır kısmı ıdrar, safra, ter ve tukrukle çıkarılır Cıva zehirlenmesi olan kışıde dış etı ıltıhabı gelışır, sınırlılık, psıkıyatrık bozukluklar olabilır, davranış bozuklukları ortaya çıkar En önemlı patolo|ik bulgu, beyın zedelenmesıdır Ayrıcagörme bozukluğu da yapar Cıvanın buharlaşmasını önlemek ıçın hava ıle teması onlenmelı, cıva kapalı yerlerde muhafaza edılmelıdır Ayrıca zehırlenmeye uğrayanlar fızyoterapıye alınır Entropi ve bozulmazlık Vehbi Belgil ağdatlı Ftuhı (öl 1605), "Sıhhat sonu dert olmasa/vuslat sonu hıcran" der Zıya Paşa (18251880) "ikbalıne, ıdbarına bel bağlama dehrın/Bır daırede devredemez çember'ı davran", demış (Dunyanın lyı gunlerı de kötu gunlerı de gelıp geçıcıdır/Olaylar hep aynı bıçımde surmez) Bu sözlerle söylenmek ıstenen, hıçbır şeyın aynı mınval uz'e yurumedığı Yeryuzunde her şey, her an değışıyor Geceyı gunduz, yazı kış ızlıyor Felsefede Heraklıt, fıkrı en guzel bıçımde anlatmış "Her şey surekll oluş hallnde. Dun kokladığımız gul bugun kokladığımızın aynı değil Bır gun içinde çıçek değişıyor Aynı nehırde ıkı kez yıkanamıyoruz, su surekli akıyor Ölulerln hayatını yaşıyor, yaşayanların hayatını oluyoruz. Doğanın en buyuk yasası surekli değışlklik..." Evet, doğanın baş yasası sureklı değışıklılık Ama bu durum, çok kez canlının çıkarları ıle çatışıyor Çunku değışıklık, hep ıstedığımız yönde olmuyor Işte bu hep kötuye gıdışe, Sıbernetıkte "Entropi" denjhış Bı lunımı/ın kuruuısu Norbert Wlener, bılgı ıle Entropi arasındakı karşılıklı ılışkiye (ınterrelatıon) onemle dıkkatı çekıyor Ona göre bılgı, duzenın Entropi ıse duzensızlığın olçusu Sibernetik8 B pışan askerlerıne gonderdığı uçak parçalarının % 60 ı yolda % 50'sı depolarda bozu luyordu Gıcır gıcır makınelılerın ıçlerı de dış ları da tropıklerın yoğun buharlı havasında paslanıyordu Her radyo lambası veya par çası belırlı bır sure çalışabılecek bıçımde yapıldığından bunlardan bırının suresınden on ce bozulması butun aracı ışlemez hale getırıyordu Uzay çalışmalarında ışler daha da karışı yordu Rusların ınsanlı uzay gemısı Vostok, boş 2 ton, ıçındekılerle 4 5 ton ağırlıkta ıdı Gemıde 240 lamba, 630C yan ıletken (alternatıf akımı duz akıma çevıren araç) 760 elektromanyetık kumanda aracı vardı Bunlardan bırısındekı bır aksaklığın öburlerını de nasıl ışlemez hale getıreceğını tahmın buyurun Amerıkalıların kıtalararası balıstık fuzesınde 300 bın parça olduğunu da eklersek durum bıllur berraklığı ıle ortaya çıkar Bozulmazlığın onemını vurgulamak ıçın bu kadar örnek yeter sanıyorum Bozulma nedenleri Bozulmada bırçok neden rol oynuyor Maddenın uygun olmaması başta gelıyor Bakır tencerenın yerını alumınyum tencere alınca sık sık kalaylatma derdı ve kalaylatmama tehlıkesı kalktı Naylon çorap, yama derdını hemen hemen sıfıra ındırdı Plastık kap, por selen tabağın çabuk kırılmasına çare oldu O kadar kı, bugun, "yokedılemeyen kap' derdı gundeme geldı Transıstor lambalı radyo ların sık sık bozulmasını önledı Bılgısayar gıttlkçe daha bozulmaztaştırılıyor Bozulma nedenlerınden bırı de baktmsızlık lyı bakılmayan araç bozuluyor Başka bır' bozulma nedenı 'buluşsuzluk" Radyoların baş derdı "parazıf'tı Nedenı dalga karışması, uzak mesate, elverışsız malzeme gıbı şeylerdı Kısaca, bozulmayı buyuk çapta azaltma, bılım adamları ıleteknolojı uzmanlarını surekli buluşçuluğa ıtıyor Tabıı, yukarda verdığımız omekler gundelık yaşamdan alınmış basıt şeyler Bılım ve teknoloji bakımın dan fazla önemlı değıl Asıl çabanın bılgısayarda, uzaktan kumanda araçlarında goste rılmesı gerekıyor Nasıl? Bozulurluğu çoğaltarak D Ü Ş Ü N Kare kare içinde 9801 sayısının ılgınç bır özellığı var. (98+01)2(99)2=9801 Bu özellığe sahlp dört basamaklı bır başka sayı daha bulabılır mısınız"* BUL Bılmeceyı doğru olarak çözen 20 okuyucumuza "Sözlü Yazılı Bilimsel Anlatım Teknlğl" kıtabını armağan verıyoruz Entropi'nin örnekleri Sıbernetığın de benımsedığı bu Entropı aslında, fızığın termodınamık bolumunun bır kavramı llk kez, Alman Flzlkçlsl Clausius (Rudolf Julıus Emanuel) tarafından, 1850'de Berlin Akademisi'ne sunulan bır bıldırgede kullanılmış Bilgln, bunda, Termodlnamığın ıkıncı yasasını oluşturan olayı şoyle anlatmış "Sıcaklık, az sıcak bir cisimden çok sıcak bir cisme geçmez." Bu durumda, sıcaklık hep azalmaya dönuk oluyor Bunun gıbı, çevre olaylarında da normalden sapmaya doğru surekli eğılım var Otomobıl kullanan kışı, gözunu yalnız gıdış yönunden değıl, yanlarından, arkasından da ayırmamak zorunda Yolda her an bır arıza, bır tumsek, bırden çıkan bır çocuk, yandakı tepeden dıışen bır taş, arkadan hızla gelerek belkı de sıze çarparak geçecek bır başka araç surucuyu her an tetıkte bulunmaya mecbur tutuyor Surucunun ıçkılı olması da gıdışı etkıler, kazalara yol açabılır Kapıyı, kılıdı, arabanızı sık sık yağlamak zorunu var Tencereyı sık sık kontrol etmezsenız yemek taşar veya yaiabılır Taşma. havagazının sonmesıne ve mutfağın her an patlayacak gaz la dolmasına yol açabılır Bunlar Entropi'nin basıt orneklerı Bu du rumda şu soru akla gelır Böyle surekli dıkkat ıstemeyen makıneler yapılamaz mı? Sorunun yanıtı, "Tembele ış buyur, sana akıl öğretsın" sözumuzde saklı Açılan kapının çarpacağı çıngırak dukkâna gırenlerı haber verır Duduklu tencerenın ustune konan ağırlık patlama noktasına yaklaşan tencereyı kurtarır yangını (ecı kazaları önler Barometre, belkı bır ıkı saat sonra patlayacak bır fırtınaya karşı onlem almamızı sağlar Doğa'nın yöntemlerl Bu bıze tuhaf gelıyor, ama doğru Doğa da aynı yönteme başvurmuş Beynımız kendısını oluşturan noronlardan daha az bozuluyor Bozulan noronun yerını oburu alıyor Hatta, yarısı çalışmayan beynın gorevlerını öbur yan ustlenıyor Bunun gıbı, bılgısayarda ve otomatık araçta, bazı "devreler' bırden (az la yapılıyor Bırının devreden çıkması öburunun gırmesını sağlıyor Bu konuda, t) Yedekler, 2) Ağ yöntemı, 3) Uyarı yöntemı var Bırincıye örnek vucut organlanmız Bır gözumuz bır kulağımız, bır bobreğımız bır kolumuz veya elımız sakatlanınca öburu onun yedeğı oluyor Bazı durumlarda, aracın kumanda bölumu ıle eylem bölumu arasında ağ bıçımınde bağlantılar yapılıyor Tuğla duvar bağlantısı, basıt bol bağlantı, sveter (kazak) bağlantısı Uyarı yöntemınde ıse araç, bozulan yerını ışıkla, sesle bıldırıyor Atom santrallerındekı, dokuma tezgâhlarındakı gıbı 600 000 karbon rezıstanslı bır bılgisayar duşunelım Bunların her bırı seramık sarı sır, aşındırıcı gıbı 9 maddeden oluşuyor Her bırı 12 ışlemden geçıyor, ve yıne her bırı bilgısayarın çalışmasını etkılıyor Bozulma olasılığı ne kadar oluyor' 600000x9x12 = 64 80000 Bu yalnız karbon rezıstans ıçın Ya aracın otekı parçaları kaç a d e f Her bırı kaç maddeden oluşuyor? Toplam bozulma olasılıkları mılyarları aşıyor Bu tek örnek ışın önemını daha da vurguluyor ve akla bır tekerlememızı getırıyor Yerden göğe kup dıkseler/Bırbınne ekleseler/En alttakını çekseler/Seyreyle sen gumburtuyu Geçen haftanın çözümü Kazanan okuyucular Muhsln Soran Istanbul, M.Halet Kırdemlr Istanbul, Tahsln Oğuz Acarturk Adana, Ayhan Haberveren Ankara, Şeref Aydın • Eskışehır, Murat Elmalı Ankara, Altay Ömer Erdoğan Edırne, Mehmet HaIII Etll istanbul, Fuat Kırlı Balıkesır, Oktay ipek istanbul, Aygul Gök Uşak, Betül Ertom Ankara, Deniz Tutum Edırne Ahm*t Oktay M»rcan Samsun, ömar Tanyel Eskışehır, Oya Gülsöken Ankara, Arzu Ayata Konya, Resat Kaçmaz Kocaelı, Necatl Karalı Istanbul, Hakan Önen • Istanbul lış söyluyorsa, ad ve soyadlarını eşleştırmek olanaklı değıl O halde Kaya doğruyu söylemekte Doğruyu söylemeyen Alı ya da Ayşe olamaz, çunku bunlar bırbırlerını doğrulamakta Bu durumda Yılmaz arkadaşlarını yanıltmıştır Boylelıkle, Alı'nın soyadının Balcı Ayşe'nınkının Serdaroğlu olduğu, Yılmaz'ınkının de Demır olmadığı anlaşılır Herkesın soyadı adından uzak olduğu ve Fatma'nınkı de alfabetık sırada Yılmaz'ınkınden sonra geldığıne gore Fatma'nın soyadı Toprak, Yılmaz'ınkı de Ozaner olmalı Kaya'nın soyadı ıse Demır dır Bozulmazlık Gundelık yaşantıdakı aksaklıkları azaltmaya yönelık bu duzeltme hareketlerı sanayıde, uzay çalışmalarında bırden önem kazanır Çunku, bozulmaz veya çabuk bozulmaz araçlara bu gıbı hallordo daha çok gereksın me var Burada bozulmazlık sözcuğunu, Ingılızcedekı 'Relıabılıty' (rılayıbılıtı), Fransız cadakı "La Fıabılıte" sözcuklerı karşılığı kullanıyorum ) Bunların ıkısı de guvenebılırlık dıye dılımıze çevrılebılır Fakat, ben, bozulmaz lık sözcuğunun fıkrı daha lyı anlatacağını sanıyorum Bozulmazlığın onemı Ikıncı Dunya Sava şı'nda daha çok dıkkatı çekmıştı Amerıka: nın Guneydoğu Asya savaş sahalarında çar Çözüm (Karışan adlar) Adlar konusunda en ayrıntılı bılgıyı Kaya vermış Bu konuda ya doğruyu söylemekte va da arkadaşlarını yanıltma! ta Eğer yan Fizik dersi Bu yörungede hareket eden bır cısım Surtunme nedenıyle potansıyel enerjısı azalır ve yörungesel hızı artar (Kaynak Fizik, orta II kitabı) n 15